Άννα Αχμάτοβα, Στην άκρη της θάλασσας, μετάφραση: Ασπασία Λαμπρινίδου, Εκδόσεις Poema, Αθήνα 2013, σελ. 30
Ιούνιος 1914. Η Ρωσία είναι ακόμη μια κραταιά αυτοκρατορία, όμως τα σύννεφα του επερχόμενου πολέμου που συσσωρεύονται πάνω από την Ευρώπη είναι ορατά ακόμη και στις εσχατιές της ηπείρου.
Το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς η Άννα Αχμάτοβα είναι μόλις 25 ετών. Παντρεμένη με τον ποιητή Νικολάι Γκουμιλιόφ, περνάει τις μέρες της στο κτήμα της πεθεράς της, στο Σλέπνεβο, βόρεια της Μόσχας…
Η Αχμάτοβα (ποιητικό ψευδώνυμο της Άννας Γκορένκο, 1889-1966) έχει παρουσιάσει κιόλας δύο ποιητικές συλλογές (Εσπέρα-1912, Ροζάρι-1914) και αποτελεί μέλος του κύκλου των νεαρών Ρώσων ποιητών που με το όνομα Ποιητική Συντεχνία θα αποτελέσει το πρόπλασμα για το καλλιτεχνικό κίνημα του ακμεϊσμού. Τις βάσεις για το κίνημα αυτό, που γεννήθηκε ως αντίδραση στον ρωσικό συμβολισμό της εποχής και συσπειρωνόταν γύρω από το περιοδικό Απόλλων, θα βάλουν ο Σεργκέι Γκοροντέτσκι και ο Γκουμιλιόφ, ενώ τον κύκλο των ακμεϊστών συμπληρώνουν ποιητές όπως οι Μαντελστάμ, Ναρμπούτ, Ζενκιέβιτς κ.ά.
Καταδικάζοντας την ασάφεια και την κατάχρηση των συμβόλων από την ποίηση της εποχής τους, αναζητούσαν, ο καθένας με τον δικό του ποιητικό τρόπο, την εκφραστική λιτότητα, την καθαρότητα και την ποιητική τεχνική. Επρόκειτο για μια «νεοκλασική μορφή του μοντερνισμού», όπως σημείωνε ο Μαντελστάμ, που αντιπαρέθετε την απολλώνια καθαρότητα στη «διονυσιακή φρενίτιδα» των συμβολιστών.
Μετά τη Ρωσική Επανάσταση, οι ακμεϊστές, που απέρριπταν την κοινωνική στράτευση της τέχνης, βρέθηκαν στο στόχαστρο της σοβιετικής κριτικής και καταδικάστηκαν – ανήκαν κι αυτοί στη μοιραία «γενιά που σπατάλησε τους ποιητές της»: ο Γκουμιλιόφ συνελήφθη από την Τσεκά και εκτελέστηκε το 1921, ο Μαντελστάμ στάλθηκε εξορία στη Σιβηρία, όπου πέθανε το 1938.
Η Άννα Αχμάτοβα δεν είχε τη μοίρα των συντρόφων της. Μέχρι το 1922 θα δημοσιεύσει τρεις ακόμη ποιητικές συλλογές (Λευκό σμήνος, 1917, Αγριοβότανο, 1921 και Anno Domini MCMXXI, 1922). Όμως οι συστηματικές επιθέσεις της επίσημης κριτικής, που χαρακτήριζαν την ποίησή της «απολίτικη», «περιθωριακή», «προσκολλημένη στο παρελθόν», οδήγησαν στον αποκλεισμό της από τη ρωσική λογοτεχνική ζωή. Με εξαίρεση δύο επιλογές ποιημάτων της που δημοσιεύονται το 1940 (Από έξι βιβλία) -έργο που αποσύρθηκε λίγο μετά την έκδοσή του και πολτοποιήθηκε- και το 1943 (Επιλογή ποιημάτων), με την άδεια του κόμματος, κατά τη διάρκεια του πολέμου, έργα της θα τυπωθούν μόνο μετά το 20ό Συνέδριο και την αποσταλινοποίηση, το 1958. Μέσα σε αυτό το διάστημα θα έχει δει τον γιο της, Λεβ Γκουμιλιόφ, να παραμένει στα γκουλάγκ από το 1939 έως το 1956 και τον τρίτο της σύζυγο, τον ιστορικό τέχνης Νικολάι Πούνιν, να πεθαίνει σε στρατόπεδο εργασίας το 1953. Καρπός της περιόδου αυτής είναι το περίφημο Ρέκβιεμ, μια ποιητική καταγραφή των χρόνων των σταλινικών εκκαθαρίσεων, που δεν εκδόθηκε στη Ρωσία παρά μόνο το 1987.
Το Στην άκρη της θάλασσας, γραμμένο το καλοκαίρι του 1914, το οποίο μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά από το ρωσικό πρωτότυπο, αποτελεί ένα πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα μετάβασης: μέσα από αυτό η ποιήτρια αποχαιρετά την («παγανιστική», όπως την χαρακτηρίζει) παιδική της ηλικία και ξεκινά ένα ταξίδι προς την ενηλικίωση. Ανάμεσα σε γλάρους, πολύχρωμα ψάρια και γαλάζιες μέδουσες, στην ακρογιαλιά που και η ίδια γεννήθηκε και περνούσε τα καλοκαίρια της, στη Μαύρη Θάλασσα, ένα νεαρό κορίτσι περιμένει τον πρίγκιπά του… Γρήγορα όμως η ειδυλλιακή ατμόσφαιρα θα σκοτεινιάσει από τη βοή των συνταρακτικών γεγονότων του μέλλοντος… Ο πρίγκιπας θα ’ρθεί, όμως «κειτόταν ήσυχα, τον ουρανό κοιτούσε. / Τα μάτια αυτά, πιο πράσινα κι από θάλασσα, / πιο σκοτεινά κι από κυπαρίσσια, / τα κοίταζα εγώ, πώς σβήσαν…» Λίγες βδομάδες αργότερα, τον Αύγουστο, η Ρωσία θα μπει στον πόλεμο…
Ο συνδυασμός ακρίβειας, δύναμης και τρυφερότητας, η γλυκόπικρη αίσθηση της ποίησης της Αχμάτοβα, κύλησαν αβίαστα στην ελληνική μετάφραση του ποιήματος, που πέτυχε να ακολουθήσει πιστά τον «περιπατητικό» αφηγηματικό ρυθμό των 280 ανομοιοκατάληκτων στίχων που αποτελούν το Στην άκρη της θάλασσας, αποδίδοντας την ιδιαίτερη φωνή του…
Στρατής Αρτεμισιώτης
