Ώς τα 60 του χρόνια έζησε στην απόλυτη μοναξιά της αθέατης πλευράς της Ιστορίας. Έμεινε ορφανός και από τους δύο γονείς του σε ηλικία 3 ετών. Ανέλαβε να τον μεγαλώσει η γιαγιά του, ενώ ο πρώτος που διέγνωσε το ταλέντο του ήταν ο δάσκαλός του στο δημοτικό σχολείο. Όταν τελείωσε το δημοτικό σχολείο αρχίζει για τον Χρήστο Καγκαρά μια μεγάλη περιπέτεια.
Πέρασε από ορφανοτροφεία, από διάφορα γεωγραφικά διαμερίσματα της Ελλάδας, εργαζόμενος ως αγροτοποιμένας και κυνηγώντας το μεροκάματο του τρόμου.
Ακόμα και ώς την Αφρική ταξίδεψε, θέλοντας κάποιος να τον υιοθετήσει, αλλά φύσει και θέσει πλάνητας του ζητούμενου, απέρριψε την ιδέα και γύρισε πίσω στην Ελλάδα
Μέσα σ’ αυτή την άμετρη περιπέτεια κι αδιέξοδη κοινωνική μοίρα ήρθε η μεγάλη στιγμή να τον φωνάξει η Ιστορία, να του δώσει τη χαμένη ταυτότητα και την υπερηφάνεια του. Ήταν η μεγάλη ώρα της Εθνικής Αντίστασης, στην οποία έδρασε ως σαμποτέρ του ΕΛΑΣ. Τραυματίστηκε αλλά και πάλι πήρε όπλο στα χέρια μαχόμενος στην πρώτη γραμμή του ένοπλου αγώνα του ΕΛΑΣ κατά του ιταλο-γερμανικού φασιστικού άξονα.
Γι’ αυτή του την ένταξη θεωρήθηκε ένοχος και μετά την εθνική απελευθέρωση, το 1945, κυνηγήθηκε αλόγιστα από τις ληστρικές παρακρατικές ένοπλες οργανώσεις, που λυμαίνονταν την ελληνική ύπαιθρο ιδιαίτερα.
Από τον Δημοκρατικό Στρατό στο… Άγιο Όρος
Έτσι, βρέθηκε ένστολος και πάλι αντάρτης στις γραμμές του Δημοκρατικού Στρατού, ματωμένη σελίδα του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα (1946-1949). Συλλαμβάνεται από τον Εθνικό Στρατό και πλέον οι διαταγές είναι συγκεκριμένες: «Όποιος ένοπλος αντάρτης συλλαμβάνεται, να εκτελείται επί τόπου». Για καλή του τύχη, όμως, συναντά έναν παλιό του φίλο από το ορφανοτροφείο, ο οποίος είναι πια ταγματάρχης του Εθνικού Στρατού. Έτσι, εκείνος παρέκαμψε την κυβερνητική εντολή και ο Χρήστος Καγκαράς γλίτωσε το απόσπασμα. Μπήκε στη φυλακή κι όταν αποφυλακίστηκε πήγε στο χωριό του. Όμως οι απειλές και οι διώξεις λεηλατούσαν την καθημερινότητα της φτωχής ζωής του, αφού οι διώκτες του επέμεναν να τον εξοντώσουν. Η περιπέτεια του μικρού περιπλανητή συνεχίζεται με ένα ταξίδι στη Μονή του Αγίου Διονυσίου, κέντρο της αγιογραφίας στο Άγιο Όρος, που κράτησε δυο χρόνια. Γύρισε πάλι πίσω, ζωγραφίζοντας για 13 ολόκληρα χρόνια εκκλησίες της περιοχής του.
Καθοριστική συνάντηση
Τον κούρασε όμως αυτή τη στενόχωρη «θερμοκοιτίδα» της τέχνης και πέρασε στη κοσμική ζωγραφική. Το κοντύλι της Ιστορίας επιμένει όμως να τον αγνοεί μέχρι που έφτασε στο χωριό του ο συγχωριανός του λογοτέχνης Μιχάλης Σταφυλάς. Εκείνος έδειξε 2-3 έργα του στον αρχιτέκτονα Πάνο Τζελέπη, ο οποίος είχε σπουδαία εικαστική παιδεία και εξαίρετη γνώση του μεταβυζαντινού ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Ο Τζελέπης, για να βεβαιωθεί περισσότερο, έστειλε και άλλα έργα στον Ελληνογάλλο φίλο του, Κριστιάν Ζερβός, γνωστό τεχνοκριτικό, ιστορικό τέχνης, εκδότη πολύτιμων βιβλίων και πρωτοποριακών περιοδικών της μοντέρνας τέχνης στο Παρίσι.
Ο Ζερβός ήταν κορυφαίος πλοηγός της μοντέρνας τέχνης για 50 χρόνια στο Παρίσι, παρέα του ο Πικάσο, ο Λεζέ, ο Μπρακ και πολλοί άλλοι.
Ανέφερα λίγο πριν ότι λόγω της ιδεολογικής αριστερής ταυτότητάς του ο Τζελέπης με τον Κριστιάν Ζερβός υπήρξαν για πολλά χρόνια φίλοι στο Παρίσι. Αυτούς τους δύο εμπνευσμένους και χαρισματικούς αριστερούς του κριτικού στοχασμού, με κατάθεση σοβαρού έργου οικουμενικής εμβέλειας συνάντησε ανέλπιστα στο δρόμο του, έστω και αργά, ο Χ. Καγκαράς, τύχη δυσθεόρατη.
Επομένως, λάθος είναι πως εγώ ανακάλυψα πρώτος τον Χ. Καγκαρά. Τον παρέλαβα απλώς ως πνευματική διαθήκη απ’ τα χέρια του Τζελέπη και του Ζερβός.
Ανάμεσα στους χαρισματικούς λαϊκούς ζωγράφους
Δικαίωσα την εμπιστοσύνη τους υπερασπιζόμενος τον ενοραματικό προσανατολισμό τους, 30 ολόκληρα χρόνια μετά το θάνατό τους. Γιατί βοήθησα τον Χρήστο Καγκαρά να υπερβεί το σύνηθες μικρό μέγεθος των λαϊκών ζωγραφικών συνθέσεων, να εξελιχθεί σε επικό ζωγράφο προχωρώντας τολμηρά σε μνημειακές εικαστικές συνθέσεις.
Ο Καγκαράς κινήθηκε άνετα σε 10 και παραπάνω θέματα, ικανός ζωγράφος του άδολου χρωματικού παραληρήματος. Μεγάλος επίσης υπαιθριστής, χαρισματικός τοπιογράφος, με έργα-ωδή, συλλαμβάνοντας τη φύση επ’ αυτοφώρω. Μετριέται στους χαρισματικούς λαϊκούς ζωγράφους του μαγικού λαϊκού ρεαλισμού και υπερρεαλισμού.
Όπως ο Παναγιώτης Ζωγράφος ζωγράφισε τις κυριότερες μάχες του 1821, με την παρότρυνση του στρατηγού Μακρυγιάννη, έτσι κι ο Καγκαράς ζωγράφισε, σε 50 έργα μεγάλου μεγέθους τον ηρωικό κύκλο της Εθνικής Αντίστασης 1941-44. Μικρός στο δέμας, επικό ανάστημα πάνω στο καβαλέτο της ζωγραφικής.
Σπουδαίες είναι κι οι 3 μεγάλες τοιχογραφίες που έφτιαξε για το Ανθρωπολογικό Μουσείο Πετραλώνων Χαλκιδικής και που το υπουργείο Πολιτισμού σκέφτεται να τις σκεπάσει με ασβέστη, άσβεστο όνειρο του Ευάγγελου Βενιζέλου!
Ο Φ. Κουβέλης, μέλος σήμερα της κυβέρνησης της ελληνικής τρόικας, που ξέρει πολύ καλά το έργο του Χρήστου Καγκαρά, θα επιτρέψει στο νέο υπουργό Πολιτισμού να ασβεστώσει τις τοιχογραφίες ικανοποιώντας το μνησίκακο όνειρο του Ε. Βενιζέλου;
Η Μελίνα Μερκούρη μου είχε πει κάποτε, προσωπικά, ότι όλοι μπορεί να φύγουν από τα Πετράλωνα, μόνο ο Καγκαράς δεν θα φύγει!
Η χώρα με την πιο πλούσια πολιτισμική γεωμετρία
Το σύνολο των έργων του υπολογίζεται σε 5.000 με 7.000 πίνακες.
Σήμερα οι επώνυμοι αυθεντικοί Έλληνες εικαστικοί καλλιτέχνες μετριώνται στους 6 κι όχι στον έναν μόνο, τον Θεόφιλο και μετά το χάος, όπως το ισχυρίστηκε ιδιωτικά η αστική προοδευτική διανόηση της γενιάς του ’30. Δεν αμφιβάλω ότι και κάποιους άλλους δεν τους κατέγραψε το κοντύλι της ιστορίας. Άλλωστε η πλούσια παραγωγή του μεταβυζαντινού λαϊκού πολιτισμού της συλλογικής εικαστικής δημιουργίας κι ο γραπτός ή ο προφορικός λόγος, εννοώ τη νέο-ομηρική ελληνική δημοτική ποίηση και τον εικαστικό λαϊκό λόγο των μορφών, κρατούν περίοπτη θέση στον ελληνοευρωπαϊκό πολιτισμό. Το φαινόμενο το δικαιολογούν οι κοινωνικές και ιστορικές αιτίες.
Η μακραίωνη σμιλεμένη ελληνική γλώσσα, το ίδιο κι ο εικαστικός λόγος των μορφών οδήγησαν την Ελλάδα να έχει την πιο πλούσια πολιτισμική γεωμετρία στον ευρωπαϊκό χώρο.
