Από την εποχή του Μοντεσκιέ (1689-1755) και του Ζαν-Ζακ Ρουσσώ (1712-1778), χύθηκε πολύ αίμα, ασκήθηκε πολύ μεγάλη τρομοκρατία, εξοντώθηκαν αμέτρητα εκατομμύρια άνθρωποι μέχρι να φορμαριστεί η σύγχρονη μεταπολεμική αστική δημοκρατία, η αντιπροσωπευτική, η φιλελεύθερη και νεοφιλελεύθερη… Από τα πρώτα κοινοβούλια των ελίτ στην Αγγλία πέρασαν πολλές εκατοντάδες χρόνια μέχρι να καθιερωθεί η καθολική χωρίς αποκλεισμούς ψήφος και η διάκριση των εξουσιών, αλλά και η κατάργηση της δουλείας και της δουλοπαροικίας. Αλλά κι όταν επιταχύνθηκε αυτή η διαδικασία, από τον 18ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου, η αστική δημοκρατία προχωρούσε πόντο-πόντο και μόνο με αιματηρές επαναστάσεις, αγώνες, θυσίες και μαρτύρια, γίνονταν σημαντικά βήματα προόδου, με πολλά πισωγυρίσματα και αλλεπάλληλες ήττες.
Οι περισσότεροι άνθρωποι που μεγάλωσαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, επειδή διδάσκονται πολύ επιλεκτικά, πολύ φιλτραρισμένα, την ιστορία, νομίζουν ότι η αστική δημοκρατία των ημερών μας είναι ένα καθεστώς που ισχύει από την εποχή τουλάχιστον της Αναγέννησης ή έστω του Διαφωτισμού, δηλαδή 600 ή 300 χρόνια πίσω. Γι’ αυτό ευθύνονται και οι ενσωματωμένοι στο σύστημα διανοούμενοι που δεν έδωσαν βάρος στο να μάθει ο κόσμος την αλήθεια. Ότι η αστική δημοκρατία, όπως τη βιώνουμε στην εποχή μας, είναι ένα πολύ νέο φαινόμενο. Ότι μέχρι το 1945, υπήρχαν μόνο απόπειρες και διαλείμματα δημοκρατίας, κατά κανόνα ανάπηρης, ανολοκλήρωτης, συχνά ελάχιστα «δημοκρατικής».
Ούτε γνωρίζουν οι πολίτες ότι αυτές οι δημοκρατίες διαμορφώνονταν, καταργούνταν και ανασυσταίνονταν με παλινορθώσεις και διαρκείς εξοντωτικούς πολέμους, όλων εναντίον όλων, και με τους πολίτες συνήθως στο περιθώριο. Ότι οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι δεν αποτελούν την εξαίρεση, αλλά μέρος του γενικού κανόνα «συνύπαρξης» στην Ευρώπη. Ότι οι συμμαχίες ανάμεσα στους «παίκτες» άλλαζαν σαν τα πουκάμισα και ότι οι πολίτες πλήρωναν συνεχώς με πολέμους, αίμα, προσφυγιά και καταστροφές την μακριά πορεία προς τη δημοκρατία.
Αλλά ακόμα κι αυτή η ατελής δημοκρατία είχε εφαρμογές μόνο στις μητροπόλεις, οι οποίες σε όλη την υπόλοιπη οικουμένη που διαφέντευαν, εφάρμοζαν με τον πιο σκληρό τρόπο τον αυταρχισμό. Ακόμα και στη μεταπολεμική σύγχρονη περίοδο, που η αστική δημοκρατία μάλλον ολοκλήρωσε την ανάπτυξή της, η βία και ο αυταρχισμός εξάγονταν από τις δημοκρατίες και εφαρμόζονταν πολύ βάναυσα στον υπόλοιπο κόσμο.
Αυτή η υπόμνηση έχει ιδιαίτερη αξία, σήμερα, για πολλούς λόγους, δύο εκ των οποίων είναι ότι:
α. δείχνει τη φύση και τη σύσταση των καπιταλιστικών καθεστώτων και εξηγεί την απορρέουσα απ’ αυτά αντιλαϊκότητα και βαρβαρότητα. Όπως εκδηλώνεται πολύ επιθετικά στο εσωτερικό αυτών των «δημοκρατιών», με τη συμπίεση των πάσης φύσεως δικαιωμάτων, τη διαρκή λιτότητα, τις εντεινόμενες ανισότητες κ.λπ. και στο εξωτερικό με τις γενοκτονικές επιδρομές εναντίον λιγότερο ισχυρών κρατών (Ιράκ, Αφγανιστάν, Σουδάν, Υεμένη, Λιβύη, Συρία κ.ά.), αλλά και με την απειλή ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου, υπογραμμίζοντας την ασυμβατότητα της πραγματικής δημοκρατίας με τον καπιταλισμό.
Α. οδηγεί σε πιο σφαιρική και αντικειμενική θεώρηση των κοινωνικών επαναστάσεων και των προσπαθειών για τη δημοκρατία και τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Η δημοκρατία στην Ευρώπη
Η Γαλλική Επανάσταση είναι αναμφίβολα ένας σταθμός. Όσο αίμα δικαίων και αδίκων κι αν χύθηκε, σηματοδότησε μία σημαντική πρόοδο. Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, της 26ης Αυγούστου 1879, άνοιξε τη λεωφόρο της νέας εποχής αν και, με βάση τα σημερινά δεδομένα, «παρέλειψε» να θέσει συστατικά στοιχεία της εκκολαπτόμενης δημοκρατίας. Διακήρυξε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εκ φύσεως ελεύθεροι και ίσοι σε επίπεδο δικαιωμάτων, κατάργησε τα αποκλειστικά προνόμια της μοναρχίας, αλλά δεν συμπεριέλαβε ούτε την οικονομική ισότητα ούτε την ψήφο όλων των ανθρώπων.
Βέβαια, και τα δικαιώματα που θεσπίστηκαν χρειάστηκαν κι άλλα πολλά χρόνια, κι άλλους πολλούς αγώνες και θυσίες, για να εφαρμοστούν, σταδιακά, άνισα και με συχνές υπαναχωρήσεις. Όσο γι’ αυτά που παραλείφτηκαν εντελώς, χρειάστηκαν κι άλλες επαναστάσεις και διεργασίες για να θεσπιστούν και να εφαρμοστούν εν όλω ή εν μέρει, σε προσωρινή ή μόνιμη βάση, ακέραια ή παραφθαρμένα, σε συνδυασμό με άλλα ή από μόνα τους.
Μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ο Ναπολέων Βοναπάρτης που από «παιδί» της επανάστασης αυτοαναγορεύθηκε σε ισόβιο δικτάτορα, ενεπλάκη σε καταστροφικούς πολέμους και άνοιξε το δρόμο στην πλήρη αποκατάσταση της μοναρχίας.
Με όλα αυτά τα μπρος-πίσω προχωρούσαν οι κοινωνίες από τη μία φάση πολιτισμού στην άλλη. Η μοναρχία είχε κλονιστεί σαν θεσμός, δεν ήταν πια αδιαμφισβήτητη. Το ίδιο και η Εκκλησία που επί αιώνες ήταν ένας από τους ισχυρότερους υποστηρικτές της μοναρχίας. Ο αντικληρικαλισμός ήταν πλέον ένα ρεύμα εδραιωμένο. Στην καθολική Γαλλία, κατασχέθηκε η εκκλησιαστική περιουσία και οι κληρικοί ήταν υποχρεωμένοι να υπακούν πρώτα στους νόμους και μετά στον Πάπα.
Συνολικά, η πορεία προς τη δημοκρατία δεν ήταν καθόλου ομαλή και απαλλαγμένη από στοιχεία που την αναιρούσαν. Πώς, για παράδειγμα, μπορεί κανείς να μιλάει για δημοκρατία, όταν τα «δημοκρατικά δικαιώματα» αφορούσαν μόνο τις ελίτ κι όταν η δουλεία και η δουλοπαροικία ήταν, ιδεολογικά και πρακτικά, στον πυρήνα των συστημάτων;
Δουλοπαροικία και Δουλεία
Βολεύει πολύ τους θιασώτες της δυτικής δημοκρατίας, να την αποσυνδέουν από τα τρομακτικά φαινόμενα της δουλοπαροικίας και της δουλείας. Χρησιμοποιούν, μάλιστα, το επιχείρημα ότι και η αθηναϊκή άμεση δημοκρατία συνυπήρχε με το καθεστώς της δουλείας, κάτι που ασφαλώς ισχύει, αλλά ο συσχετισμός είναι άκυρος γιατί δεν μπορείς να συγκρίνεις κοινωνικά συστήματα που έχουν χρονική απόσταση δύο χιλιάδων χρόνων.
Η δουλοπαροικία ήταν μια μορφή δουλείας, που σε μερικές περιφέρειες της Ευρώπης καταργήθηκε πριν από το 1600, π.χ. στην Αγγλία το 1574 από τη Βασίλισσα Ελισάβετ Α΄, όπως και στη Γαλλία μεταξύ 1300 και 1400, αλλά επισήμως η κατάργησή της έγινε μόλις το 1789! Σε άλλες χώρες, όπως η Πρωσία-Γερμανία, η Αυστρία-Ουγγαρία, η Πολωνία-Λιθουανία και η Ρωσία, καταργήθηκε σταδιακά μέχρι το 1861 που ο τσάρος Αλέξανδρος Β΄ υπέγραψε την αποδέσμευση 23 εκατομμυρίων δουλοπαροίκων!
Αλλά κι αυτή η κατάργηση δεν σήμανε και την πραγματική απελευθέρωση των δουλοπαροίκων. Στις περισσότερες χώρες, η ιδιοκτησία της γης παρέμεινε υπό τον έλεγχο των μεγάλων γαιοκτημόνων και η θέση δεκάδων εκατομμυρίων αγροτών έγινε χειρότερη γιατί μετατράπηκαν σε ιδιοκτήτες με μικρά χωράφια που τα απέκτησαν με τοκογλυφικά δάνεια ή τα νοίκιαζαν από τους γαιοκτήμονες ή έγιναν εργάτες γης και εργάτες της αναπτυσσόμενης βιομηχανίας με ατελείωτες ώρες εργασίας και μισθούς πείνας. Η ευρωπαϊκή ιστορία είναι διάστικτη από αγροτικές εξεγέρσεις που καταπνίγονταν με μεγάλη βιαιότητα.
Ενώ η δουλοπαροικία αφορούσε ομόδοξους και ομοεθνείς Ευρωπαίους, η δουλεία αφορούσε τους μαύρους Αφρικάνους και αποτέλεσε μια πιο αποδοτική επιχείρηση για τους βασιλιάδες, τους αριστοκράτες, τους γαιοκτήμονες και τους βιομηχάνους, αφού η εργασία των σκλάβων δεν κόστιζε τίποτα και οι υποχρεώσεις των ιδιοκτητών απέναντι στα «πράγματα» ήταν πολύ μικρότερες σε σχέση με τις υποχρεώσεις απέναντι στους δουλοπάροικους και τους εργάτες. Και μπορεί στην Ευρώπη να μην κουβάλησαν τόσους πολλούς σκλάβους από την Αφρική, έχοντας άφθονους φτηνούς αγρότες για κάθε χρήση, αλλά χρησιμοποίησαν εκατομμύρια σκλάβους στις αποικίες τους ανά τον κόσμο και με τα πλοία τους οι Ευρωπαίοι έκαναν το σωματεμπόριο μεταφέροντας τους άτυχους μαύρους στις ΗΠΑ, τη Βραζιλία κι όπου αλλού οι λευκοί αποικιοκράτες χρειάζονταν αναλώσιμους ανθρώπους για τα ορυχεία και τις φυτείες. Οι Άγγλοι, που λένε στα παιδιά τους ότι δεν είχαν σκλάβους στο νησί τους, αποσιωπούν ότι έκαναν το πιο μεγάλο τράνσφερ αλυσοδεμένων ανθρώπων από την Αφρική στην Αμερική αποκομίζοντας τεράστια κέρδη, τουλάχιστον μέχρι το 1800. Τα ίδια έκαναν οι Γάλλοι, Ολλανδοί, Βέλγοι, Γερμανοί, Ισπανοί, Πορτογάλοι, όλος ο λεγόμενος πολιτισμένος κόσμος. Κοντά στα 40 εκατομμύρια υπολογίζονται οι σκλάβοι που υφαρπάχτηκαν από την αφρικανική ήπειρο! Το ένα τέταρτο των απαχθέντων πέθανε στη διαδικασία σύλληψης και άλλο ένα τέταρτο πέθανε στοιβαγμένο στα αμπάρια των πλοίων. Οι «τυχεροί» σάπιζαν στις βαμβακοφυτείες και τις υπόγειες στοές με το βούρδουλα και τα λιντσαρίσματα που συνεχίστηκαν μέχρι τον 20ο αιώνα! Ταυτόχρονα οι ελίτ απολάμβαναν τις δημοκρατίες τους!
Ψήφοι για τις ελίτ
Οι Εγγλέζοι ξεκίνησαν με ένα «βασιλικό συμβούλιο» στο οποίο συμμετείχαν άρχοντες, αξιωματούχοι και κληρικοί, από την εποχή της Magna Carta, το 1215, για να φτάσουν στη Βουλή της Μεγάλης Βρετανίας, το 1707. Δηλαδή, χρειάστηκαν 500 χρόνια, με το λαό πάντα στο περιθώριο, φτωχό και καταπιεσμένο. Αλλά και μετά, δεν εκλέγανε οι πολίτες τους λόρδους που αποτελούσαν το ένα από τα δύο σώματα του Parliament και ούτε ψήφιζαν για τα μέλη του δεύτερου σώματος, των κοινοτήτων, αφού δικαίωμα ψήφου είχαν, τουλάχιστον μέχρι το 1832, μόνο οι άντρες με ορισμένη περιουσία, περίπου ο ένας στους επτά. Και πολλά άλλα περιοριστικά, όπως η απαγόρευση ψήφου στους Καθολικούς (1728-1793) και η απαγόρευση εκλογής τους μέχρι το 1829. Τελικά, πέρασαν άλλα εκατό χρόνια, μέχρι το 1928, για να καθιερωθεί η καθολική ψηφοφορία. Δηλαδή, χρειάστηκαν επτά αιώνες για να κατοχυρωθεί το δικαίωμα ψήφου αντρών και γυναικών μόνο για το ένα από τα δύο σώματα της Βουλής! Και με ένα μονάρχη πάντα επικεφαλής!
Στην υπόλοιπη Ευρώπη, όλα γίνονταν με ακόμα μεγαλύτερη καθυστέρηση. Ακόμα κι όταν άρχισε να καθιερώνεται ευρύτερα η εκλογική διαδικασία υπήρχαν τόσοι περιορισμοί που ουσιαστικά την καθιστούσαν υπόθεση των ελίτ. Περιορισμοί σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την κοινωνική θέση, το μορφωτικό επίπεδο, την περιουσία, την ηλικία, το θρήσκευμα, την καταγωγή, την υπηκοότητα, ακόμα και την πνευματική ικανότητα ή το ποινικό μητρώο. Καθολικοί και Εβραίοι στην Αγγλία, Εβραίοι, Καθολικοί και Κουακέροι στην Αμερική και οπαδοί διαφόρων «αιρέσεων» μαζί με τους ιθαγενείς, τους Κινέζους και τους Γιαπωνέζους, αποκλείονταν στον Καναδά, κατά περίπτωση μέχρι και το 1982 (!). Σε πολιτείες των ΗΠΑ, επιτρεπόταν μόνο σε προτεστάντες να ψηφίζουν. Το αμερικάνικο Σύνταγμα άφηνε αυτή τη επιλογή στις πολιτείες με αποτέλεσμα να έχει δικαίωμα ψήφου μόνο το 6% του πληθυσμού που αποτελείτο από ιδιοκτήτες περιουσιών. Μετά το 1856, οι πολιτείες άρχισαν να δίνουν το δικαίωμα ψήφου στους άντρες. Η συνταγματική τροποποίηση για τη συμμετοχή των γυναικών έγινε το 1920. Σταθμός θεωρείται ο νόμος του 1965 που αναγνώρισε τα ίδια δικαιώματα στους μαύρους, ο οποίος πρόκυψε σαν αποτέλεσμα του μεγάλου Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα στις ΗΠΑ.
Στη Γαλλία, σαν αποτέλεσμα της επανάστασης του 1789, το δικαίωμα ψήφου δόθηκε στους άντρες, αλλά κι αυτή η κατάκτηση υποτάχθηκε στην εξουσία του Ναπολέοντα για να συρρικνωθεί περαιτέρω με την αποκατάσταση της μοναρχίας το 1815. Στη Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία, το 1848, αυξήθηκε ο αριθμός των αντρών ψηφοφόρων από 246 χιλιάδες σε 9 εκατομμύρια. Και, μετά από άλλο ένα αιώνα, το 1944 απέκτησαν επιτέλους ψήφο και οι γυναίκες.
Στη Γερμανία, επί βασιλείας του Γουλιέλμου Α΄ και της παντοδυναμίας του Μπίσμαρκ, αλλά και του κάιζερ Γουλιέλμου Β΄ που έληξε με την ήττα της Γερμανίας το 1918, η δημοκρατία δεν χωρούσε στην μοναρχία. Το ίδιο και στη Ρωσία, που η τσαρική εξουσία ήταν απόλυτη μέχρι την ανατροπή της το 1917.
Σε αδρές γραμμές αυτή ήταν η κατάσταση στην Ευρώπη. Όσοι ονειρεύονταν αληθινές δημοκρατίες, συνήθως κατέληγαν στα μπουντρούμια, τις εξορίες, τις αγχόνες και τα εκτελεστικά αποσπάσματα.
Πρόοδος σε ανώμαλο έδαφος
Σε γενικές γραμμές, στη Δύση, μέχρι πριν από διακόσια χρόνια, δημοκρατία, όπως την εννοούμε μεταπολεμικά, δεν υπήρχε ούτε για δείγμα∙ βήματα προς τη δημοκρατία γίνονταν, αλλά ήταν πολύ αργόσυρτα και πολύ παραμορφωμένα και αιματοβαμμένα. Κι όπου υπήρχαν κοινοβούλια, όποιας μορφής, δικαίωμα ψήφου είχαν μόνον οι «εκλεκτοί», γαιοκτήμονες, κληρικοί, άρχοντες κ.λπ.
Τα τελευταία διακόσια χρόνια, η αντίληψη περί δημοκρατίας εμπεδωνόταν βασανιστικά στο δυτικό κόσμο και η εφαρμογή της ήταν λειψή και εύθραυστη. Στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, μέχρι τη λήξη του Β΄ΠΠ, τα καθεστώτα ήταν αυταρχικά, εθνικιστικά, ρατσιστικά, μισογύνικα και, με τη σύγχρονη έννοια, δικτατορικά και ολιγαρχικά.
Η Ευρώπη του 19ου αιώνα ήταν χωρισμένη σε αυτοκρατορίες, βασίλεια και πριγκιπάτα. Το Βασίλειο της Γαλλίας, το Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας, η Πρωσία και τα γερμανικά κρατίδια, η Αυστρο-Ουγγρική ή Αυτοκρατορία των Αψβούργων, η Ρωσική Αυτοκρατορία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία, βρίσκονταν σε συνεχείς τριβές, πολέμους, αλλά και πρόσκαιρες και μεταβαλλόμενες συμμαχίες -ο εχθρός γινόταν φίλος και ο φίλος εχθρός-, μοιράζοντας και ξαναμοιράζοντας τα ευρωπαϊκά εδάφη και κατά προέκταση τα αποικιακά. Η τάση για δημοκρατία, μάλλον για κάποιους θεσμούς που σχετίζονται με τη δημοκρατία, εκδηλωνόταν είτε μέσα από εξεγέρσεις, όπως της Γαλλικής Κομμούνας (1871), είτε με παραχωρήσεις που έκαναν οι μοναρχίες για την εκτόνωση των κρίσεων και την ισορροπία των αντικρουόμενων δυνάμεων στο εσωτερικό των κρατών. Ακόμα και η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία ήταν τόσο προβληματική που μέσα σε 40 χρόνια σχηματίστηκαν 50 κυβερνήσεις, με Γερουσία που είχε ακόμα και ισόβια μέλη. Βέβαια, κι αυτή η ασταθής και χαμηλού επιπέδου δημοκρατία, άφησε κάποια χρήσιμα κληροδοτήματα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, όπως το διαχωρισμό κράτους – Εκκλησίας που ήταν ένα σοβαρό εμπόδιο στη διεύρυνση των δημοκρατικών κατακτήσεων.
Με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαλύθηκαν τρεις μεγάλες αυτοκρατορίες αναδιατάσσοντας το ευρωπαϊκό σκηνικό: η Αυστρο-Ουγγρική, η Ρωσική και η Οθωμανική. Και προς στιγμήν, στη διάρκεια του μεσοπολέμου, διαφάνηκε η προοπτική εδραίωσης δημοκρατικών καθεστώτων τουλάχιστον στα πιο μεγάλα και ισχυρά κράτη: στην Αγγλία με κάποιους περιορισμούς στη Βουλή των Λόρδων από το 1911, στη Γαλλία και την Ισπανία με τις βραχύβιες κυβερνήσεις των Λαϊκών Μετώπων, στη Ρωσία με τη σοσιαλιστική επανάσταση και τα σοβιέτ, στη Γερμανία με τη δημοκρατία της Βαϊμάρης και στην Ανατολή με την ανακήρυξη της Τουρκικής Δημοκρατίας. Όχι εύκολα και καθαρά, αλλά περισσότερο δημοκρατικά σε σχέση με την κατάσταση που είχε προηγηθεί. Ήταν, όμως, κι αυτή μια δημοκρατική ανάπαυλα.
Από το 1923 επικράτησε στην Ιταλία το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, από το 1933 στη Γερμανία το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ και από το 1939 το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο στην Ισπανία. Με την Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Πορτογαλία και άλλες μικρότερες επικράτειες, αλλά και την πανίσχυρη Ιαπωνία στον Ειρηνικό Ωκεανό, σχηματίστηκε ένας άξονας που μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα κυριάρχησε στρατιωτικά και ιδεολογικά στην ηπειρωτική Ευρώπη, στην Άπω Ανατολή και σε άλλα μέρη του κόσμου, ακόμα και στη Γαλλία όπου εκδηλώθηκε ισχυρό ρεύμα μέσα από τους κόλπους της γαλλικής αστικής δημοκρατίας, που ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας σε συνεργασία με τους ναζί.
Ταξική αλληλεγγύη
Κανένας ιστορικός δεν αποδίδει την κατάργηση της δουλοπαροικίας και της δουλείας στην καλοσύνη των αριστοκρατών ή στις προωθημένες ιδέες μερικών στοχαστών που πολλές φορές δεν είχαν και την καλύτερη μεταχείριση από τα αυταρχικά καθεστώτα της Ευρώπης. Εάν η δουλεία και η δουλοπαροικία δεν είχαν καταστεί ασύμφορες και αντιπαραγωγικές με την εξέλιξη της τεχνολογίας και τη βιομηχανική επανάσταση, εάν δεν είχε μεταφερθεί όλο το βάρος στις πλάτες του φτηνού και χωρίς δικαιώματα εργατικού δυναμικού και εάν δεν φοβόντουσαν τις λαϊκές εξεγέρσεις, τίποτα δεν θα είχαν παραχωρήσει οι εξουσιαστές. Ούτε κοινοβούλια, ούτε διαχωρισμό των εξουσιών, ούτε δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι στους λαούς.
Ο Stuart T. Miller, στο βιβλίο του «Νεότερη και Σύγχρονη Ευρωπαϊκή Ιστορία» (μεταφρ. Σίσσυ Παπαδάκη, εκδ. Gutenberg, 2018), γράφει «το σημαντικότερο για τον Μπίσμαρκ (σημ.: υπουργός-πρόεδρος της Πρωσίας -1862-1890- που πέτυχε την ενοποίηση της Γερμανίας) ήταν να ενισχυθούν οι συντηρητικές και αντεπαναστατικές δυνάμεις της Ευρώπης ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις σοσιαλιστών και δημοκρατικών. Το καλύτερο που μπορούσε να ελπίζει ο Μπίσμαρκ ήταν να συνεννοηθεί με τη Ρωσία και την Αυστρία ώστε ν’ αποτελέσουν «τρίο» σε έναν κόσμο τον οποίο ‘θα κυβερνούσαν πέντε δυνάμεις’».
Πρωταρχική έγνοια όλων ήταν η κατάπνιξη των κοινωνικών αντιδράσεων. Το μόνο κοινό σημείο στο οποίο διαχρονικά συμφωνούσαν τα καθεστώτα, τα οποία βρίσκονταν σε διαρκή σύγκρουση μεταξύ τους, ήταν η ενεργή συμπαράσταση του ενός υπέρ του άλλου σε περίπτωση κοινωνικής εξέγερσης. Τα κινήματα διαμαρτυρίας, οι αγροτικές εξεγέρσεις και οι επαναστάσεις δεν είχαν να αντιμετωπίσουν μόνο τις εντόπιες εξουσίες. Όταν στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, τα γαλλικά στρατεύματα ηττήθηκαν από τα αυστριακά, το 1792, ο δούκας του Μπράουνσβαϊκ απείλησε πως θα καταστρέψει το Παρίσι σε περίπτωση που βλάψουν οι επαναστάτες τη βασιλική οικογένεια της Γαλλίας!
Πολεμούσαν οι αριστοκράτες, οι «ευγενείς», οι γαλαζοαίματοι και οι μεγαλοκτηματίες, οι βιομήχανοι και οι στρατηγοί μεταξύ τους για τη μοιρασιά του πλούτου, αλλά ενώνονταν και αλληλοϋποστηρίζονταν προκειμένου να καταστείλουν κάθε λαϊκό ξεσηκωμό ακόμα και στην επικράτεια του εχθρού τους, γιατί ο πιο μεγάλος, ο κύριος εχθρός όλων των εξουσιών, ήταν οι λαοί, όλοι οι λαοί. Κι όταν έκαναν δημοκρατικές παραχωρήσεις, τις έκαναν για να κατευνάσουν τη φτωχολογιά και να αποδυναμώσουν τους προοδευτικούς ανθρώπους.
Αυτές είναι οι «λεπτομέρειες» της δημοκρατίας δυτικού τύπου. Κι αυτό εξηγεί κι αυτά που βιώνουν ανέκαθεν οι λαοί, στις δημοκρατίες τους.
Στέλιος Ελληνιάδης
