επιμέλεια: Χριστόδουλος Δολαψάκης
«Γιατρός γίνεσαι στην κλινική, όχι σπίτι με υπολογιστή». Έτσι έγραφε ένα από τα πλακάτ που κρατούσαν οι φοιτητές της Ιατρικής το περασμένο Σάββατο σε μία διαμαρτυρία στο Ηράκλειο για τα μέτρα του υπουργείου. Φορώντας τις μάσκες τους και κρατώντας μεγάλες αποστάσεις ενημέρωσαν τον κόσμο για το εξής παράδοξο: Από τις 6 Νοέμβρη οι φοιτητές Ιατρικής του 5ου έτους βρίσκονται μακριά από τα νοσοκομεία και την κλινική τους άσκηση, περιοριζόμενοι στο σπίτι όπως όλοι οι υπόλοιποι φοιτητές.
Οι αυριανοί γιατροί, δηλαδή, αντί να μάθουν Παθολογία και Χειρουργική μέσα στους θαλάμους των ασθενών ή στα Επείγοντα ερχόμενοι σε άμεση επαφή με τους ανθρώπους που έχουν προβλήματα, κάθονται στο σπίτι τους και παρακολουθούν σεμινάρια και διαλέξεις διαδικτυακά. Κι όλα αυτά εν μέσω πανδημίας, όπου θα μπορούσαν μεταξύ άλλων να παίξουν και ενεργό ρόλο στην υποστήριξη του ΕΣΥ.
Από ό,τι φαίνεται η τηλε-εκπαίδευση που μπήκε για τα καλά στις ζωές μας με αφορμή την πανδημία, βρίσκει εφαρμογή ακόμα και στην Ιατρική. Όμως, είναι δυνατόν να μάθεις να κάνεις διάγνωση οξείας κοιλίας χωρίς να έχεις ψηλαφήσει ποτέ κοιλιά, να κάνεις διάγνωση βρογχίτιδας χωρίς να έχεις βάλει ποτέ τα ακουστικά σου στην πλάτη του ασθενή ή να αναγνωρίσεις την υπερπλασία του προστάτη χωρίς να έχεις κάνει ποτέ σου δακτυλική εξέταση;
ΦΥΣΙΚΑ ΚΑΙ ΟΛΑ τα παραπάνω είναι παντελώς ανέφικτο να συμβούν. Τουλάχιστον αυτό θα απαντούσε οποιοσδήποτε από εμάς. Κάθε άνθρωπος, δηλαδή, που έστω και μία φορά στη ζωή του έχει αρρωστήσει και χρειάστηκε να «αφεθεί» στα χέρια ενός γιατρού πίσω από την ιδιωτικότητα του παραβάν. Γιατρός γίνεσαι στην κλινική και όχι στο σπίτι με zoom και skype.
Ωστόσο, αν ρωτούσαμε έναν προγραμματιστή σε μία από τις κορυφαίες εταιρείες βιοτεχνολογίας της Sillicon Valley, θα μας απαντούσε ότι είμαστε ρομαντικοί και ότι όλα τα παραπάνω όχι απλώς είναι εφικτά αλλά αν θέλουμε να είμαστε σύμφωνοι με το πνεύμα της εποχής επιβάλλονται κιόλας. Πολύ πριν την πανδημία, η τηλε-ιατρική έβρισκε εφαρμογές σε ένα ολοένα και πιο διευρυμένο φάσμα ειδικοτήτων. Παθολόγοι, παιδίατροι και ψυχίατροι παρακολουθούν τους ασθενείς τους διαδικτυακά. Συζητούν με τον ασθενή για την πορεία της νόσου, βλέπουν τις εργαστηριακές εξετάσεις στην οθόνη τους και στέλνουν συνταγές μέσω mail. Την ίδια στιγμή, αρκετοί ακτινολόγοι και παθολογοανατόμοι ζητούν μία δεύτερη γνώμη για μια αξονική ή μια βιοψία στέλνοντας τις εξετάσεις σε συναδέλφους τους και λαμβάνουν άμεσες απαντήσεις ακόμα και αν αυτοί βρίσκονται στην άλλη άκρη του κόσμου.
Και τα χειρουργεία; Είναι δυνατόν να αφαιρέσεις μια φλεγμαίνουσα σκωληκοειδή απόφυση χωρίς να βρίσκεσαι στο χειρουργείο; Ήδη, από τις αρχές του 2019 η Κίνα –που αυτή τη στιγμή πρωτοστατεί σε τεχνολογίες αιχμής στην κούρσα της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης– προχώρησε σε επιτυχή αφαίρεση ήπατος σε ζώο εργαστηρίου. Με μία λεπτομέρεια: Ο χειρουργός αξιοποιώντας την ταχύτητα που παρέχουν τα 5G δίκτυα βρισκόταν 50 χιλιόμετρα μακριά από το γουρουνάκι. Αμέσως, ακολούθησε η Ινδία που τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς πραγματοποίησε πέντε επιτυχείς καρδιοχειρουργικές επεμβάσεις σε ανθρώπους με τους χειρουργούς να χειρίζονται τους ρομποτικούς βραχίονες από απόσταση 32 χιλομέτρων.
«Το να δουλεύει κανείς από το σπίτι είναι το φυσικό μέλλον της τεχνολογίας» προέβλεπε με νόημα η Google στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός τουλάχιστον ένα χρόνο πριν εμφανιστεί το πρώτο κρούσμα κορωνοϊού στη Γουχάν της Κίνας. Η ιατρική γιατί να αποτελεί εξαίρεση;
ΖΟΥΜΕ ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ όπου οι παραδοσιακές θρησκείες του χριστιανισμού, του ισλαμισμού και του βουδισμού ολοένα και υποχωρούν μπροστά στις νέες τεχνοθρησκείες του 21ου αιώνα. Οι «μεσσίες» της νέας εποχής δεν φοράνε φτωχικούς χιτώνες και δεν περιφέρονται στην έρημο με τους ακολούθους τους υποσχόμενοι τη μεταθανάτια ζωή. Αντίθετα, είναι μορφωμένοι προγραμματιστές που πίνουν τον λάτε τους χαριτολογώντας με τους συναδέλφους τους σε κάποιο εργαστήριο της Google και δουλεύουν πάνω σε εφαρμογές που υπόσχονται τον επίγειο παράδεισο εδώ και τώρα. Αρκεί η ανθρωπότητα να «αφεθεί» στα χέρια της Τεχνητής Νοημοσύνης και να ξαπλώσει ήρεμα πίσω από το παραβάν της Βιοτεχνολογίας.
Η τρέχουσα πανδημία και το σχετικό της μότο για «social distancing» επιτάχυνε καινοτομίες που υπό άλλες συνθήκες θα έπαιρναν πολλά χρόνια για να βρουν μαζική εφαρμογή. Η άμεση επαφή του Ιατρού με τον Ασθενή, μία συνθήκη που τήρησε η ανθρωπότητα ευλαβικά για πολλούς αιώνες, ίσως να είναι πλέον περιττή αν όχι και επιβλαβής αφού μπορεί να συμβάλλει στη μετάδοση επικίνδυνων λοιμωδών νοσημάτων για τη δημόσια υγεία, όπως ο κορωνοϊός. Στη νέα εποχή που μπαίνουμε ακόμα και η ίδια η ύπαρξη του Ιατρού, όπως την ξέρουμε από την εποχή του Ιπποκράτη, ίσως να είναι περιττή.
Γιατί η διάγνωση, η θεραπεία και η παρακολούθηση του ασθενή να μην γίνεται αποκλειστικά από ψηφιακούς αλγορίθμους, οι οποίοι παρεμπιπτόντως δεν θα έχουν και θολωμένη κρίση όπως ένας γιατρός μετά από ατελείωτες ώρες εφημερίας στο Τμήμα Επειγόντων;
Αν τα παραπάνω μας φαίνονται υπερβολικά ή αποκυήματα μιας συνωμοσιολογικής φαντασίας, ας αναλογιστούμε το εξής: Εφόσον η Facebook διατείνεται επίσημα ότι ο αλγόριθμος της μπορεί με 300 likes να προβλέψει τις μελλοντικές συμπεριφορές και τα θέλω σου καλύτερα από τον σύζυγο ή τη μητέρα σου, γιατί αυτό να μην ισχύσει για την πρόβλεψη νόσων, όπως οι καρδιοπάθειες ή ο καρκίνος του πνεύμονα; Αν αυτή τη στιγμή, τα προσωπικά μας δεδομένα από τις φωτογραφίες μας μέχρι τις καταναλωτικές μας συνήθειες βρίσκονται (εντελώς αδιαμαρτύρητα) αποθηκευμένα σε έναν υπερ-υπoλογιστή της Google, γιατί να μην συμβεί το ίδιο και με το σύνολο των βιομετρικών μας δεδομένων; Με κομψές συσκευές χειρός που καταγράφουν σφυγμούς, αρτηριακή πίεση ή γλυκόζη αίματος αλλά και φθηνά γονιδιακά τεστ που θα αποκαλύπτουν τα μυστικά του DNA μας, η δημιουργία μίας παγκόσμιας τράπεζας ιατρικών ιστορικών και περιστατικών απέχει μόνο μερικά χρόνια. Κι αν ένας γιατρός χρειάζεται περίπου μία ώρα για να μελετήσει προσεχτικά το φάκελο του ασθενή του, το ίδιο δεν ισχύει και για τους ψηφιακούς αλγόριθμους των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών. Ας σκεφτούμε μονάχα πόσα εκατομμύρια αποτελέσματα λαμβάνουμε σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου κάθε φορά που γράφουμε κάτι στο google search…
ΤΑ ΠΑΡΑΠΑΝΩ δεν είναι καθόλου τραβηγμένα. Αντίθετα, αποτελούν φυσικό επακόλουθο μίας λογικής που έχει κυριαρχήσει τις τελευταίες δεκαετίες στη σύγχρονη «βιομηχανική» Ιατρική. Μία λογική που βλέπει τον άνθρωπο ως ένα σύνολο βιοχημικών διεργασιών, ένα άθροισμα οργάνων που νοσούν κατά περίπτωση ή με συνδυασμούς. Και υπάρχει καλύτερος γιατρός από ένα μοντέρνο σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που συλλέγει, καταγράφει και αναλύει δεδομένα σε λίγα δευτερόλεπτα;
Υπάρχει όμως μία παράμετρος που οι τεχνο-μεσσίες αγνοούν. Η Ιατρική δεν αποτελεί ένα τεχνούργημα (λιγότερο ή περισσότερο εξελιγμένο) που σαν στόχο έχει να επιδιορθώσει τις ανθρωπο-μηχανές που χαλάνε αλλά εμπειρία και κοινό τόπο μεταξύ ανθρώπων, ιατρών και ασθενών. Η Ιατρική πρώτα και κύρια συνιστά βίωμα: Το βίωμα του ζεστού βλέμματος όταν μπαίνεις χωλαίνοντας στο ιατρείο, της ήρεμης φωνής όταν ακούς το αποτέλεσμα μίας κακής βιοψίας ή όταν πάει κάθε ελπίδα να χαθεί, το σταθερό άγγιγμα του χεριού στο δέρμα που φλεγμαίνει. Όλα αυτά συνιστούν αναπόσπαστο μέρος της Θεραπείας και όχι οπισθοδρομικές πρακτικές. Αυτός είναι ο προσωπικός «ναός» κάθε γιατρού και ασθενή. Και πίσω από το «Ιερό» του παραβάν συντελείται ένα μυστήριο που οι τεχνο-θρησκείες δεν μπορούν να αντιληφθούν. Το μυστήριο της διυποκειμενικής συσχέτισης μεταξύ Ανθρώπων, ενός επιστήμονα και ενός ανθρώπου που νόσησε.
ΝΑ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΤΟΥΜΕ τον Άνθρωπο ως ένα συγκλονιστικό μυστήριο της Φύσης. Ως ένα ανεπανάληπτο κράμα ύλης και πνεύματος και όχι ως ένα σύνολο εργαστηριακών δεικτών.
Να υπερασπιστούμε τη ζωή ως βίωμα και ως συνύπαρξη ανθρώπων και όχι ως κατανάλωση εμπειριών από την οθόνη του υπολογιστή.
Τέλος, να υπερασπιστούμε την ανθρωπιά αλλά και την ανθρωπινότητα μας. Ίσως το τελευταίο να είναι η πιο μεγάλη μάχη που έχουμε να δώσουμε στον 21ο αιώνα.
Μανώλης Μούστος
