Του Γιώργου-Νεκτάριου Παναγιωτίδη*
Οι Τρεις Ιεράρχες -Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Θεολόγος και Ιωάννης Χρυσόστομος- βρίσκονται στις κορυφές της χριστιανικής πνευματικότητας, εξού και η θεσμοθέτηση της κοινής μνήμης τους από τον Μητροπολίτη Ευχαΐτων Ιωάννη Μαυρόποδα τον 11ο αιώνα. Οι τοποθετήσεις τους, όμως, στα θέματα της εξουσίας, των πολιτικών αρχόντων και των όρων υπακοής στους νόμους τους, των χαρακτηριστικών του Χριστιανού άρχοντα, του κοινωνικοπολιτικού ιδανικού, του πλούτου, της εκμετάλλευσης ή, όπως λέγεται στην Ορθόδοξη Παράδοση, «αρπαγής», παραμένουν, μυστηριωδώς, εν πολλοίς άγνωστες.
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, αναφερόμενος στον ορθό τρόπο άσκησης εξουσίας προτάσσει ως υπόδειγμα τον Απόστολο Πέτρο, σε μια πρακτική που ο Νικόλαος Μπουγάτσος θα επονομάσει «υπερδημοκρατία»: «Δες αυτόν [τον Απόστολο Πέτρο] πώς κάνει τα πάντα με την κοινή γνώμη όλων. Τίποτα σαν αφέντης, τίποτα σαν άρχοντας… «Άνδρες, λέει, αδελφοί». Εάν ο Κύριος κάλεσε αυτούς αδελφούς, πολύ περισσότερο αυτός.(..)Κανένας εκεί δεν διαφέρει σε τίποτα, ούτε ο άνδρας ούτε η γυναίκα».(PG, 60, 36) Θα αντιδιαστείλει με τον συμβατικό πολιτικό άρχοντα ο οποίος «επειδή εξουσιάζει με τον νόμο και την ανάγκη, κατά εύλογο και φυσικό τρόπο δεν γίνεται κοινωνός της γνώμης των αρχόμενων».
Ο Χριστιανός πολιτικός άρχοντας χαρακτηρίζεται σύμφωνα με τον Χρυσόστομο «απ’το ότι φέρνει κοντά του «τους κοπιώντας και πεφορτισμένους», απ’ τη διόρθωση των κακώς εχόντων, απ’ την τιμωρία της αδικίας.(..) δεν επιτρέπει να χρησιμοποιηθεί η δύναμη της εξουσίας, για να διαστραφεί το δίκαιο».
Είναι «το λιμάνι για τους ναυαγούς, το μπαστούνι στο τσακισμένο πόδι, ο πύργος που προστατεύει τους αδικημένους απ’ τους κοινωνικά δυνατούς», κοντολογίς ο «σύμμαχος στους αδικημένους».
Επιπλέον, εξορύσσει το «κεκρυμμένο βάθος» της διδαχής του Παύλου περί εξουσίας στην Προς Ρωμαίους επιστολή(13:1-7): «Τι λες; Κάθε λοιπόν πολιτικός άρχοντας έχει χειροτονηθεί από τον Θεό; Δεν ισχυρίζομαι αυτό, λέει° γιατί δεν είναι ο λόγος μου αυτός για τον καθένα άρχοντα ξεχωριστά, αλλά περί του πράγματος(της εξουσίας). Γι’ αυτό δεν είπε: «Δεν υπάρχει άρχοντας, παρά από τον Θεό», αλλά κάνει λόγο για το πράγμα». (Ν. Μπουγάτσου, Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων, Λήμμα 1646) Το σημείο αυτό έρχεται να συμπληρώσει ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος στο έργο του με ονομασία Όροι γράφει ότι «πρέπει να υποτάσσεσθε σε ανώτερες δυνάμεις, οι οποίες δεν εμποδίζουν την εφαρμογή της εντολής του Θεού».
Η υπακοή λοιπόν τίθεται «υπό αίρεση».
Όσον αφορά το κοινωνικοπολιτικό ιδεώδες, ο Βασίλειος συμβουλεύει:
«Να μη φανούμε οι λογικοί άνθρωποι σκληρότεροι από τα άλογα ζώα. Διότι εκείνα χρησιμοποιούν από κοινού όσα φυτρώνουν εκ φύσεως στην γη. (..)Μόνο εμείς οι άνθρωποι κάνουμε δικά μας τα κοινά και κατέχουμε για τον εαυτό μας αυτά που ανήκουν στους πολλούς.(..) ας γίνουμε ζηλωτές της οργάνωσης των πρώτων χριστιανών, όπου όλα σ’ αυτούς ήταν κοινά (Πραξ. 2: 44)».
Ο Χρυσόστομος διδάσκει ότι στην κοινότητα αυτή «…δεν υπήρχε ούτε ένας φτωχός(..)Την ανωμαλία της άνισης κατανομής των αγαθών την είχαν εξαφανίσει από ανάμεσά τους και ζούσαν με μεγάλη αφθονία αγαθών», ενώ βεβαιώνει τους ακροατές ότι «…αν ο Θεός μού δώσει ζωή, πιστεύω ότι σύντομα θα σας οδηγήσω σ’ έναν τέτοιον τρόπο συμβίωσης» (Ε.Π.Μ. 60, 96-98).
Επιπλέον, θεωρεί ότι «δεν είναι, δεν είναι με κανένα τρόπο δυνατό να πλουτεί κανείς χωρίς ν’ αδικεί. Τούτο και ο Χριστός το επιβεβαίωσε λέγοντας «Ποιήσατε υμίν φίλους εκ του μαμωνά της αδικίας» και ακόμη:
«Η αποστέρηση του εργατικού μισθού είναι στην πραγματικότητα βαρύτερη από φόνο» (PG, Εις την Προς Εβραίους κε, γ’)
Αυτή η θέση υπάρχει από την Παλαιά Διαθήκη: «Ἐκχέων αἷμα ὁ ἀποστερῶν μισθὸν μισθίου» (Σοφία Σειρὰχ 34:22), ενώ οι Σύνοδοι αντιμετωπίζουν την αποστέρηση του μισθού ως φόνο. Ο κανονολόγος Νικόδημος Αγιορείτης σχολιάζει ότι «όσα αποκτήθηκαν άδικα, από κλεψιά, αρπαγή, πλεονεξία, δεν τα συγχωρεί αυτομάτως η μετάνοια (..)αλλά απαιτείται η επιστροφή στους αδικηθέντες».
Ο Βασίλειος στο λόγο του Περί ελεημοσύνης προστάσσει για τα χρήματα των πλουσίων «να μην είναι προϊόν καταδυναστεύσεως του πτωχού, εκβιασμού του ασθενεστέρου, του υφισταμένου του, χρησιμοποιώντας τη δύναμή του αντί της δικαιοσύνης. (…)Αν παίρνεις από τους φτωχούς, για να τα δώσεις στους φτωχούς, καλύτερα ούτε να δίνεις ούτε να παίρνεις.(..)Εκείνον να ελεήσεις, που αδικείς· τη φιλανθρωπία σ’ αυτόν να δείξεις· σ’αυτόν να πληρώσεις και να χαρίσεις αγάπη μαζί με δικαιοσύνη. Διότι δεν θα δεχθεί κοντά Του ο Κύριος τους πλεονέκτες, τους άρπαγες και τους ληστές(…)Ελεημοσύνη από άδικα κέρδη δεν γίνεται, ούτε ευλογία από την κατάρα, ούτε ευεργεσίες από τα δάκρυα».
Ο ιστορικός J.B. Bury συνοψίζει: «για τον Χρυσόστομο, η αντίθεση μεταξύ της ζωής των ανώτερων τάξεων και της δυστυχίας του απλού λαού ήταν ένα θέαμα τόσο επώδυνο που ήταν σχεδόν σοσιαλιστής(..)Οι παθιασμένες αποκηρύξεις των πλουσίων εκ μέρους του έχουν σχεδόν την ίδια αξία και σπουδαιότητα όσο οι αποκηρύξεις των σύγχρονων Ευρωπαίων πλουτοκρατών από τους σοσιαλιστές».
Παρόμοια ισχύουν, όμως, για όλους τους Τρεις Ιεράρχες…
* O Γιώργος-Νεκτάριος Παναγιωτίδης είναι αντιπρόεδρος της Χριστιανικής Δημοκρατίας
