του Γιώργου Κυριακού
«Και ας μην ξεχνάτε την καλοσύνη που υπήρχε μεταξύ σας»
(Κοράνι, 2.237)
Στο Α΄ μέρος αναφερθήκαμε στην ιστορική επάνοδο της Τουρκίας στα Βαλκάνια, ενώ στο Β΄μέρος εξετάσαμε τις αντικρουόμενες τάσεις της χερσονήσου απέναντι στον νεο-οθωμανισμό του Ερντογάν. Σήμερα και το επόμενο Σάββατο συνεχίζουμε με τις «γήινες» πλευρές που επενδύει η Τουρκία στα κενά της Δύσης.
Η Τουρκία επηρεάζει καθοριστικά την Αλβανία. Το Κόσοβο, ενώ αναγνωρίστηκε και υποστηρίζεται για την είσοδό του στο ΝΑΤΟ, έχει μονομερώς στραφεί στη Δύση. Στη Σερβία και στους Σερβοβόσνιους έχει ισχυρή επιρροή στο πλαίσιο απομάκρυνσής τους από τη Δύση, ενώ διατηρεί αδερφικές σχέσεις με το Ισλάμ της Βοσνίας. Μικρότερες επιρροές έχει στα Σκόπια, ύστερα από μια περίοδο υποστήριξής τους στην ονομασία «Μακεδονία», κι ακόμα λιγότερες στη γειτονική Βουλγαρία. Τέλος, στις μακρινές Ρουμανία, Μολδαβία, Κροατία, Σλοβενία και Μαυροβούνιο έχει μικρή επίδραση.
Στρατός
Η Τουρκία προσελκύει Βαλκάνιους πελάτες στην πολεμική της βιομηχανία δωρίζοντας δείγματα εξοπλισμού (πολυβόλα, ολμοβόλα, οχήματα κ.λπ.) και «επιχορηγώντας» τις συμφωνίες αγοράς όπλων με οικονομικές επενδύσεις. Μέχρι και την ανάδειξή της σε «Τρίτο Παράγοντα», η αλλαγή του σοβιετικού εξοπλισμού είχε αφεθεί και στη δική της μέριμνα. Οι συναντήσεις με Βαλκάνιους ηγέτες που επισκέπτονται την Τουρκία πάντα προβλέπουν τις επισκέψεις σε εκθέσεις στρατιωτικών βιομηχανιών. Τα μη επανδρωμένα Bayraktar είναι περιζήτητα: πρόσφατα εκδήλωσε ενδιαφέρον και η σερβική ηγεσία. Μέσα από συμφωνίες για την «κοινή άμυνα και την ασφάλεια» εκπαιδεύει αξιωματικούς, παρέχει νοσηλεία στην Τουρκία ή διατηρεί δικαιώματα ελλιμενισμού του ναυτικού της (π.χ. στην Αλβανία).
Δύο μυστικές συμφωνίες Αλβανίας-Τουρκίας, το 2019 και 2020, ανέβασαν δραματικά τον προϋπολογισμό στρατιωτικών δαπανών της Αλβανίας ως αντίτιμο για τις τουρκικές επενδύσεις. Οι «Δυνάμεις Ασφαλείας Κοσόβου» (FSK) αγόρασαν το 2021 ισχυρό εξοπλισμό από την Τουρκία, παρά τις απαγορευτικές διατάξεις του ψηφίσματος 1244 του Σ.Α. του ΟΗΕ. Στα Σκόπια «η Τουρκία είναι ο μεγαλύτερος δωρητής του στρατού μας» δήλωσε ο Ζάεφ, «και ο μεγαλύτερος υποστηρικτής για την ένταξή του στο ΝΑΤΟ». Συμφωνίες συνεργασίας για την εκπαίδευση του στρατού έχουν υπογραφεί από την προηγούμενη δεκαετία (π.χ. το 2010 η Τουρκία χρηματοδότησε συμφωνία αγοράς όπλων). Το Μαυροβούνιο επιχορηγήθηκε επίσης για την αγορά εξοπλισμού το 2019.
Η Τουρκία προσελκύει Βαλκάνιους πελάτες στην πολεμική της βιομηχανία δωρίζοντας δείγματα εξοπλισμού και «επιχορηγώντας» τις συμφωνίες αγοράς όπλων με οικονομικές επενδύσεις
Ιδρύματα
Τουρκικά ιδρύματα, ινστιτούτα, οργανώσεις, ΜΚΟ κ.λπ. έχουν μια πολυδιάστατη δραστηριότητα, με επενδύσεις σε τομείς εκπαίδευσης, αποχέτευσης, παροχής νερού κ.ά. Στο Μαυροβούνιο χρηματοδότησε έργα, στη Βοσνία δομές υγείας και στο Κόσοβο… την απαλοιφή αρνητικών όρων για την Οθωμανική περίοδο στα σχολικά βιβλία! Περίπου 500 έργα αποκατάστασης, αξίας 20.000.000 ευρώ, έχουν αναληφθεί από την Τουρκία στην Αλβανία. Σε δύο προστατευόμενες από την UNESCO βυζαντινές-χριστιανορθόδοξες καστρουπόλεις, το Αργυρόκαστρο και το Μπεράτι (Πουλχεριούπολη), έχει επιδοθεί στην αποκατάσταση Οθωμανικών μνημείων.
Η SEMA χρηματοδοτεί ένα Ισλάμ φιλικό προς την Τουρκία, σύμφωνα με τις μυστικές υπηρεσίες των Σκοπίων – των οποίων η ηγεσία αρνιόταν το 2012 το χτίσιμο νοσοκομείου με αντίτιμο την αποκατάσταση τζαμιών. Το ALSAR δίνει χρήματα στην εκπαίδευση διοργανώνοντας φιλανθρωπικά events. Το Diyanet μοιράζει κρέας στην Αλβανία, στο Κόσοβο, στη Σερβία και στη Βοσνία στις γιορτές Κουρμπάν-Μπαϊράμ, ενώ το Τουρκικό Ίδρυμα Ανθρωπιστικής Βοήθειας διανέμει κάρβουνο και τρόφιμα.
Από τον Γκιουλενισμό στον Ερντογανισμό
Ο Ερντογάν στα Βαλκάνια πιέζει να κλείσουν οι γκιουλενικές θρησκευτικές-εκπαιδευτικές δομές και να του παραδοθούν οι Γκιουλενιστές. Στην Αλβανία, ορισμένα από τα 12 «γκιουλενικά» σχολεία που λειτουργούσαν έκλεισαν, και εκδόθηκαν στην Τουρκία μια σειρά καταζητούμενοι ως μέλη της FETO. Ο πρώην μέντορας του Ερντογάν –και νυν «τρομοκράτης» Γκιουλέν– καταγγέλθηκε από τον εκπρόσωπο της Αλβανίας στον ΟΗΕ το 2021. Η απαγωγή 6 Γκιουλενιστών από το Κόσοβο το 2017 συνοδεύτηκε αργότερα από την προτροπή καθαίρεσης του ηγέτη της μουσουλμανικής κοινότητας στην Αλβανία.
Το μνημείο στα Τίρανα για τους νεκρούς του τουρκικού πραξικοπήματος το 2016 είναι εμβληματικό. Το τουρκο-σκοπιανό εμπορικό επιμελητήριο διέκοψε οριστικά τις σχέσεις του με επιχειρήσεις Γκιουλενιστών το 2016. Η τουρκική πρεσβεία στα Σκόπια καταδίκασε την επιχορήγηση της γκιουλενικής εφημερίδας «Zaman», και αιτήθηκε το κλείσιμο σχολείων. Η άρνηση του πρωθυπουργού Γκρουέφσκι είχε ως αντίποινο την άρση αναγνώρισης των πτυχίων της χώρας το 2017. Εξάλλου, το μνημόνιο κατανόησης Σερβίας-Τουρκίας είχε αποτέλεσμα την έκδοση των Κούρδων αγωνιστών, Αγιάζ και Πίρογλου.
Μεταναστευτικό-φιλοξενία και διακίνηση συμμάχων της Τουρκίας
Αλβανός αρθρογράφος χαρακτήρισε «χώρο υγειονομικής ταφής» τη χώρα του μετά από αίτημα του Ερντογάν να φιλοξενηθούν εκεί ηγέτες της Μουσουλμανικής Αδελφότητας Αιγύπτου. Η χώρα φιλοξενεί ήδη 3.500 φιλοαμερικανούς Ιρανούς Μουτζαχεντίν εδώ και 8 χρόνια. Εκκρεμεί ακόμα το αίτημα για εγκατάσταση 30.000 μεταναστών από την Τουρκία σε εδάφη της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στον αλβανικό Νότο.
Σε μια προσπάθεια προσέλκυσης της Βουλγαρίας, την περίοδο ακριβώς των γεγονότων του Έβρου το 2020, ο Ερντογάν δήλωσε ότι δεν θα στείλει μετανάστες στη Βουλγαρία. Σε ερώτηση κροατικής εφημερίδας για τους τζιχαντιστές των Βαλκανίων, ο Σύρος ηγέτης Άσαντ, καταγγέλλοντας την Τουρκία, ανέφερε: «Δεν λαμβάνουν υπόψη τους ούτε την εθνική διάσταση, ούτε τα πολιτικά σύνορα. Έτσι, ο κίνδυνος για τη χώρα σας και για την Ευρώπη, δεν προέρχεται μόνο από Ευρωπαίους τρομοκράτες»…
Επενδύσεις-Εμπόριο
Η Τουρκία διοργανώνει εκθέσεις και επιχειρηματικά φόρουμ με τις βαλκανικές χώρες. Το εμπόριο με τα Δυτικά Βαλκάνια δεκαπλασιάστηκε: είναι ο τρίτος μεγαλύτερος εταίρος μετά τη Γερμανία και την Ιταλία. Είναι επίσης ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής στην Αλβανία, με περισσότερες από 600 εταιρείες, που απασχολούν 15-20.000 χιλιάδες Αλβανούς. Στα Σκόπια το 2014 οι επενδύσεις έφταναν το μισό δισεκατομμύριο ευρώ, και 4.000 πολίτες εργάζονταν στις τουρκικές εταιρείες (το 2018 οι Τούρκοι επενδυτές αιτήθηκαν στην κυβέρνηση να μην αυξηθεί ο βασικός μισθός…). Την ίδια χρονιά το εμπόριο Βουλγαρίας-Τουρκίας, ανερχόταν στα 3 δισεκατομμύρια ευρώ, με ανοδικές τάσεις.
Το εμπόριο Τουρκίας-Σερβίας ήταν περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021, και αναμενόταν να αυξηθεί στα 5. Οι τουρκικές εταιρείες έχουν περίπου 50 έργα στη Σερβία και απασχολούν 10.000 άτομα. Η Σερβία, η Βοσνία και η Τουρκία υπέγραψαν Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου από το 2013. Πρόσφατα υπογράφτηκαν πρωτόκολλα σχετικά με τα ταξίδια με τη χρήση μόνο ταυτοτήτων (300.000 Σέρβοι τουρίστες φέτος). Μετά το 2010 οι σερβικές επιχειρήσεις προμηθεύονται πρώτες ύλες από τη Τουρκία, μεταποιούν και πωλούν σε προνομιακή τιμή, χωρίς δασμούς, προϊόντα στην Ε.Ε., την Τουρκία και τις χώρες CEFTA (Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη).
Το Κόσοβο την προηγούμενη δεκαετία υποδέχτηκε επενδύσεις ύψους 82.500.000 ευρώ από 900 εταιρίες, με αντίτιμο την αναγνώριση της τουρκικής γλώσσας και προνόμια στην τουρκική μειονότητα. Πριν αναλάβει τα ηνία ο Κούρτι, υπογράφτηκαν 31 συμφωνίες στον τομέα της οικονομίας. Στη Βοσνία, η Τουρκία είναι η τέταρτη μεγαλύτερη επενδύτρια (876.000.000 δολάρια σε διάφορους τομείς), με εισαγωγές κρεάτων και αλεύρων και με υλοποίηση έργων υποδομής. Στο Μαυροβούνιο το 2019 πολλαπλασιάστηκαν οι επενδύσεις στον τουρισμό (περίπου 1.600, ύψους 130.000.000 ευρώ).
Ολοκληρώνεται στο επόμενο φύλλο
