Η «επίσημη» Γαλλία έχει ταραχτεί βαθιά από τη συμμετοχή της νεολαίας στις πρόσφατες απεργίες και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων για το συνταξιοδοτικό. Φαίνεται να πέφτουν στο κενό όλα τα δόγματα περί «χάσματος γενεών», ατομικιστικής κουλτούρας της νεολαίας, αδιαφορίας για τα κοινά, εχθρότητας απέναντι στους εργατικούς αγώνες και αίσθηση του «παρωχημένου» τους.
Γι’ αυτό και η πρώτη αντίδραση του κατεστημένου ήταν να διαλαλήσει ότι οι νέοι «χειραγωγούνται» από τα κόμματα της Αριστεράς. Τώρα, όμως, περνούν σε μια πιο επισταμένη εξέταση αυτής της μαζικής συμμετοχής. Έτσι, ο κοινωνιολόγος Olivie Galland προσπαθεί να διεισδύσει στις ρίζες της συμμετοχής των νέων στους πρόσφατους εργατικούς αγώνες την οποία βλέπει να εδράζεται, πέρα από το ζήτημα των συντάξεων, στο σχολικό σύστημα και στις προοπτικές της εργασίας με γενικό φόντο τον ουσιαστικό αποκλεισμό του μεγαλύτερου τμήματος της νεολαίας. Οι φόβοι πως συγκροτείται μια «επικίνδυνη» γενιά δεν μπορούν να κρυφτούν (συνέντευξη στη Liberation, 21 Οκτωβρίου 2010).
Η μεταρρύθμιση των συντάξεων αρκεί για να εξηγήσουμε την κινητοποίηση των νέων;
Πιστεύω ότι είναι περισσότερο η αφορμή για να εκφραστεί κάτι άλλο. Αν κοιτάξουμε τις πρόσφατες κινητοποιήσεις των νέων, θα δούμε ότι αφορούσαν θέματα που τους ακουμπούσαν άμεσα, όπως το συμβόλαιο πρώτης πρόσληψης (CPE) ή τη μεταρρύθμιση Νταρκός στο λύκειο. Επίσης, από μια άλλη νεολαία είχαμε το κίνημα του 2005 στα προάστια που ήταν η έκφραση ενός έντονου αισθήματος αποκλεισμού και ένα αίτημα αναγνώρισης. Οι συντάξεις φαίνονται να είναι πολύ μακριά από αυτά. Πώς να κάνουμε μια προβολή σε σαράντα χρόνια μετά, χωρίς να γνωρίζουμε πώς θα είναι τότε το συνταξιοδοτικό σύστημα; Υπάρχει όμως ένα σύνθημα που έκανε αίσθηση στους νέους: η ιδέα ότι αν οι ηλικιωμένοι δουλέψουν παραπάνω, δεν θα υπάρχει πια δουλειά για αυτούς – μια πεποίθηση βαθιά ριζωμένη στη Γαλλία, ακόμα και αν πολλοί οικονομολόγοι δεν τη θεωρούν τεκμηριωμένη. Έτσι, επιστρέφουμε σε ένα ζήτημα-κλειδί για τους νέους: να βρουν δουλειά με το τέλος των σπουδών τους. Αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν πιστεύω ότι αυτό είναι κατά βάθος το πρόβλημα.
Υπάρχει μια δυσαρέσκεια πιο βαθιά;
Ναι, αλλά δεν πιστεύω καθόλου στη θέση της θυσιασμένης γενιάς. Κατ’ εμέ, οι νέοι έχουν, κυρίως, μεγάλες δυσκολίες να μπουν στην ενήλικη ζωή και να ενσωματωθούν κοινωνικά. Θυσιασμένη γενιά σημαίνει ότι οι νέοι μπαίνουν στην κοινωνία με ένα μειονέκτημα που θα τους συνοδεύει σε όλη τους τη ζωή. Προσωπικά, θεωρώ πως υπάρχει μάλλον ένα ταξικό πρόβλημα ηλικίας, μια λανθάνουσα κρίση ενσωμάτωσης της νεότητας που διαδραματίζεται σε δύο βασικά πεδία: στο σχολείο και την αγορά εργασίας. Το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα διακατέχεται από την εμμονή της επιλογής των ελίτ. Αν καταφέρουμε να βάλουμε μερικά παιδιά εργατών στο Πολυτεχνείο ή στο Πανεπιστήμιο, θεωρούμε ότι εκπληρώνονται τα κριτήρια της ισότητας. Είναι παράλογο. Το πρόβλημα είναι μάλλον ότι 700.000 νέοι που βρίσκονται στην επαγγελματική βαθμίδα -αντί των 70.000 που βρίσκονται σε τάξεις προετοιμασίας(1) – επιτυγχάνουν στο επαγγελματικό τους δίπλωμα. Το σύστημα είναι, επίσης, μια μεγάλη μηχανή σχολικής κατάταξης, με ακαδημαϊκά κριτήρια που είναι η αποτύπωση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και της εισδοχής στην επαγγελματική ιεραρχία. Η ιδέα είναι η διαλογή των καλύτερων. Οι άλλοι πετιούνται στα χαμηλά επίπεδα. Εκκαθαρίζουμε και προκαλούμε ένα φόβο αυτής της εκκαθάρισης στους νέους. Το σύστημα δεν καταφέρνει να οικοδομήσει μια αυτοεκτίμηση στους νέους, κλειδί της επιτυχίας. Επίσης, αυτή η διαλογή γίνεται σε μια πολύ ακαδημαϊκή βάση, με ένα σχίσμα που μεγαλώνει ανάμεσα σε αυτή τη σχολική κουλτούρα και την κουλτούρα των νέων. Βλέπουμε, έτσι, μια ανησυχητική απόσταση ανάμεσα στη νεολαία και το σχολείο.
Η αγορά της εργασίας δεν είναι πιο φιλόξενη…
Εκεί πάλι, οι νέοι Γάλλοι έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες από άλλους Ευρωπαίους, με ανεργία από 15 ως 20% από τα 20 χρόνια. Επίσης, η ελαστικότητα της εργασίας είναι ακραία, σχεδόν αποκλειστικά στους νέους. Βρισκόμαστε σε μια αγορά εργασίας όπου οι νέοι είναι η βαλβίδα ασφαλείας. Αλλά δεν πρέπει να υπερβάλλουμε. Μετά από πολλά χρόνια γαλέρας, στα 30 τους χρόνια, το 70-80% έχουν μια σύμβαση αορίστου χρόνου. Αν προσθέσουμε μια δύσκολη στεγαστική αγορά, οι νέοι έχουν το αίσθημα ότι ανήκουν σε μια κοινωνία που τους έχει την πόρτα μισόκλειστη. Όλα αυτά δημιουργούν άγχος για το μέλλον.
Πώς ερμηνεύεται η αλληλεγγύη των νέων με τους μισθωτούς;
Η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως υπάρχει μια κρίση ταυτότητας στη Γαλλία μπροστά στην παγκοσμιοποίηση που απασχολεί τους Γάλλους, πιο πολύ από άλλους. Στις διεθνείς έρευνες τη θεωρούν ως μια απειλή για την εργασία, για το κοινωνικό μοντέλο και το κράτος πρόνοιας με το οποίο οι Γάλλοι, ιδιαίτερα οι νέοι, είναι ιδιαίτερα δεμένοι. Η χρηματοπιστωτική κρίση ενέτεινε αυτό το αίσθημα και ακόνισε τον αντικαπιταλισμό που κέρδισε μια μερίδα της νεολαίας.
Αυτοί οι νέοι που θεωρούμε ατομιστές, είναι δηλαδή πολιτικοποιημένοι;
Οι έρευνες για τις ευρωπαϊκές αξίες που έγιναν τα τελευταία εννέα χρόνια, το 2008 έδειξε μια καθαρή άνοδο της πολιτικοποίησης των νέων, όπως και της ριζοσπαστικοποίησης. Το 1999, το 7% αυτοτοποθετούνταν στην άκρα Αριστερά. Σήμερα είναι το 13%. Στην ερώτηση για τις επιθυμητές αλλαγές στην κοινωνία, το 24% είναι υπέρ «ριζοσπαστικών αλλαγών με επαναστατική δράση» αντί του 6% το 1990. Είμαστε, ίσως, σε μια αλλαγή του κύκλου στις πολιτικές συμπεριφορές. Στη δεκαετία του ’90, η τάση ήταν μάλλον η αποπολιτικοποίηση, ακόμα και αν οι νέοι συμμετείχαν σε πολλές δράσεις διαμαρτυρίας. Αλλά υπήρχε μια υποχώρηση της κλασικής πολιτικής δράσης – της ψήφου, της συμμετοχής σε κόμματα κ.λπ. Η πολιτικοποίηση και η ριζοσπαστικοποίηση δεν αφορούν τις ίδιες κατηγορίες. Οι πολιτικοποιημένοι νέοι είναι μάλλον μορφωμένοι, οι ριζοσπάστες είναι χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου. Αν αυτές οι δυο κατηγορίες αμαλγαμοποιηθούν, θα μπορούσαν να προξενήσουν ζημιά.
Αυτές οι ταραχές είναι ένα προανάκρουσμα;
Είναι σίγουρο ότι, αρχικά, αυτό το κίνημα αφορά κυρίως τους μορφωμένους νέους και όχι τόσο τους νέους των προαστίων, των αποκλεισμένων από το σχολείο, των ανέργων ή όσων ζουν από ψευτοδουλειές. Αλλά βλέπουμε να εμφανίζεται στα περιθώρια του κινήματος μια άλλη νεολαία. Είναι πιθανό να είναι αυτή η δεύτερη νεολαία πιο ριζοσπαστική. Είδαμε το 2005 ότι μπορεί να εκφραστεί με βίαιο τρόπο. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ένα αμάλγαμα. Τότε το κίνημα θα πάρει μια πιο βίαιη μορφή. Αλλά είναι δύσκολο να το προβλέψουμε. Θα μπορούσε να φτάσει μια σπίθα για αυτό. Κυρίως λόγω του ότι, κατά βάθος, τα προβλήματα που έρχονται από το 2005 δεν λύθηκαν – η γκετοποίηση και η περιθωριοποίηση ενός μέρους της νεολαίας.
Βλέπετε ομοιότητες με τον Μάη του ’68;
Μου φαίνεται αρκετά μακρινός. Τον Μάη του ’68 υπήρχε κάτι που δεν υπάρχει καθόλου σήμερα: η ουτοπία, η ιδέα ότι μπορούμε να αλλάξουμε εκ βάθρων την κοινωνία. Υπήρχε, επίσης, μια ισχυρή σύγκρουση γενεών, ειδικά στο επίπεδο των ηθών. Σήμερα είναι το αντίθετο: οι νέοι διαδηλώνουν για τις συντάξεις των ηλικιωμένων, κάτι που φαίνεται καμιά φορά σουρεαλιστικό.
Πού θα καταλήξει όλο αυτό;
Στη Δεξιά όπως και στην Αριστερά, πολλοί πολιτικοί φαίνεται να το συνειδητοποιούν: θα πρέπει να ανανεωθεί το κοινωνικό συμβόλαιο με τη νεολαία, μεταρρυθμίζοντας το σχολείο και την αγορά εργασίας. Αλλά θα είναι πολύπλοκο.
(1) Οι τάξεις προετοιμασίας (classes préparatoires aux grandes écoles – CPGE), είναι μια δίχρονη εκπαιδευτική βαθμίδα για την προετοιμασία των μαθητών για την ένταξή τους στις μεγάλες σχολές, μια πανεπιστημιακή βαθμίδα εκτός της κυρίως τριτοβάθμιας. Στις σχολές αυτές εισάγεται μικρός σχετικά αριθμός φοιτητών, μετά από ιδιαίτερα δύσκολες εξετάσεις.
