Η στενή σχέση της επιστήμης, της έρευνας και της τεχνολογίας με την πολεμική βιομηχανία και ευρύτερα τους στρατιωτικούς σκοπούς, δεν είναι ένα νέο φαινόμενο. Ως μια απ’ τις πιο κερδοφόρες διαδικασίες, ο πόλεμος και οι φορείς που τον διεξάγουν, διαχρονικά προσπαθούσαν να συνδέονται στενά με την επιστημοτεχνική πρόοδο, να ελέγχουν τις κατευθύνσεις της και να αξιοποιούν πρώτοι απ’ όλους τα αποτελέσματα της.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε ένα σημείο καμπής για τη διαδικασία αυτή. Η σφοδρότητα του, το μέγεθος των δυνάμεων που αντιπαρατάχθηκαν, αλλά και η απτή απόδειξη της ισχύος της επιστημονικής «προόδου», απ’ την αντικατασκοπία (κρυπτογραφική μηχανή enigma) μέχρι τις πρώτες καταστροφικές πυρηνικές βόμβες, «έπεισαν» τους ιθύνοντες ότι όποιος ελέγξει την επιστήμη και την τεχνολογία θα ελέγξει και τον κόσμο. Οι ΗΠΑ, στην αρχή, χτίζοντας ένα πολυδαίδαλο πλέγμα απόρρητων ινστιτούτων και επιτροπών με σκοπό τον πλήρη έλεγχο της παραγόμενης έρευνας απ’ τα γεράκια ακόμη και μετά την λήξη του πολέμου, η Ρωσία στη συνέχεια κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Ευρώπη, η Κίνα, η Ιαπωνία, οδηγούν αυτήν την ξέφρενη κούρσα. Η διαδικασία αυτή δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς τη συνενοχή ενός σημαντικού κομματιού της επιστημονικής ελίτ που πουλήθηκε ακριβά, την ίδια στιγμή που διακήρυσσε σε όλους τους τόνους την ουδετερότητα και την ηθική της επιστήμης και της τεχνολογίας.
Οι στόχοι στον 21ο αιώνα
Από τότε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος είναι μια μακρινή ιστορία, ενώ η ανθρωπότητα βρίσκεται πιο κοντά από ποτέ στον κίνδυνο ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Η τεχνολογική εξέλιξη έχει κάνει άλματα, επηρεάζοντας όλες σχεδόν τις πτυχές της φύσης, της ανθρώπινης ζωής, των κοινωνιών, με τις ελίτ μάλιστα να διακηρύσσουν την αρχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης που θα συνενώσει τον φυσικό, τον ψηφιακό και τον βιολογικό κόσμο. Το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, περισσότερο από ποτέ, οδηγεί αυτήν την εξέλιξη, ορίζει τους τομείς έρευνας που θα χρηματοδοτηθούν, υπαγορεύει το τι είναι ηθικό και τι όχι, κ.λπ., αποτελώντας ταυτόχρονα και τον βασικό πελάτη των κολοσσών της Silicon Valley.
Ας δούμε δυο τομείς «πιλότους» αυτών των σχεδιασμών.
Α) Drones και έξυπνα όπλα: Με στόχο την ελαχιστοποίηση των απωλειών και τη διεξαγωγή ενός εξ αποστάσεως πολέμου, αναπτύσσεται μια ολόκληρη βιομηχανία αυτοματοποιημένων οπλικών συστημάτων. Όπλα που «μαθαίνουν» να αναγνωρίζουν και να αξιολογούν τους στόχους, αξιοποιώντας τις τεράστιες βάσεις δεδομένων όχι μόνο του στρατού αλλά και πολλών εταιριών (με το αζημίωτο) και στην συνέχεια «κρίνουν», με βάση προκαθορισμένα κριτήρια, τον τρόπο που θα επιτεθούν. Όπλα που βελτιστοποιούν τις κινήσεις τους χάρη στα πιο σύγχρονα επιτεύγματα της μηχανικής, των νέων καυσίμων κ.ά., επιχειρούν ήδη σε διάφορα σημεία του πλανήτη, ορίζοντας εκ νέου το τι σημαίνει σύγχρονος πόλεμος.
Β) Κοινωνικός έλεγχος: Ταυτόχρονα, ανακαλύπτονται νέοι τρόποι για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της κοινωνίας στο όνομα της εθνικής ασφάλειας, με μεθόδους που κάνουν την δυστοπία του Τζορτ Όργουλ να φαντάζει δημοκρατικός παράδεισος. Δεν πάει πολύς καιρός απ’ τις αποκαλύψεις του Έ. Σνόουντεν για τα απόρρητα προγράμματα του στρατού και της υπηρεσίας πληροφοριών (NSA) των ΗΠΑ για την παρακολούθηση πολιτών σε όλο τον κόσμο. Την ίδια στιγμή, όλο και περισσότερο αξιοποιούνται απ’ τις κυβερνήσεις χάκερς ως «νέοι κατάσκοποι». Τέλος ,ενδιαφέρον και τρόμο προκαλεί η φιλοδοξία να καταστεί εφικτός ο έλεγχος των συναισθημάτων και της σκέψης των ανθρώπων, με την Υπηρεσία Έρευνας Προηγµένων Αµυντικών Προγραμμάτων (DAPRA) του υπουργείου Άμυνας των ΗΠΑ να «χορηγεί», μόνο τον τελευταίο χρόνο, σε νοσοκομεία και ερευνητικά κέντρα, εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια, για την ανάπτυξη εμφυτευμάτων που ελέγχουν τις αντιδράσεις του εγκεφάλου, υπό το πρόσχημα ότι αφορούν την αντιμετώπιση ψυχιατρικών ασθενειών όπως η κατάθλιψη και ο εθισμός.
Το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα, περισσότερο από ποτέ, οδηγεί την συνένωση φυσικού, ψηφιακού και βιολογικού κόσμου, ορίζει τους τομείς έρευνας που θα χρηματοδοτηθούν, υπαγορεύει το τι είναι ηθικό και τι όχι, κ.λπ., αποτελώντας ταυτόχρονα και τον βασικό πελάτη των κολοσσών της Silicon Valley
Ανταγωνισμοί και ρωγμές
Η αμφισβήτηση αυτού του στενού εναγκαλισμού επιστήμης και στρατού προέρχεται διαχρονικά συνήθως από μικρούς κύκλους ακαδημαϊκών που υπερασπίζονται μια άλλη ηθική και υπευθυνότητα της επιστήμης. Τα τελευταία όμως χρόνια, η όξυνση των γεωπολιτικών ανταγωνισμών και τα αντικρουόμενα συμφέροντα, αλλά και η πρόσφατη ρηγμάτωση στο στρατόπεδο της Δύσης που αποκαλύφθηκε με την εκλογή Τράμπ, κάνουν όλο και πιο συχνές τις αποκαλύψεις και τις κριτικές ή «κριτικές» φωνές.
Τον τελευταίο μόλις μήνα είχαμε δυο τέτοια χαρακτηριστικά παραδείγματα επιστημόνων που εναντιώθηκαν σε πολεμικά προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης.
Σχεδόν 60 επιστήμονες της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικης, με ανοιχτή επιστολή, ανακοίνωσαν ότι προχωρούν σε μποϋκοτάζ του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου της Νότιας Κορέας (KAIST), ως αντίδραση στη δημιουργία, απ’ το εν λόγω πανεπιστήμιο και μια εταιρία αμυντικού εξοπλισμού, ενός κοινού ερευνητικού κέντρου που μεταξύ άλλων θα αναπτύσσει τεχνολογία για μη επανδρωμένα υποβρύχια και άλλα αυτόνομα οπλικά συστήματα. Η επιστολή αυτή ήρθε μάλιστα και σαν μια παρέμβαση, λίγες μέρες πριν την συζήτηση στον ΟΗΕ την προηγούμενη Δευτέρα, για την ανάγκη να υπάρξει κάποια νομοθετική ρύθμιση για τα «ρομπότ δολοφόνους».
Τέλος, σύμφωνα με τους Τάιμς της Νέας Υόρκης, σημαντική μερίδα εργαζομένων της Google (πάνω από 3.000), μεταξύ των οποίων δεκάδες κορυφαίοι μηχανικοί της, υπέγραψαν μια άλλη επιστολή ενάντια στη συμμετοχή της εταιρείας σε πρόγραμμα του αμερικανικού Πενταγώνου, το οποίο χρησιμοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη και μπορεί να αξιοποιηθεί για να κάνει ακόμη πιο ακριβή τα από αέρος πλήγματα των drones κατά επίγειων στόχων (που συχνά είναι άνθρωποι). Οι υπογράφοντες δηλώνουν πως η συμμετοχή σ’ αυτό το πρόγραμμα θα βλάψει το κύρος της εταιρίας, τσουβαλιάζοντας την μαζί με τους άλλους τεχνολογικούς κολοσσούς (General Dynamics, Microsoft, SpaceX) που ήδη συνεργάζονται με την αμερικάνικη πολεμική μηχανή.
Επιτήρηση και Facebook
Απολογούμενος σε ειδική επιτροπή του Κογκρέσου βρέθηκε ο ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ, μετά το σκάνδαλο διαρροής στοιχείων από 50 εκατομμύρια facebook προφίλ, Αμερικανών πολιτών, που χρησιμοποιήθηκαν απ’ τη βρετανική εταιρία Cambridge Analytica, για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών των ΗΠΑ. Ο κολοσσός των social media δεν έμεινε έξω απ’ την αντιπαράθεση του Russiangate που έχει ξεσπάσει στις ΗΠΑ μετά την εκλογή Τραμπ, και το ρήγμα που αυτή αποκάλυψε εντός της ελίτ της χώρας.
Ο 33χρονος δισεκατομμυριούχος εμφανίστηκε απολογούμενος, παίρνοντας προσωπικά την ευθύνη, και δηλώνοντας πως θα λάβει άμεσα μέτρα που θα προστατεύουν τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών του, σε μια προσπάθεια να αλλάξει το αρνητικό κλίμα και να αντιστρέψει την οικονομική ζημιά που του προκάλεσε το σκάνδαλο.
Η υπόθεση της διαρροής δεδομένων του facebook αποτελεί απλά την κορυφή του παγόβουνου, ενώ δεν λείπουν φωνές που επισημαίνουν τον κίνδυνο η θεαματική παρουσίασή της να αξιοποιηθεί για να κρυφτεί πίσω απ’ τη σκόνη της η συνολική εικόνα της επιτήρησης και παρακολούθησης των κοινωνιών.
