Μέρος Ζ΄
Διαβάστε τα προηγούμενα (Μέρος Α΄, Μέρος Β΄, Μέρος Γ’, Μέρος Δ’, Μέρος Ε’, Μέρος ΣΤ’)
Το εθνικό απελευθερωτικό κίνημα είχε πολλούς εχθρούς μέσα στη χώρα, με κυριότερους αναμφισβήτητα τους Γερμανούς. Αλλά και οι άλλοι εχθροί που είχαν πολύ μικρότερους ρόλους θα αποδεικνυόταν πριν ακόμα λήξει η κατοχή ότι σε βάθος χρόνου οι ρόλοι τους θα αναβαθμίζονταν. Και θα αναβαθμίζονταν υπό το βάρος του ξένου παράγοντα που ερχόταν πάλι από το εξωτερικό με σκοπό να αντικαταστήσει τους αποχωρούντες Γερμανούς. Κι αυτός ο ξένος παράγοντας ήταν μια ολόκληρη αυτοκρατορία που ήταν αποφασισμένη να υποτάξει τη χώρα και το λαό της στις επιταγές και τα συμφέροντά της. Μια αυτοκρατορία που είχε επικεφαλής έναν από τους πιο γνήσιους, πιο δαιμόνιους και πιο σκληρούς εκπροσώπους της. Έναν ηγέτη που είχε βγει μέσα από τα σπλάχνα των κλειστών κέντρων και μηχανισμών που αποτελούσαν τον πυρήνα της εξουσίας. Ένα τέκνο της ολιγάριθμης βρετανικής αριστοκρατίας που είχε υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας για να το εκμεταλλεύεται προς όφελός της. Μιας αριστοκρατίας συμπαγούς και αδιαπέραστης που είχε διαμορφωθεί μέσα από αιώνες πολέμων, επιδρομών, λεηλασιών και γενοκτονιών, χωρίς αναστολές, οίκτο και επιείκεια για τα θύματά της. Κανένας από τους βιογράφους του δεν έχει την παραμικρή επιφύλαξη για την απόλυτη ταύτισή του με την τάξη που ανήκε και την αυτοκρατορία που υπηρετούσε. Γι’ αυτό, μελετώντας κανείς τον συγκεκριμένο ηγέτη, αντιλαμβάνεται διαυγέστερα την πολιτική που εφαρμόστηκε εκ μέρους του για λογαριασμό της αυτοκρατορίας στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο πολιτικός που άφησε μόνο συντρίμμια απ’ όπου πέρασε και αίμα και πόνο με όποιον λαό ασχολήθηκε, αποτελεί για την τάξη του τη μέγιστη μορφή του εικοστού αιώνα. Αυτός είναι ο Ουίνστον Τσόρτσιλ.
Γι’ αυτό, μία σύντομη και ενδεικτική αναφορά σε αποκρουστικές ενέργειες του Τσόρτσιλ σε παγκόσμια κλίμακα βοηθάει να κατανοήσει κανείς τις ρίζες, το σκεπτικό και τα κίνητρα της βρετανικής πολιτικής στην Ελλάδα κατά τη δεκαετία του 1940.
Φιλελεύθερος ιμπεριαλιστής
Ξεχώριζαν τον Τσόρτσιλ ως τον πιο εκλεκτό τους εκπρόσωπο, εκφραστή και εκτελεστή των συμφερόντων τους, γι’ αυτό και συνεχώς τον επανέφεραν στο επίκεντρο της πολιτικής τους εξουσίας παρά τις κατά καιρούς διαφωνίες τους σε ζητήματα τακτικής και παρά τα μεγάλα λάθη, τις αστοχίες, τις παλινωδίες, τις ακρότητες και τις αποτυχίες του. Στο τελικό άθροισμα, κανένας άλλος δεν μπορούσε να τον ξεπεράσει σε αφοσίωση στο σύστημα και στις «οικογένειες» που το απάρτιζαν, στην αταλάντευτη στάση του απέναντι στους αντιπάλους της αυτοκρατορίας, στην απανθρωπιά που επιδείκνυε απέναντι στους «κατώτερους», στην πολυπραγμοσύνη, την επινοητικότητα και την ευελιξία στη διαχείριση των διεθνών και εσωτερικών υποθέσεων, αλλά και στην παραπλάνηση και εξαπάτηση ακόμα και των συμμάχων όταν αυτό εξυπηρετούσε τις επιδιώξεις της αυτοκρατορίας. Ούτε ηθικές αναστολές, ούτε ιδεολογικές γραμμές, ούτε φιλοσοφικές θεωρίες δεν έβαζαν φραγμό στις σκέψεις και τις πράξεις του. Η αυτοκρατορία ήταν ο θεός του, αξία που δικαιολογούσε κάθε αγριότητα, κάθε απανθρωπιά, κάθε ατιμία, κάθε έγκλημα. Όχι πως ήταν μόνος του σ’ αυτή την «αποστολή», αλλά ήταν ο πιο ικανός ανάμεσα στους ομοίους του.
Όλος ο ρατσισμός, η λευκή άρια αγγλική ανωτερότητα ως αρχή, κανόνας, δικαιολογία και κάλυψη του επεκτατισμού, του πολέμου, της λεηλασίας, της υποδούλωσης και της γενοκτονίας, μπορούν να προσωποποιηθούν στον Ουίνστον Τσόρτσιλ, τον «φιλελεύθερο ιμπεριαλιστή» κατά τους θαυμαστές του, τον οποίο είχε απέναντί του το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα της Ελλάδας στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1940.
Αυτή η συλλογή «στιγμιοτύπων» βοηθάει ιδιαιτέρως στην κατανόηση του μεγέθους της προδοσίας της εντόπιας αστικής πολιτικής τάξης και της βαρβαρότητας των εκτελεστικών της οργάνων, αλλά και των αδυναμιών, παρανοήσεων, κακών εκτιμήσεων και λαθών που διαπράχτηκαν από το μπλοκ των πατριωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα… του Τσόρτσιλ!
Στοιχεία από ιστορικά βιβλία, μελέτες, άρθρα και εγκυκλοπαίδειες, συνθέτουν σε δύο τμήματα ένα μωσαϊκό από απόψεις και πράξεις που σκιαγραφούν σε αδρές γραμμές το αποικιοκρατικό προφίλ του Τσόρτσιλ, τόσο στην παγκόσμια διάστασή του όσο και στην ελληνική.
Ο Τσόρτσιλ για τους λαούς
Για τους ιθαγενείς λαούς της Αμερικής και της Αυστραλίας
«Δεν δέχομαι ότι ο σκύλος σπιτάκι έχει το τελικό δικαίωμα στο σπιτάκι, παρόλο που μπορεί να έμεινε εκεί για πάρα πολύ καιρό. Δεν αποδέχομαι αυτό το δικαίωμα. Δεν δέχομαι, για παράδειγμα, ότι έχει γίνει κάποια μεγάλη αδικία στους Κόκκινους Ινδιάνους της Αμερικής ή στους μαύρους ανθρώπους της Αυστραλίας. Δεν παραδέχομαι ότι κάποια αδικία έγινε σ’ αυτούς τους ανθρώπους από το γεγονός ότι μια δυνατότερη φυλή, μια φυλή ανώτερης βαθμίδας ή, εν πάση περιπτώσει, μια πιο εκλεπτυσμένη φυλή, για να το θέσω έτσι, ήρθε και πήρε τον τόπο τους. Δεν το αποδέχομαι αυτό. Δεν νομίζω ότι οι Κόκκινοι Ινδιάνοι είχαν οποιοδήποτε δικαίωμα να λένε ότι η Αμερικανική ήπειρος ανήκει σε εμάς και δεν πρόκειται να αφήσουμε κανέναν απ’ αυτούς τους Ευρωπαίους εποίκους να έρχονται εδώ.» (σε λόγο προς τους Παλαιστίνιους, 1937).
Για την Ινδία
– Ο Τσόρτσιλ έκανε συχνά απαξιωτικά και εντελώς ρατσιστικά σχόλια για τους Ινδούς. Κάποια στιγμή είπε στον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών για την Ινδία, Leo Amery, ότι «μισώ τους Ινδούς, είναι κτηνώδεις άνθρωποι με μια κτηνώδη θρησκεία».
– Κατά τη διάρκεια του λιμού της Βεγγάλης του 1943, με τρία εκατομμύρια νεκρούς, ο Τσόρτσιλ δήλωσε ότι έφταιγαν οι Ινδοί επειδή γεννούσαν «σαν κουνέλια» και συνέχισε να εξάγει σιτηρά από την Ινδία στην Ευρώπη, όχι για να ταΐσει τους απλούς στρατιώτες, αλλά για να αυξήσει τα τρόφιμα που αποθηκεύονταν για την Ευρώπη και για την περίπτωση που θα γινόταν μια μελλοντική εισβολή στην Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία.
Σύμφωνα με τον Ινδό ιστορικό Madhusree Mukerjee, ο Τσόρτσιλ έπαιρνε το σιτάρι και το ρύζι από την Ινδία για τις ανάγκες του πολέμου στην Ευρώπη και 170.000 τόνοι σιταριού από την Αυστραλία παρέκαμψαν την Ινδία την ώρα που οι Ινδοί πέθαιναν από την πείνα εξ αιτίας της πολιτικής που εφάρμοζε ο Τσόρτσιλ.
Οι Ινδοί οικονομολόγοι, μεταξύ των οποίων ο νομπελίστας Amartya Sen, υποστηρίζουν ότι δεν υπήρχε απολύτως καμία έλλειψη τροφίμων στην Ινδία και ότι η οικονομική πολιτική της αποικιακής κυβέρνησης προκάλεσε το λιμό, ενώ υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία ότι ο Τσόρτσιλ αρνήθηκε ενεργά να δεχτεί τρόφιμα που πρόσφεραν οι Αμερικανοί και οι Καναδοί για να αντιμετωπιστεί ο λιμός της Βεγγάλης.
Αυτή η ιμπεριαλιστική λογική δεν θα εκπλήξει πολλούς που έχουν γνώση της ιστορίας της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Είχαν κάνει το ίδιο στην Ιρλανδία τη δεκαετία του 1840.– Ο Τσόρτσιλ που αποκάλεσε την Ινδία «άθλια γη» συμμετείχε στην κατάπνιξη και μιας εξέγερσης στο Malakand, κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν. «Τίποτα στη ζωή δεν είναι τόσο συναρπαστικό όσο το να σε πυροβολούν χωρίς να σε πετυχαίνουν» αναθυμόταν. «Οι δυνάμεις της προόδου συγκρούονται με εκείνες της αντίδρασης… Η θρησκεία του αίματος και του πολέμου είναι πρόσωπο με πρόσωπο με εκείνη της ειρήνης. Ευτυχώς η θρησκεία της ειρήνης είναι συνήθως καλύτερα οπλισμένη», κατέληγε.
Ως αξιωματικός περιγράφει ωμά την εμπειρία του στην Ινδία. Σε ένα απόσπασμα από βιβλίο του λέει: «προχωρήσαμε με σύστημα, χωριό με χωριό, και καταστρέψαμε τα σπίτια, μπαζώσαμε τα πηγάδια, ανατινάξαμε τους πύργους, κόψαμε τα μεγάλα σκιερά δέντρα, κάψαμε τις καλλιέργειες και σπάσαμε τις δεξαμενές νερού, σε τιμωρητική καταστροφή».
Την εποχή αυτή η βρετανική επικράτεια περιλάμβανε όλη τη σύγχρονη Ινδία, καθώς και το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και το Μυανμάρ (Βιρμανία).
– Η Ινδία ήταν το κόσμημα στο στέμμα της αυτοκρατορίας, παρέχοντας άφθονο πλούτο στο βρετανικό στέμμα. Φυσικά, πολύ λίγα από αυτά τα πλούτη τα είχαν ποτέ δει οι Ινδοί, οι οποίοι ζούσαν με διαρκή φόβο τόσο για τους στρατιώτες όσο και για τον λιμό. Εκτιμάται ότι 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Μεγάλη Πείνα του 1876-78 και άλλα 6 εκατομμύρια μεταξύ 1896 και 1900, τα χρόνια που ο Τσώρτσιλ ήταν εκεί. Εκτός απ’ αυτό, υπήρξε σειρά σοβαρών επιδημιών, με ελονοσία, λέπρα και χολέρα.
– Ο Leopold Amery, σύγχρονος του Τσώρτσιλ, παρομοίωσε την αντίληψη του Τσόρτσιλ για τα προβλήματα της Ινδίας με την απάθεια του βασιλιά Γεωργίου Γ΄ για την Αμερική. Στα προσωπικά του ημερολόγια, ο Amery έγραψε ότι «για το θέμα της Ινδίας, ο Ουίνστον δεν είναι εντελώς στα καλά του» και ότι «δεν βλέπω μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην οπτική του Τσόρτσιλ και του Χίτλερ».
– «Οι άνθρωποι μερικές φορές ρωτούν γιατί δεν εισακούστηκαν οι προειδοποιήσεις του Τσόρτσιλ για τον Χίτλερ στα τέλη της δεκαετίας του 1930», είπε ο John Charmley σε συνέντευξη στο BBC το 2015. «Η σύντομη απάντηση είναι ότι είχε χρησιμοποιήσει ακριβώς την ίδια γλώσσα για τον Γκάντι στις αρχές της δεκαετίας του 1930». Ο ιστορικός δεν έκανε λάθος. «Η αλήθεια είναι ότι ο Γκαντισμός και όλα όσα αντιπροσωπεύει θα πρέπει να πιαστούν και να συνθλιβούν», ανέφερε συνοπτικά ο Τσόρτσιλ σε ομιλία του το 1930.
Όταν ο Μαχάτμα Γκάντι ξεκίνησε την εκστρατεία του για ειρηνική αντίσταση, ο Τσόρτσιλ δήλωσε ότι «πρέπει να δεθεί από τα χέρια και τα πόδια στις πύλες του Δελχί και στη συνέχεια να καταπατηθεί από έναν τεράστιο ελέφαντα με τον νέο αντιβασιλέα καθισμένο στην πλάτη του».«Ο Τσόρτσιλ πίστευε ότι η παραχώρηση κυριαρχίας στους Ινδούς θα οδηγούσε στην πτώση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας και στο τέλος του πολιτισμού» καταλήγει ο Charmley.
Για τις «απολίτιστες φυλές»
«Είναι ο άνθρωπος που εφηύρε το Ιράκ, κλειδώνοντας μαζί τρεις συγκρουόμενους λαούς πίσω από αυθαίρετα σύνορα που αιμορραγούν από τότε. Είναι ο αποικιακός υπουργός που προσέφερε τη Γη της Υπέρ-Επαγγελίας τόσο στους Εβραίους όσο και στους Άραβες – παρόλο που φαίνεται ότι προσωπικά αισθανόταν περιφρόνηση και για τους δύο. Αποδοκίμαζε τους Παλαιστινίους ως «βάρβαρες ορδές που έτρωγαν κοπριές από καμήλες», ενώ φοβόταν ότι οι Ισραηλινοί «θεωρούν δεδομένο ότι ο τοπικός πληθυσμός θα εκκαθαριστεί για να ταιριάξει στο βόλεμά τους», γράφει ο Johann Hari.
Μετά την εξέγερση στο Ιράκ εναντίον των Βρετανών, ο Τσόρτσιλ τάχθηκε υπέρ της χρήσης αερίων κατά των ανταρτών. «Είμαι έντονα υπέρ της χρήσης δηλητηριωδών αερίων κατά των απολίτιστων φυλών», αφοί οι Άραβες ως φυλή ανήκουν σε μια «κατώτερη εκδοχή της ανθρωπότητας». «Δεν είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσεις μόνο τα πιο θανατηφόρα αέρια∙ μπορούν να χρησιμοποιηθούν αέρια που προκαλούν μεγάλη ταλαιπωρία και θα εξαπλώσουν μια ζωντανή τρομοκρατία… Δεν μπορώ να καταλάβω όλη αυτή τη σιχασιά για τη χρήση αερίων.»
Ήταν υπουργός Πολέμου και με τον όρο που καθιέρωσε ως «εναέρια αστυνόμευση» έδινε εντολές στη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία να ισοπεδώνει τα ιρακινά χωριά! Ανάμεσα σε 6.000 και 10.000 υπολογίζονται οι νεκροί από τις επιδρομές της RAF. Η εξέγερση καταπνίγηκε, μια κυβέρνηση ανδρεικέλων τοποθετήθηκε και οι Βρετανοί συνέχισαν να λεηλατούν το πετρέλαιο του Ιράκ. «Οι Άραβες και οι Κούρδοι τώρα ξέρουν τι σημαίνει πραγματικός βομβαρδισμός. Σε 45 λεπτά ένα μεγάλο χωριό μπορεί πρακτικά να πάψει να υπάρχει και το ένα τρίτο των κατοίκων του να έχει σκοτωθεί ή τραυματιστεί από τέσσερις ή πέντε μηχανές που δεν τους προσφέρουν κανένα στόχο και καμία ευκαιρία να δοξαστούν σαν πολεμιστές, χωρίς κανένα αποτελεσματικό μέσο διαφυγής.» Με αυτή τη σαφήνεια ο Άρθουρ «Βομβιστής» Χάρις, ένας από τους πιλότους του Τσόρτσιλ, περιέγραφε το 1920 την ανωτερότητα του βρετανικού πολιτισμού! (History Collection)
Η «απολίτιστη φυλή» ήταν ο τότε αποδεκτός όρος για έναν αντίπαλο που δεν είχε κράτος: το Βρετανικό Εγχειρίδιο Στρατιωτικού Δικαίου ανέφερε ότι ο νόμος του πολέμου εφαρμόζεται μόνο στη σύγκρουση «μεταξύ πολιτισμένων εθνών». Ήδη στο Εγχειρίδιο του 1914, αναφέρεται σαφώς ότι «δεν εφαρμόζεται σε πολέμους με απολίτιστα κράτη και φυλές». Αντ’ αυτού, ο Βρετανός διοικητής πρέπει να τηρεί τους «κανόνες της δικαιοσύνης και της ανθρωπιάς» σύμφωνα με τη δική του διακριτική ευχέρεια. (Wikipedia)Ο Τσόρτσιλ θεωρούσε ότι εκείνοι πάνω στους οποίους ηγούνταν οι Βρετανοί ήταν κάτι λίγο περισσότερο από άγριοι, οι οποίους προστατεύονταν από το να αλληλοσκοτωθούν χάρη στην πατρωνία των αποίκων. «Η ισχυρή πρωτόγονη τάση να σκοτώνει, που είναι εγγενής σε όλα τα ανθρώπινα όντα, έχει διατηρηθεί σε αυτές τις κοιλάδες με μοναδική δύναμη και σφρίγος”, έγραψε στα απομνημονεύματά του για την παραμονή του στο Πακιστάν.
Ο Τσόρτσιλ πολέμησε στη μάχη του Ομπουρμάν, τον Σεπτέμβριο του 1898, όπου οι Σουδανοί, οπλισμένοι με δόρατα, σφαγιάστηκαν από τους βαριά οπλισμένους Βρετανούς.Ένας μάρτυρας περιέγραψε ως εξής το μακελειό: «Οι ιθαγενείς δεν μπορούσαν να πλησιάσουν και αρνήθηκαν να οπισθοχωρήσουν… Δεν ήταν μάχη, αλλά μια εκτέλεση… Τα πτώματα δεν ήταν σε σωρούς αλλά σκορπισμένα ομοιόμορφα σε στρέμματα και στρέμματα…»
«Οι μεμονωμένοι μουσουλμάνοι μπορεί να παρουσιάζουν υπέροχες ιδιότητες, αλλά η επιρροή της θρησκείας παραλύει την κοινωνική ανάπτυξη αυτών που την ακολουθούν. Δεν υπάρχει ισχυρότερη ανάδρομη δύναμη στον κόσμο. Μακριά από το να είναι ετοιμοθάνατος, ο μωαμεθανισμός είναι μια μαχητική και προσηλυτιστική πίστη. Έχει ήδη εξαπλωθεί σε ολόκληρη την Κεντρική Αφρική, δημιουργώντας ατρόμητους πολεμιστές σε κάθε βήμα. Και αν δεν ήταν ο χριστιανισμός στις ισχυρές αγκαλιές της επιστήμης κατά της οποίας έχει ματαίως αγωνιστεί ο μωαμεθανισμός, ο πολιτισμός της σύγχρονης Ευρώπης μπορεί να είχε πέσει, όπως έπεσε ο πολιτισμός της αρχαίας Ρώμης.»
Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2014 ο Paul Weston, πρόεδρος του Liberty GB party, συνελήφθη για πρόκληση θρησκευτικής παρενόχλησης επειδή διάβασε δημόσια τις θέσεις του Τσόρτσιλ για το Ισλάμ!
Για τους Εβραίους
Ποτισμένος αντικομμουνιστής, δεν έχει, βέβαια, τίποτα να πει για το βάρβαρο τσαρικό καθεστώς που ανέτρεψαν οι επαναστάτες στη Ρωσία, βγάζει, όμως, τον καλυμμένο αντιεβραϊσμό του αποδίδοντας στους Εβραίους που ήταν από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης (Μαρξ, Τρότσκι, Λούξεμπουργκ κ.ά.) την «παγκόσμια συνωμοσία για την ανατροπή του πολιτισμού». Η βρετανική αριστοκρατία την οποία εκπροσωπούσε ήταν βαθιά διαποτισμένη με αντιεβραϊσμό. Ο επίσημος βιογράφος του Sir Martin Gilbert έχει γράψει ότι «μοιραζόταν τον χαμηλού επιπέδου συνηθισμένο αντισημιτισμό της τάξης και του είδους του». Αυτό είναι ολοφάνερο και από την κατάταξη των «πολιτισμένων» που κάνει ο Τσόρτσιλ.
Ο μελετητής του Τσόρτσιλ συγγραφέας John Charmley λέει ότι σίγουρα πίστευε στη φυλετική ιεράρχηση και στην ευγονία. Σύμφωνα με την αξιολόγησή του, οι λευκοί προτεστάντες ήταν στην κορυφή, πάνω από τους λευκούς καθολικούς, ενώ οι Ινδοί ήταν πάνω από τους Αφρικανούς. Και σε δήλωσή του σχετικά με την Παλαιστίνη, τοποθετούσε τους Εβραίους πάνω από τους Άραβες, δηλαδή πολύ χαμηλότερα από τους λευκούς χριστιανούς.
Στην Αγγλία, στη δεκαετία του 1930, όταν η Βρετανική Ένωση Φασιστών διαδήλωνε κατά των Εβραίων, ο Τσόρτσιλ απέφευγε να υποστηρίξει τους αντιφασίστες. Δεν ξεχνούσε ότι χιλιάδες Εβραίοι της Γερμανίας είχαν πολεμήσει με το γερμανικό στρατό εναντίον των Βρετανών στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εξάλλου, έγραφε το 1937 ότι «μπορεί, άθελά τους, [οι Εβραίοι] να προκαλούν τις διώξεις εναντίον τους – να είναι εν μέρει υπεύθυνοι για τον ανταγωνισμό από τον οποίο υποφέρουν. Υπάρχει η αίσθηση ότι ο Εβραίος είναι ένας αδιόρθωτος εξωγήινος, ότι η πρώτη του αφοσίωση θα είναι πάντα στη δική του φυλή».
Και, βέβαια, αυτό δεν τον εμπόδιζε καθόλου να υποστηρίζει τον Σιωνισμό τον οποίο επιδίωκε να χρησιμοποιεί για να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας. Γεωπολιτικά, ο Τσόρτσιλ έβλεπε τους Εβραίους σαν «ένα στρατηγικό πιόνι που μπορούσε να το αξιοποιεί όπου του ήταν χρήσιμο».
Πηγές
(Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία και αποσπάσματα με ή χωρίς εισαγωγικά)
-«Churchill: The End of Glory: A Political Biography», John Charmley, 1993, εκδ. Faber & Faber
– «Not his finest hour: The dark side of Winston Churchill», Johann Hari, 2015, The Independent
– «Churchill: Walking With Destiny, Andrew Roberts», Λονδίνο 2018, εκδ. Allen Lane
– «History Collection», Spike Media Property
– «Secret Affairs: Britain’s Collusion with Radical Islam», Mark Curtis
– «The River War: An Historical Account of the Reconquest of the Soudan» (1899), Winston Churchill
– «An Era of Darkness: The British Empire in India», Shashi Tharoor, 2017, εκδ. C. Hurst & Co
– «The Empire at Bay. The Leo Amery Diaries», 1929-1945. εκδ. Hutchinson. Exit Wounds: The legacy of Indian partition, Pankaj Mishra, 2007, The New Yorker
– «Winston Churchill: Accusations of anti-Semitism, economic inexperience and the blunt refusal that led to the deaths of millions», Jenn Selby, 2015, The Independent
