Επί μία εβδομάδα σφοδρές συγκρούσεις μαίνονται μεταξύ του αζέρικου στρατού και αρμενικών δυνάμεων της αυτόνομης περιοχής του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Όλα ξεκίνησαν όταν το Αζερμπαϊτζάν, κυβερνώμενο αυταρχικά επί δεκαετίες από τη δυναστεία Αλίεφ, έσπασε την εύθραυστη εκεχειρία που είχε επιτευχθεί μετά τις εντάσεις του καλοκαιριού. Οι Αζέροι εξαπέλυσαν σφοδρές επιθέσεις σε όλο το μήκος της «γραμμής επαφής» με την Αρμενία, καταλαμβάνοντας 5 χωριά και ελέγχοντας στρατηγικά σημεία. Η αυτόνομη «Δημοκρατία του Αρτσάχ» κάλεσε γενική επιστράτευση, ενώ σε μερική επιστράτευση προχώρησαν τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν. Και οι νεκροί (περιλαμβανομένων αμάχων) πολλαπλασιάζονται…
Το Αζερμπαϊτζάν, με την ενεργητική στήριξη της Τουρκίας, επιδιώκει να επιβάλει την απόσυρση των αρμενικών δυνάμεων από το Ναγκόρνο Καραμπάχ, ματαιώνοντας τις ελπίδες των Αρμενίων κατοίκων του για αυτοδιάθεση. Το σήμα της επίθεσης έδωσε ο ίδιος ο Ερντογάν, ο οποίος σε πρόσφατη ομιλία του χαρακτήρισε με περίσσιο θράσος την Αρμενία ως «τον μεγαλύτερο τρομοκράτη της περιοχής»! Από την πλευρά τους οι Αρμένιοι, τόσο στο Αρτσάχ όσο και στην Αρμενία, δηλώνουν αποφασισμένοι να υπερασπιστούν τα εδάφη και τις ζωές τους. Το γεγονός πως τα συνθήματα «Διώξτε τους Αρμένιους από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ» και «Ένωση της Αρμενίας με το Αρτσάχ» έχουν πλειοψηφική υποστήριξη στις κοινωνίες του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας αντίστοιχα, δείχνει πως η εθνοτική αυτή σύγκρουση δεν είναι εύκολο να τιθασευτεί.
Η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί μουδιασμένη άλλη μια εστία ανάφλεξης που επιταχύνει ο ακραίος επεκτατισμός της Τουρκίας. Η μία μετά την άλλη οι χώρες καλούν τις δύο πλευρές να δείξουν αυτοσυγκράτηση, ενώ ενεργοποιείται και ο μηχανισμός διαμεσολάβησης της Ομάδας του Μινσκ: κοινή ανακοίνωση Γαλλίας-ΗΠΑ-Ρωσίας καλεί τις δύο πλευρές να προσέλθουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Η Τουρκία σε ρόλο καθοδηγητή
Ο αναβαθμισμένος ρόλος της Τουρκίας είναι η ειδοποιός διαφορά της τρέχουσας σύγκρουσης από προηγούμενες κρίσεις. Δεν είναι τυχαίο πως μόνο αυτή δεν κινήθηκε στη γραμμή του κατευνασμού, αλλά έσπευσε άμεσα να στηρίξει διπλωματικά και στρατιωτικά τους Αζέρους. Σύμφωνα με καταγγελίες των Αρμενίων, που επιβεβαιώνουν πηγές τόσο της Δύσης όσο και της Ρωσίας, το καθεστώς Ερντογάν μεταφέρει μισθοφόρους τζιχαντιστές από τη Συρία στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, διεξάγοντας έναν ακόμη πόλεμο δι’ αντιπροσώπων – όπως κάνει και στη Λιβύη. Ήδη προχθές υπήρχαν πληροφορίες για 28 νεκρούς τζιχαντιστές. Η εμπλοκή της Τουρκίας δεν εξαντλείται εκεί: οι Αρμένιοι καταγγέλλουν ότι μαχητικά της Τουρκικής Αεροπορίας επιχειρούν άμεσα στην περιοχή.
Ο αναβαθμισμένος ρόλος της Τουρκίας είναι η ειδοποιός διαφορά της τρέχουσας σύγκρουσης από προηγούμενες κρίσεις: είναι η μόνη χώρα που δεν κινείται στη γραμμή του κατευνασμού, αλλά στηρίζει ενεργητικά τους Αζέρους
Το καθεστώς Ερντογάν τρέφεται από τη διαρκή επέκταση. Κινούμενο σε μια διαρκή ασταθή ισορροπία μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, επιβάλλοντας τη στρατιωτική του παρουσία σε όλη την περιοχή, επιχειρώντας να εξαργυρώσει τις νίκες του ενός μετώπου στις διαπραγματεύσεις στο άλλο, μετατρέπεται βήμα-βήμα σε γεωπολιτικό ρυθμιστή στην ευρύτερη περιφέρεια: από τον Καύκασο μέχρι τη Λιβύη και τη Β. Αφρική, και από τη Ν.Α. Ευρώπη μέχρι το Πακιστάν. Στις επιδιώξεις αυτές ο Ερντογάν εξασφαλίζει την υποστήριξη όλων των πολιτικών δυνάμεων, με την εξαίρεση του φιλοκουρδικού HDP. Έτσι συνεχίζει τους σχεδιασμούς του και συσπειρώνει το εσωτερικό μέτωπο.
Η μόνη περίπτωση να σταματήσει η επέκταση αυτή είναι να εμποδιστεί από τις χώρες και τους λαούς της περιοχής, που ο ένας μετά τον άλλον συνειδητοποιούν τον εμπρηστικό ρόλο της Τουρκίας, και την απειλή που αποτελεί συνολικά για την ειρήνη στην περιοχή μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ιράν, αν και «ομόδοξο» με το επίσης σιιτικό Αζερμπαϊτζάν, παίρνει πλέον ξεκάθαρα θέση υπέρ της Αρμενίας και έμμεσα κατά της Τουρκίας, φτάνοντας να καταρρίψει ένα αζέρικο drone που παραβίασε τον ιρανικό εναέριο χώρο. Αντιθέτως, το Ισραήλ χαρίζει δεκάδες drones τύπου Harpy στο Αζερμπαϊτζάν ώστε να πλήξει τους αρμενικούς S-300!
Πόλεμος και διαπραγμάτευση
Η περιοχή του Καυκάσου αναδεικνύεται σε ένα από τα σημεία υψηλού ενδιαφέροντος στην πλανητικής κλίμακας ανακατανομή ισχύος. Αποτελώντας διαχρονικά σύνορο μεταξύ του μουσουλμανικού κόσμου και της Ρωσίας, μετατρέπεται σε πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ της νεο-οθωμανικής Τουρκίας και της κυρίαρχης στην περιοχή Ρωσίας, αλλά και σε επίκεντρο των κοινών ευρασιατικών τους σχεδιασμών. Την ίδια στιγμή, η σημασία που έχει για το νέο κινέζικο Δρόμο του Μεταξιού δίνει μια ιστορική ευκαιρία ανάπτυξης στις χώρες της περιοχής, η οποία έχει ήδη αρχίσει να παράγει αποτελέσματα.
Είναι ένα ερώτημα σε ποιο βαθμό θα εξελιχθεί η τωρινή αντιπαράθεση σε γενικευμένη πολεμική σύγκρουση. Πολλές αναλύσεις εκτιμούν ότι μια μεγαλύτερη εμπλοκή της Τουρκίας ίσως να επαναφέρει τους «παραδοσιακούς» άξονες συμμαχιών στην περιοχή, εξαναγκάζοντας τη Ρωσία να σκληρύνει τη στάση της παίρνοντας ενεργά μέρος στο πλευρό της Αρμενίας. Αυτό θα προσέλκυε το «στρατιωτικό ενδιαφέρον» και των Δυτικών, ή και άλλων δυνάμεων της περιοχής, απειλώντας ακόμη και με μια γενικευμένη αντιπαράθεση μεταξύ της Τουρκίας/ΝΑΤΟ και της υπό ρωσική αιγίδα συμμαχίας CSTO (Οργανισμός της Συνθήκης Συλλογικής Ασφαλείας).
Διαρκές παζάρι Άγκυρας-Μόσχας
Οι μέχρι τώρα κατευναστικές και εξισορροπητικές προσπάθειες της Ρωσίας και η απουσία –παρά τις εκκλήσεις των Αρμενίων– οποιασδήποτε ρωσικής κίνησης θα θύμιζε προβολή ισχύος, η αποδοχή της Τουρκίας ως προνομιακού συνομιλητή και ρυθμιστή, καθώς και το γενικότερο μοτίβο που ακολουθούν οι ρωσοτουρκικές σχέσεις των τελευταίων χρόνων, δεν συνηγορούν για μια εξέλιξη όπως η παραπάνω. Μια ένοπλη διαπραγμάτευση, κατά τα πρότυπα της Συρίας και της Λιβύης (όπου, παρά την ανοιχτή σύγκρουση, η Ρωσία και η Τουρκία επιδιώκουν να επιβάλουν από κοινού τις διευθετήσεις τους), μοιάζει να είναι η πιθανότερη εξέλιξη.
Η Ρωσία έχει διαχρονική παρουσία στην περιοχή, και δεν φαίνεται πιθανό να ρισκάρει εύκολα, με βεβιασμένες κινήσεις, τις σχέσεις που έχει τόσο με την Αρμενία όσο και με το Αζερμπαϊτζάν. Η Τουρκία απ’ την πλευρά της προβάλλει σε μια ακόμη περιοχή τις νεο-οθωμανικές της βλέψεις, θέλει να αναβαθμίσει τη σχέση της με το Αζερμπαϊτζάν με βάση την ιδέα του παντουρκισμού («ένα έθνος, δύο κράτη»), και να καταστεί ντε φάκτο συνδιαχειριστής των ενεργειακών αποθεμάτων και των ενεργειακών δρόμων της περιοχής. Παρά τα αντικρουόμενα συμφέροντα, η ρωσική και η τουρκική ηγεσία φαίνεται να προτιμούν (ίσως θέλοντας και μη) ένα διαρκές παζάρι από μια ανοιχτή σύγκρουση…
Στιγμές της ιστορίας
Αρμενία
321 π.Χ.-12 μ.Χ.: Βασίλειο της Αρμενίας (δυναστείες Οροντιδών και Αρταξιαδών).
12-52 μ.Χ.: Η Αρμενία υποτελής της Ρώμης.
53 μ.Χ.: Σταδιακή αναγέννηση του Βασιλείου από τους Αρσακίδες.
301: Η Αρμενία γίνεται το πρώτο χριστιανικό κράτος στον κόσμο.
428: Κατάρρευση του Βασιλείου. Ένα τμήμα υπό το Βυζάντιο και ένα υπό την Περσία.
451: Αντιπερσική εξέγερση και μεγαλύτερη αυτονομία των Αρμενίων.
661: Αραβική εισβολή και κατοχή.
885: Εκ νέου ανεξάρτητη Αρμενία (δυναστεία Βαγρατιδών).
1045: Κατάληψη της Αρμενίας από τους Βυζαντινούς.
1071: Κατάληψη της Αρμενίας από τους Σελτζούκους Τούρκους. Ίδρυση αρμενικού βασιλείου στην Κιλικία. Ημιαυτόνομα πριγκιπάτα σε τμήματα της Αρμενίας.
13ος-16ος αιώνας: Αλλεπάλληλες μογγολικές, τουρκικές και περσικές εισβολές.
1637: Το δυτικό τμήμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, το ανατολικό στο Ιράν.
1813-1828: Ρωσοϊρανικοί πόλεμοι, προσάρτηση της ανατολικής Αρμενίας στη Ρωσία.
1890: Ίδρυση της Αρμενικής Επαναστατικής Ομοσπονδίας.
Τέλη 19ου-αρχές 20ού αιώνα: Μαζικές σφαγές Αρμενίων από τους Οθωμανούς (200.000 νεκροί). Εμφάνιση και ισχυροποίηση των Αρμενίων φενταΐ (ανταρτών). Συμμετοχή Αρμενίων στην ιρανική Συνταγματική Επανάσταση. Διάψευση προσδοκιών από την επανάσταση των Νεότουρκων.
1915: Οι διώξεις των Αρμενίων κορυφώνονται με τη Γενοκτονία που οργάνωσε το τουρκικό κράτος (πάνω από 1 εκατ. νεκροί).
1918: Κατάρρευση της τσαρικής Ρωσίας, ανακήρυξη της βραχύβιας Δημοκρατίας της Αρμενίας. Κατάληψη του Καυκάσου από την 11η Κόκκινη Στρατιά και ίδρυση της Σοβιετικής Αρμενίας.
Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος: Οι Αρμένιοι διακρίνονται στον αντιφασιστικό αγώνα καταβάλλοντας βαρύτατο τίμημα.
Μεταπολεμικά: Τα αρμενικά και σοβιετικά σχέδια για ανάκτηση εδαφών από την Τουρκία ακυρώνονται από την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου. Η ΕΣΣΔ καλεί τους Αρμένιους πρόσφυγες-επιζώντες της Γενοκτονίας να εγκατασταθούν στη σοβιετική Αρμενία. Περίπου 150.000 ανταποκρίνονται.
1965: Τεράστια διαδήλωση στο Ερεβάν, απαρχή του αγώνα για την αναγνώριση της Γενοκτονίας.
1988: Έναρξη συγκρούσεων μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Το Σοβιέτ του Ναγκόρνο Καραμπάχ ζητά ένωση με την Αρμενία, η Μόσχα την απορρίπτει.
1990-91: Η Αρμενία αποχωρεί από την ΕΣΣΔ. Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της.
1992-Σήμερα: Επαναπροσέγγιση Ρωσίας-Αρμενίας, η οποία παρέχει στη Μόσχα στρατιωτικές βάσεις με αντάλλαγμα την προστασία της από Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν.
Αζερμπαϊτζάν
11ος αιώνας: Κατάληψη των εδαφών του σημερινού Αζερμπαϊτζάν από τους Σελτζούκους Τούρκους.
14ος-15ος αιώνας: Κυριαρχία των Μογγόλων. Μετά τον θάνατο του Ταμερλάνου αναδύονται δύο αντίπαλα τουρκομάνικα βασίλεια.
16ος-19ος αιώνας: Κυριαρχία των περσικών δυναστειών (Σαφαβίδες και Ασφαρίδες). Μικρά διαλείμματα οθωμανικής και ρωσικής κυριαρχίας.
1804-13: Ρωσοϊρανικοί πόλεμοι, προσάρτηση μεγάλου τμήματος του σημερινού Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσία.
1828: Και τα υπόλοιπα εδάφη του σημερινού Αζερμπαϊτζάν προσαρτώνται στη Ρωσία.
1880: Για πρώτη φορά αναφέρεται ο όρος «αζερμπαϊτζανό έθνος» σε εφημερίδα, αλλά μέχρι και τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα επικρατεί ο όρος «Τάταροι του Καυκάσου».
1911: Ιδρύεται στο Μπακού το κόμμα Μουσαβάτ, που αργότερα θεωρήθηκε το πρώτο αζέρικο κόμμα, αλλά τότε αναφερόταν μόνο στον ισλαμισμό και τον παντουρκισμό.
1918: Στα ερείπια της τσαρικής αυτοκρατορίας ιδρύεται η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν – ένα όνομα που ως τότε χρησιμοποιούνταν για τις βορειοδυτικές επαρχίες του Ιράν (οι μελλοντικοί Αζέροι είναι τουρκικό φύλο, αλλά σιίτες λόγω της ιστορικής σχέσης με το Ιράν).
1920: Ίδρυση του Κ.Κ. Αζερμπαϊτζάν. Κατάληψη από την 11η Κόκκινη Στρατιά και ανακήρυξη του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν.
Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος: Το Αζερμπαϊτζάν αναδεικνύεται σε κρίσιμο παράγοντα, εφοδιάζοντας με πετρέλαιο και μαχητές τον Κόκκινο Στρατό.
1991: Το Αζερμπαϊτζάν κηρύσσει την ανεξαρτησία του ενώ κλιμακώνονται οι συγκρούσεις με την Αρμενία για τον έλεγχο του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
1993-2003: Ο Γκαϊντάρ Αλίεφ, πρώην μέλος της ηγεσίας του ΚΚΣΕ, ανακηρύσσεται πρόεδρος της χώρας, την οποία κυβερνά αυταρχικά μέχρι τον θάνατό του.
2003-Σήμερα: Ο Ιλάμ Αλίεφ, γιος του Γκαϊντάρ, τον διαδέχεται.
Ναγκόρνο Καραμπάχ
Έκταση: 11.458 τετρ.χλμ. Περιλαμβάνει τμήμα της ιστορικής περιφέρειας του Καραμπάχ (Νότιος Καύκασος) και γειτονικές περιοχές που συνορεύουν με την Αρμενία. Αποτελεί σημαντικό ορεινό πέρασμα που συνδέει το Ιράν στα νότια, με την Αρμενία (και την Τουρκία) δυτικά, τη Γεωργία (και τη Ρωσία) βόρεια και το Αζερμπαϊτζάν δυτικά.
Πληθυσμός: 151.000 (55.000 στην πρωτεύουσα Στεπανακέρτ). Διαχρονικά περίπου το 90% είναι Αρμένιοι. Η περιοχή επισήμως θεωρείται τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, όμως έχει κατοχυρώσει ντε φάκτο την αυτονομία της.
Σύγκρουση: Έχει τις ρίζες της στην τραυματική πορεία της εθνογένεσης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Συνδέεται άμεσα με την Αρμενική Γενοκτονία και τους διωγμούς των μη μουσουλμανικών πληθυσμών της Ανατολίας, που άλλαξαν άρδην τον εθνοτικό χάρτη της περιοχής
4ος αιώνας: Εγκατάσταση των πρώτων αρμενικών φύλων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, που για αιώνες αποτελεί διαφιλονικούμενη περιοχή μεταξύ τριών μεγάλων αυτοκρατοριών (οθωμανική, περσική, ρωσική).
1823: Στην πρώτη γενική απογραφή πληθυσμού από την τσαρική διοίκηση, το 91% των χωριών καταγράφονται ως αρμενικά.
1918: Οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ κηρύσσουν την αυτοκυβέρνησή τους. Κατάληψη από βρετανικά στρατεύματα, που αναγνωρίζουν την επικυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν. Οι πλειοψηφούντες Αρμένιοι αντιστέκονται.
1920: Οι Αρμένιοι του Ναγκόρνο Καραμπάχ κηρύσσουν την ένωση με την Αρμενία ενώ ο ολόκληρος ο Καύκασος περνά στη σοβιετική εξουσία.
1923: Η πολιτική του ΚΚΣΕ στον Καύκασο αλλάζει. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ ανακηρύσσεται Αυτόνομη Δημοκρατία στα πλαίσια του Σοβιετικού Αζερμπαϊτζάν. Έκτοτε οι εθνοτικές εντάσεις παίρνουν διάφορες μορφές. Άλλοτε καταστέλλονται και άλλοτε (σπανιότερα) καταλαγιάζουν στην προοπτική μιας άλλου τύπου υπερεθνικής συνεργασίας στα πλαίσια της ΕΣΣΔ.
1988: Η παρακμή και επερχόμενη κατάρρευση της ΕΣΣΔ ξαναφέρνει στην επιφάνεια την εθνοτική σύγκρουση. Το Σοβιέτ του Ναγκόρνο Καραμπάχ ζητά ένωση με την Αρμενία. Η Μόσχα την απορρίπτει. Πρώτες αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίων και Αζέρων.
1992-94: Πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Τουρκία, Ισραήλ, Ουκρανία, Αφγανοί, Τσετσένοι κ.ά. ισλαμιστές υπέρ Αζερμπαϊτζάν, Ρωσία υπέρ Αρμενίας. Επικράτηση των Αρμενίων μετά από 25.000 νεκρούς και 1 εκατ. πρόσφυγες και από τις δύο πλευρές. Ανακήρυξη της «Δημοκρατίας του Αρτσάχ» με την υποστήριξη της Αρμενίας.
1994-2016: Από το τέλος του πολέμου, οι διαρκείς διαπραγματεύσεις με τη μεσολάβηση της «Ομάδας του Μινσκ» (Γαλλία, ΗΠΑ, Ρωσία) περισσότερο μια διαρκή σύγκρουση εν αναμονή παρά οδηγούν σε σταθερή εκεχειρία. Επαναλαμβανόμενα πολεμικά επεισόδια (2008, 2014, 2016), συχνά με δεκάδες νεκρούς.
2020: Αναζωπύρωση της σύγκρουσης τον Ιούλιο. Κλιμάκωση τον Σεπτέμβριο. Άμεση εμπλοκή της Τουρκίας υπέρ του Αζερμπαϊτζάν.
Ο ελληνικός λαός στο πλευρό του αρμενικού. Η ελληνική κυβέρνηση;
Δεσμοί αιώνων συνδέουν τους λαούς της Ελλάδας και της Αρμενίας: μια κοινή πολιτιστική μήτρα απ’ το Βυζάντιο και τις υπόγειες διαδρομές των χριστιανικών πληθυσμών της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η κοινή εμπειρία της γενοκτονίας και των διωγμών απ’ τους Τούρκους, οι χιλιάδες Αρμένιοι της Διασποράς που βρήκαν μια δεύτερη πατρίδα στη χώρα μας συγκροτώντας μια πολύ δραστήρια κοινότητα. Υπάρχει και η κοινή απειλή της σημερινής Τουρκίας, που με τα νεο-οθωμανικά της σχέδια μετατρέπεται σε περιφερειακό τραμπούκο. Αυτοί και άλλοι πολλοί λόγοι καθιστούν αυτονόητη τη στήριξη της ελληνικής κοινωνίας στο λαό της Αρμενίας, και την αντίθεσή του στην επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας. Αυτό εκφράστηκε μεταξύ άλλων από εκατοντάδες μηνύματα στήριξης στον Αρμένικο λαό από εθνικοτοπικούς συλλόγους, πολιτικές δυνάμεις αλλά και απλούς ανθρώπους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Με βάση τα παραπάνω θα περίμενε κανείς και απ’ την ελληνική κυβέρνηση να κρατήσει μια στάση που θα πηγαίνει πιο πέρα από το διπλωματικό κάλεσμα προς «όλα τα μέρη να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση». Θα περίμενε μια πιο ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ επιτιθέμενου και αμυνόμενου, όπως ξεκάθαρη ήταν η στήριξη της Αρμενίας προς την Ελλάδα και την Κύπρο κατά την πρόσφατη κρίση του Ορούτς Ρέις. Θα μπορούσε το ελληνικό ΥΠΕΞ να ακολουθήσει το παράδειγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην ανακοίνωση της οποίας, παρά τον διπλωματικό τόνο, γίνεται σαφής η καταδίκη του Αζέρικου καθεστώτος για την παραβίαση της εκεχειρίας.
Δυστυχώς η ελληνική κυβέρνηση μοιάζει εγκλωβισμένη στις ράγες της διαπραγμάτευσης με την Τουρκία, την οποία θα δυσαρεστούσε μια σκληρότερη ανακοίνωση, και στις δεσμεύσεις προς το ΝΑΤΟ, το οποίο είναι σύμμαχο με το αυταρχικό αζέρικο καθεστώς. Άλλωστε, κόντρα στην παράδοση, τα προηγούμενα χρόνια ένα κομμάτι της πολιτικής και οικονομικής ελίτ της χώρας (με όχημα και τους αγωγούς ενέργειας και κατ’ εντολή των ΗΠΑ) επεδίωξε να οικοδομήσει στενές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν. Μια διαφορετική, πιο ενεργητική και ξεκάθαρη εξωτερική πολιτική είναι απαραίτητη σήμερα που η επιθετικότητα της Τουρκίας μεγαλώνει. Είναι και εφικτή, καθώς όλο και περισσότερες χώρες της περιοχής μας, και όχι μόνο, κατανοούν πως ο τουρκικός επεκτατισμός αποτελεί κίνδυνο για όλους.
