του Κώστα Μελά*
Την τελευταία περίοδο παρατηρείται μια πύκνωση των εξελίξεων στον πλανήτη η οποία επηρεάζει σχεδόν το σύνολο των διακρατικών σχέσεων αλλά και τις κοινωνικές μεταβολές στο εσωτερικό των χωρών.
ΣΕ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ επίπεδο δεσπόζει η έντονη διαμάχη μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας η οποία καθορίζει σε μέγιστο βαθμό όλες τις λοιπές εξελίξεις. Βασικός παίκτης και η Ρωσία η οποία έχει το βάρος, με τις επιλογές της, να δράσει καταλυτικά στις εξελίξεις. Το οικοδόμημα της Δύσης φαίνεται να έχει υποστεί ρωγμές και να μην είναι αρραγές όπως δέκα χρόνια πριν. Η Ε.Ε. ουσιαστικά παρακολουθεί τις εξελίξεις δείχνοντας την γνωστή αδυναμία της να παρέμβει διαμορφωτικά. Οι ΗΠΑ, υπό τη νέα διοίκηση Μπάιντεν, επαναφέρουν τον διαχωρισμό μεταξύ «δημοκρατικών και αυταρχικών» κυβερνήσεων και με αιχμή του δόρατος τα «δημοκρατικά και ανθρώπινα δικαιώματα» επιχειρούν να ξανακερδίσουν το χαμένο έδαφος των τελευταίων ετών. Η δημιουργούμενη ένταση στις σχέσεις με την Κίνα και τη Ρωσία αυξάνει την υπάρχουσα αβεβαιότητα στον πλανήτη. Η προσπάθεια ενδυνάμωσης του οικοδομήματος της Δύσης, πάνω στο οποίο στηρίχτηκε η αμερικανική ηγεμονία ολόκληρη την μεταπολιτική εποχή, αποτελεί βασικό στόχο της διοίκησης Μπάιντεν. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε την έκβαση της προσπάθειας δεδομένου ότι οι αντικειμενικές συνθήκες έχουν μεταβληθεί και η οικονομική παρουσία της Κίνας στις ευρωπαϊκές χώρες έχει σταθεροποιηθεί.
Στο γεωοικονομικό επίπεδο έχουμε την μεγάλη οικονομική άνοδο της Κίνας και την επέκτασή της –μέσω ΑΞΕ– σχεδόν στις μισές χώρες του πλανήτη. Οι συγκεκριμένες δράσεις της επιτρέπουν να μετατρέψει τις οικονομικές της συνεργασίες σε μελλοντικές και δυνητικές πολιτικές συνεργασίες. Η οικονομία της, παρά τα ενδογενή προβλήματά της ψηφιοποιείται συνεχώς με βάση τη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία.
Ας θυμηθούμε μόνο δύο εν εξελίξει σχέδια: Τον Δρόμο του Μεταξιού (Beltand Road initiative), και το Made in China 2025. Το πρώτο προτίθεται να δημιουργήσει νέες συνδέσεις μεταξύ των χωρών, ενώ το δεύτερο προτίθεται να μεταμορφώσει την Κίνα σε πλανητική τεχνολογική υπερδύναμη μέχρι το 2025.
Ο Δρόμος του Μεταξιού και το Made in China 2025 εντάσσονται οργανικά στον σχεδιασμό «Ψηφιακός Δρόμος του Μεταξιού» (Digital Silk Road), ο οποίος προτείνει διασυνδέσεις μέσω της υψηλής τεχνολογίας μεταξύ Κίνας και των χωρών που συμμερίζονται τον σχεδιασμό και επιθυμούν να συμμετάσχουν. Πρόκειται για τη δημιουργία δικτύων, τα οποία περιλαμβάνουν υποδομές (υποθαλάσσια καλωδίωση, δορυφόρους, κεραίες 5G), τεχνική νοημοσύνη, συγκεντρώσεις bigdata. Επίσης ψηφιακές πλατφόρμες για συγκέντρωση και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, εμπορικές συναλλαγές με τη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος.
Από τη μεριά τους οι ΗΠΑ, επιχειρούν να ενδυναμώσουν το εσωτερικό τους μέτωπο ασκώντας επεκτατική δημοσιονομική πολιτική παράλληλα με την αντίστοιχη νομισματική με στόχο την αύξηση του μεριδίου της εργασίας στο παραγόμενο ΑΕΠ. Συγχρόνως με κινήσεις στο διεθνές επίπεδο (συμφωνία για ελάχιστο φόρο 15,0% στις πολυεθνικές επιχειρήσεις όπου και να δραστηριοποιούνται) θέλουν να δείξουν ότι χρειάζεται να περιορισθεί η ασυδοσία τους και μέσω αυτού να κινηθεί η παγκόσμια οικονομία προς τη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των πολιτών τουλάχιστον στις χώρες της Δύσης.
Ανέκαθεν οι τεχνολογικές επαναστάσεις είχαν μεν οδυνηρές επιπτώσεις σε σημαντικές κατηγορίες του πληθυσμού στις φάσεις των μεταβάσεων, αλλά μετά ακολουθούσαν περίοδοι ανάκαμψης. Είναι πολύ νωρίς να προβλέψουμε τι θα συμβεί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος εγγυάται ότι η μετάβαση θα επιδιωχθεί εις βάρος της εργασίας
ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ επίπεδο, διαπιστώνεται με γυμνό οφθαλμό, μεγάλη ανισότητα στην κατανομή του πλούτου, αυταρχικότητα στη διακυβέρνηση, ανομία στη διαχείριση των δημοσίων και ιδιωτικών πραγμάτων και επιδράσεις ακόμη δύσκολες να διερευνηθούν στην αγορά εργασίας δηλαδή στο κεντρικό ειδολογικό σημείο του ανθρώπου. Οι τεράστιες αναδιαρθρώσεις των κοινωνικών δομών, που η ανθρωπότητα βιώνει πλέον περίπου ενιαία και σε συγχρονία «διαφοροποιημένων ταχυτήτων», απορρέουν από ένα κατ’ εξοχήν πολιτικό σχέδιο εντατικοποίησης, χειραγώγησης, διαχείρισης της τεχνολογικής έκρηξης και της τεχνοεπιστήμης, αφού το μείζον διακύβευμα είναι η ολοσχερής υπαγωγή της υφηλίου στη λογική της καπιταλιστικής εκμεταλλευτικής σχέσης κάτω από τη σκέπη ενός αόρατου Λεβιάθαν. Σε αντίθεση με τα όσα επιτηδείως διακηρύσσονται, η τεχνολογική πρόοδος δεν παράγει με μηχανιστικό αυτόματο τρόπο ούτε θεσμούς ούτε κοινωνικές συναρθρώσεις ούτε προπαντός εξουσία. Εξακολουθούν να είναι υποκείμενες στην πολιτική βούληση.
Η σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία και όλες της οι διακλαδώσεις αποτελούν τον κρίσιμο παράγοντα ο οποίος δρα πάνω στον καμβά των διεθνών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων με τρόπο καταλυτικό ως προς τις μελλοντικές διαμορφώσεις του πλανήτη. Επομένως η τεχνολογία υπεισέρχεται σε όλες τις παραπάνω στιγμές διαμορφώνοντας αλλά και διαμορφωνόμενη από τις ανάγκες –in ultima istanza– της πολιτικής και του συσχετισμού ισχύος. Παράλληλα νέα ζητήματα πολιτικού και ηθικού χαρακτήρα εμφανίζονται, ζητώντας καινούργιες λύσεις που να συνάδουν με τη σύγχρονη πραγματικότητα.
ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ οι διαχειριστές της παγκόσμιας οικονομίας έχουν επιτρέψει στους γίγαντες της τεχνολογίας να κερδοσκοπούν ιλιγγιωδώς με επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται ολοένα και περισσότερο στην αυτοματοποίηση και την αντικατάσταση της εργασίας από το κεφάλαιο (και ειδικά την πιο σύγχρονη εκδοχή του, την τεχνητή νοημοσύνη). Βέβαια, ιστορικά μιλώντας, ανέκαθεν οι τεχνολογικές επαναστάσεις είχαν μεν οδυνηρές επιπτώσεις σε σημαντικές κατηγορίες του πληθυσμού στις φάσεις των μεταβάσεων, αλλά μετά ακολουθούσαν περίοδοι ανάκαμψης. Είναι πολύ νωρίς να προβλέψουμε τι θα συμβεί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος εγγυάται ότι η μετάβαση θα επιδιωχθεί εις βάρος της εργασίας. Νομίζω ότι το σύστημα θα αναζητήσει πρωτευόντως τη διέξοδο στην αξιοποίηση των επιτευγμάτων της τεχνολογίας, της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, ολοκληρώνοντας την προηγούμενη του ψηφιακού μετασχηματισμού. Υπάρχει πραγματική δυνατότητα στο προσεχές μέλλον με δεδομένη τη σημερινή κατάσταση των κοινωνιών να μεταβληθεί η διαχείριση της ψηφιακής τεχνολογίας ώστε να αμβλύνει, αντί να επιδεινώσει, την ανισότητα που διαβρώνει την κοινωνική συνοχή στις ανεπτυγμένες οικονομίες; Αυτό είναι ένα δύσκολο ερώτημα. Πάντως φαίνεται από τη μελέτη της Ιστορίας, ότι δεν πρόκειται να υπάρξει τεχνολογική εξέλιξη χωρίς να συμβεί μια βαθιά μετάλλαξη του καπιταλισμού.
* Ο Κώστας Μελάς είναι οικονομολόγος και πανεπιστημιακός
