Οι οπαδοί της ευρωπαϊκής εκδοχής της παγκοσμιοποίησης, οι άκριτοι «ευρωπαϊστές» και πιστοί ακόλουθοι της ευρωκρατίας και των επιταγών της, όλοι όσοι είδαν στην Μέρκελ μια φωτεινή τελικά πολιτικό που οδήγησε με σύνεση το ευρωπαϊκό σκάφος, ευλόγως σήμερα ανησυχούν και είναι ταραγμένοι. Η πορεία που χάραζαν για την Ε.Ε., για τη Γερμανική Ευρώπη, για την αναθέρμανση του γαλλογερμανικού άξονα και τον ρόλο της ΕΚΤ, συναντούν όχι απλά τη δυσφορία κάποιων «ευρωσκεπτικιστικών» κύκλων και μια ακροδεξιά ροπή που πρέπει να αντιμετωπιστεί, αλλά κάτι βαθύτερο, σημαντικότερο. Μια μεγάλη ογκούμενη λαϊκή διαμαρτυρία, που τινάζει το καπάκι της χύτρας και δημιουργεί όρους μετάβασης σε μια άλλη κατάσταση. Η ευρωκρατία και η Γερμανική Ευρώπη συγκλονίζονται από μια μεγάλη, διαρκή κρίση και αμφισβήτηση των λαών, χωρίς να υπάρχει ορατή διέξοδος ή εύκολο συμμάζεμα της κατάστασης.
Ας θυμηθούμε λίγο τη σειρά και την εμβάθυνση της κρίσης, της δίνης, του ανεμοστρόβιλου που τυλίγει την Ευρώπη.
Η αντιμετώπιση της πρώτης αμφισβήτησης
Με την κρίση του 2008 στην Ευρώπη εμφανίστηκαν, ιδιαίτερα στον Νότο (Ισπανία και Ελλάδα) σημαντικά κινήματα, που έθεσαν μια σειρά από σοβαρά ζητήματα. Οι πλατείες και η ανυπακοή, η αποσταθεροποίηση κυβερνήσεων που εφάρμοζαν μνημόνια στην Ελλάδα, οδήγησαν να μετατραπεί η χώρα μας σε ένα επίκεντρο εξελίξεων καθοριστικό για την πορεία του ευρωσυστήματος. Προείχε τη στιγμή εκείνη, το 2015, η αντιμετώπιση και τιμωρία μιας χώρας που τόλμησε να εκλέξει μια αντιμνημονιακή κυβέρνηση. Η παραδειγματική τιμωρία θα έθετε τέρμα σε τέτοιες απόπειρες. Σε γενικές γραμμές η ενωμένη τότε ευρωκρατία τα κατάφερε να κάμψει την κυβέρνηση και να την ενσωματώσει στις δομές και τις πολιτικές της. Η φόρα κόπηκε και στην Ισπανία, και οι Podemos βρέθηκαν σε στασιμότητα.
Η κρίση όμως είναι βαθιά
Στη Μ. Βρετανία το δημοψήφισμα του Ιουνίου 2016 υπήρξε καταλυτικό, γιατί έδειξε ότι κάτι πολύ βαθύτερο και ενεργητικό είχε πυροδοτηθεί. Οι Βρετανοί αποφασίζουν να εγκαταλείψουν την Ε.Ε. Το σοκ για τις παγκοσμιοποιητικές δυνάμεις δυναμώνει όταν, τον Νοέμβριο του 2016, εκλέγεται ο Τραμπ πρόεδρος των ΗΠΑ. Στην Ιταλία τον Δεκέμβριο του 2016 διεξάγεται δημοψήφισμα, όπου η πρόταση του Ρέντσι για συνταγματική αναθεώρηση ηττάται.
Τίθεται επί τάπητος ένα ερώτημα: Ποια Ευρώπη, πόση Ευρώπη, σε ποια κατεύθυνση, με ποιο ρόλο για τους λαούς και τις χώρες, με τι οργάνωση; Η αναταραχή που βιώνουμε εδώ και τρία χρόνια δεν είναι οπισθοδρομικού τύπου, αλλά μεταβατικού. Μας καλεί σε άλλου είδους προχωρήματα
Η διάδοχος Γερμανία, στην οποία παρέδωσε ο Ομπάμα το δαχτυλίδι της παγκοσμιοποίησης, επανασχεδιάζει την Ευρώπη και επιχειρεί να δημιουργήσει ένα κουαρτέτο. Πράγματι, τον Μάρτιο του 2017 στις Βερσαλίες οι ηγέτες Γερμανίας, Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας συνέρχονται για να συναποτελέσουν το νέο Διευθυντήριο της Ευρώπης. Ανησυχούν για τον ευρωσκεπτικισμό, αλλά αποφασίζουν να τον αντιμετωπίσουν.
Επόμενος σταθμός για την ευρωκρατία ήταν η αντιμετώπιση του ακροδεξιού κινδύνου σε επερχόμενες εκλογές, όπως στην Ολλανδία (μέσα Μαρτίου 2017) και τη Γαλλία (Μάιος-Ιούνιος 2017), ενώ η εκλογική αναμέτρηση στη Γερμανία (Σεπτέμβριος 2017) φαινόταν ως περίπατος για την Μέρκελ. Σε Ολλανδία δεν πιέστηκαν πολύ, τα κατάφεραν σχετικά εύκολα. Στη Γαλλία ήταν λίγο πιο δύσκολα, αλλά το σύστημα κατασκεύασε τη «λύση Μακρόν» που, χωρίς να έχει κόμμα και μηχανισμό, επιστρατεύθηκε και στηρίχθηκε για να αποτραπεί η Λεπέν. Πάλι η Ευρώπη πήρε μια ανάσα, αλλά τα σημάδια της κρίσης βάθαιναν περισσότερο.
Γερμανία – Ισπανία
Τον Σεπτέμβριο του 2017 στις γερμανικές εκλογές η Μέρκελ τα χρειάστηκε, όπως τα χρειάστηκε και ολόκληρο το γερμανικό κατεστημένο. Η μεγάλη της πτώση, με την παράλληλη πτώση της σοσιαλδημοκρατίας και την άνοδο της ακροδεξιάς, οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου για τη Γερμανία περίοδο διαπραγματεύσεων για σχηματισμό κυβέρνησης. Το άστρο της Μέρκελ έδυε από τότε.
Τον Οκτώβριο γίνεται το δημοψήφισμα στην Καταλονία και η Ισπανία συγκλονίζεται από μια πρωτοφανή κρίση. Το αίτημα της ανεξαρτησίας κερδίζει σε ποσοστά και η ανοικτή καταστολή από το ισπανικό κράτος και το κυνηγητό του επικεφαλής των Καταλανών σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως και η (συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα) φυλάκιση Καταλανών υπουργών και βουλευτών, είναι γεγονός. Η ευρωκρατία στηρίζει το ισπανικό κράτος και όχι την πλούσια περιφέρεια…
Ανακηρύσσεται ο εθνολαϊκισμός ως πρωταρχικός εχθρός στην Ευρώπη. Όλα τα τύμπανα (μιντιακά, κυβερνητικά, ευρωενωσιακά) συγχρονίζονται για να σώσουν την παγκοσμιοποίηση και την Ευρώπη από τη «βάρβαρη επέλαση του εθνικισμού και φασισμού».
Το 2018 αποδεικνύεται πιο ορμητικό για την εκτίναξη της ευρωπαϊκής κρίσης.
Ιταλία – Γαλλία
Οι Γερμανοί ταμπουρωμένοι στον ορντοφιλελευθερισμό τους και στην έλλειψη οποιασδήποτε ευλυγισίας (αφού το δόγμα αυτό επιτάσσει τη σκληρή και αταλάντευτη τήρηση των κανόνων και την παραδειγματική τιμωρία όποιων τους παραβαίνουν), χωρίς μια άλλη στρατηγική, μετρούν ήδη την ανατίναξη του κουαρτέτου – αφού η Ισπανία αντιμετωπίζει τα δικά της και η κυβέρνηση Ραχόι είναι παρελθόν. Τώρα, είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν ακόμα μια πρόκληση: Τον Μάρτιο του 2018, στις ιταλικές εκλογές, οι «ευρωσκεπτικιστικές» δυνάμεις νικούν τις φιλοευρωπαϊκές, και μάλιστα συγκροτείται μια κυβέρνηση που αμφισβητεί ανοιχτά την κυριαρχία της Γερμανίας και της Ε.Ε. Ένα πραξικόπημα ευρωενωσιακής κοπής πραγματοποιείται από τον πρόεδρο της Ιταλίας, που αρνείται την τοποθέτηση του Σαβόνα στο Υπουργείο Οικονομικών (επειδή έχει χαρακτηρίσει την Ε.Ε. κλουβί) και τελικά σχηματίζεται η κυβέρνηση Ντι Μάιο-Σαλβίνι. Ανοίγει ένας γύρος σκληρής αντιπαράθεσης (που συνεχίζεται ακόμα) ευρωκρατίας και ιταλικής κυβέρνησης, η οποία έχει τη στήριξη μιας ευρείας κοινωνικής πλειοψηφίας στην Ιταλία.
Το κερασάκι στην τούρτα έρχεται με ένα ξαφνικό κίνημα, αυτό των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία, που δείχνει ακόμα και στους ανίατα ορντοφιλελεύθερους ότι η Ευρώπη νοσεί βαρύτατα. Ότι αποσαθρώνεται, θρυμματίζεται. Ο Μακρόν, ως έσχατη λύση ανάνηψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τραυματίζεται ανεπανόρθωτα και αντιμετωπίζεται ως εκπρόσωπος των πλούσιων. Μια εξέγερση της φτωχής Γαλλίας, που με πιο ριζοσπαστικό τρόπο θέτει το ζήτημα επαναθεμελίωσης της χώρας, της κοινωνίας, των σχέσεων ανάμεσα σε χώρες της Ευρώπης σε άλλη βάση από αυτήν που είχε δρομολογηθεί εδώ και 30 χρόνια.
Απονομιμοποίηση και διαρκείς αποτυχίες
Η Ευρώπη ολόκληρη γνωρίζει μια τεράστια πολιτική κρίση που έχει τυπικά, κλασικά χαρακτηριστικά, αλλά και καινούρια. Συγκλονίζεται από μια διαρκή απονομιμοποίηση όλων των πολιτικών της ευρωκρατίας, αλλά και της ίδιας της ευρωκρατίας και των θεσμών της – που υπάρχουν μεν αλλά δεν έχουν καμιά νομιμοποιητική διαδικασία για την ανάδειξή τους και τον έλεγχό τους. ΕΚΤ, Eurogroup, καταπάτηση λαϊκής θέλησης (όπως εκφράζεται είτε σε εκλογές είτε σε δημοψηφίσματα), επιβολή μιας ευρωλιτότητας και ενός πλήρους αντιδημοκρατικού πλαισίου, διάλυση κοινωνικών δομών και συνοχής, μεταναστευτικές ροές και προβλήματα που επιφέρουν στα πιο φτωχά στρώματα των κοινωνιών: όλα αυτά οδηγούν σε μια διαρκή και ογκούμενη εξέγερση κοινωνιών, λαών και εθνών που θέλουν να βάλουν τέρμα σε αυτήν την κατάσταση.
Αυτή η Ευρώπη θα δοκιμαστεί και από άλλες παραμέτρους. Γεωπολιτικές, τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ρωσία, τον πόλεμο που γίνεται στο έδαφός της (π.χ. Ουκρανία), την κρίση στα Βαλκάνια, το μεταναστευτικό, το μεσανατολικό και βορειοαφρικανικό.
Τα χαριεντίσματα που κάνει τρεκλίζοντας ο Γιούνκερ σίγουρα δεν μπορούν να σώσουν τίποτα από το «καράβι». Πολύ σαβούρα, πολλά μπαλώματα, απουσία πολιτικών και ένα συνονθύλευμα αποικιοκρατικής λογικής και αθροιζόμενων αποτυχιών. Η Γερμανία δεν θα ξαναποκτήσει τις αποικίες της στην Αφρική, και η Γαλλία δεν θα γνωρίσει ναπολεόντειους χρόνους και μεγαλεία.
Σαν συμπέρασμα
Τίθεται επί τάπητος ένα ερώτημα: Ποια Ευρώπη, πόση Ευρώπη, σε ποια κατεύθυνση, με ποιο ρόλο για τους λαούς και τις χώρες, με τι οργάνωση; Η αναταραχή που βιώνουμε εδώ και τρία χρόνια (και προσπαθήσαμε να περιγράψουμε παραθέτοντας ορισμένα κομβικά σημεία της) δεν είναι οπισθοδρομικού τύπου, αλλά μεταβατικού. Μας καλεί σε άλλου είδους προχωρήματα. Με μια έννοια, είναι προβλήματα της κοινωνίας (των κοινωνιών) που έχει ήδη εκκινήσει μια μετάβαση. Σημαδεύουν μια ευρύτερη φάση. Η διαδικασία αυτή θα συνεχιστεί και δεν θα ανακοπεί το 2019.
