Στο σημερινό φύλλο αναφερόμαστε σε μία από τις εκατοντάδες περιπτώσεις διανοούμενων, λογοτεχνών, καλλιτεχνών, αθλητών κ.ά. που έχουν στοχοποιηθεί ανά την Ευρώπη επειδή τολμούν να πουν τα πράγματα με το όνομά τους όσον αφορά το μακελειό στη Γάζα. Δεν είναι η πλέον καταδιωγμένη, είναι όμως ένας άνθρωπος που υπερασπίζεται με πείσμα την αξιοπρέπειά της. Κι αυτό σπανίζει σήμερα στη δυσανεκτική Ευρώπη… Ο λόγος περί της Λάνα Μπάστασιτς, που γεννήθηκε το 1986 στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας. Η οικογένειά της αναγκάστηκε να φύγει από εκεί στις αρχές της δεκαετίας του 1990, καταλήγοντας στη Βοσνία. Γράφει η Μπάστασιτς για εκείνη την εποχή: «Όταν ήμουν οκτώ ετών, είχα μάθει να ξεχωρίζω “εμάς” από “αυτούς”. Μια δασκάλα δεν ήταν πια δασκάλα, ήταν Σέρβα. Ένας συμμαθητής δεν ήταν πλέον συμμαθητής, ήταν Μουσουλμάνος. Ένας γιατρός δεν ήταν πια γιατρός, ήταν Κροάτης»…
Ολοκλήρωσε τις σπουδές της στην Μπάνια Λούκα της Βοσνίας, και υποστήριξε τη μεταπτυχιακή της διατριβή στη Σχολή Πολιτικής Επιστήμης του Βελιγραδίου. Άρχισε να εκδίδει νουβέλες, ποιήματα κ.ά. έργα το 2010 – την ίδια χρονιά έλαβε το πρώτο της λογοτεχνικό βραβείο. Από το 2016 φιλοξενήθηκε από λογοτεχνικά ιδρύματα διαδοχικά στη Βαρκελώνη, το Βελιγράδι, το Σαράγεβο, την Τοσκάνη, τη Ζυρίχη και το Βερολίνο. Σήμερα θεωρείται μια από τις πιο ταλαντούχες νέες Eυρωπαίες συγγραφείς. Μεταξύ άλλων, το 2020 βραβεύτηκε με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημά της «Πιάσε το λαγό», που έκτοτε έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 25 γλώσσες (κυκλοφορεί και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Gutenberg, σε μετάφραση της Ισμήνης Ραντούλοβιτς).
Πώς η ταλαντούχα Μπάστασιτς κατέληξε αποσυνάγωγη
Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Γάζα, η Λάνα Μπάστασιτς δημοσίευσε ένα άρθρο στον βρετανικό Guardian, στο οποίο στηλίτευε την Ευρώπη –και ειδικά τη Γερμανία– για την απροθυμία της να καταδικάσει τη γενοκτονία του λαού της Παλαιστίνης. Μιλώντας από τη σκοπιά της Βόσνιας που έζησε τον εφιάλτη του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η Μπάστασιτς έγραψε πως με την ανελέητη επίθεση του Ισραήλ στην Παλαιστίνη βλέπει να επαναλαμβάνεται η Ιστορία, 34 χρόνια μετά. Τόσο αυτό το άρθρο όσο και άλλες σχετικές τοποθετήσεις της προκάλεσαν πλήθος αντιδράσεων, ακόμα και απειλών για τη ζωή της. Αλλά η Μπάστασιτς συνέχισε να δημοσιεύει τις απόψεις της καθώς ο πόλεμος κλιμακωνόταν.
Όταν ζήτησε από τον εκδοτικό οίκο της στη Γερμανία (Fischer Verlag) να καταδικάσει τις συνεχιζόμενες επιθέσεις του Ισραήλ, και οι υπεύθυνοι αρνήθηκαν, έσπασε το συμβόλαιό της μαζί του – κίνηση όχι δίχως προσωπικό κόστος καθώς, πέρα από τα δικαιώματα για το «Πιάσε το λαγό», οι εκδόσεις Fischer Verlag είχαν προαγοράσει τα δικαιώματα και για το επόμενο βιβλίο της Μπάστασιτς, η συγγραφή του οποίου βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη. Κατόπιν αυτού, κι ενώ η Μπάστασιτς είχε αποδεχθεί σε ανύποπτο χρόνο μια πρόσκληση να συμμετάσχει στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, στην Αυστρία, οι διοργανωτές την ενημέρωσαν πως… τελικά η αίτησή της δεν έγινε δεκτή. Φυσικά, δεν είχε κάνει καμία αίτηση: οι διοργανωτές, μετά τις δημόσιες τοποθετήσεις της για την εθνοκάθαρση-γενοκτονία στη Γάζα, απλώς ακύρωσαν τη συμμετοχή της,.
«Δεν θέλω σχέσεις με όσους επιβάλλουν σιωπή και λογοκρισία»
Μετά την αποκάλυψη ότι η βραβευμένη Βόσνια συγγραφέας δεν είχε κάνει αίτηση να συμμετάσχει στο φεστιβάλ, αλλά είχε προσκληθεί από τους ίδιους, οι διοργανωτές της έγραψαν: «Όσο κι αν εκτιμούμε τα βιβλία σας, υπό τις δεδομένες συνθήκες πρέπει δυστυχώς να αποσύρουμε την πρόσκλησή μας. Η διαμονή σας στο Σπίτι της Λογοτεχνίας και η συμμετοχή σας στο Λογοτεχνικό Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ θα συνεπαγόταν αναπόφευκτα μια τοποθέτηση εκ μέρους μας για τις πρόσφατες απόψεις σας, την οποία δεν επιθυμούμε». Όλα αυτά δεν πτόησαν την μέχρι προχθές εξυμνούμενη και σήμερα αποσυνάγωγη Λάνα Μπάστασιτς, που τους απάντησε:
«Γράφετε ότι δεν επιθυμείτε να τοποθετηθείτε, αλλά η απόφασή σας είναι υπόδειγμα σαφούς τοποθέτησης. Είναι πράγματι άποψή μου ότι τα παιδιά δεν πρέπει να βομβαρδίζονται, και ότι ειδικά τα γερμανικά πολιτιστικά ιδρύματα δεν θα έπρεπε να κοιτούν αλλού όταν πραγματοποιείται μια γενοκτονία. Δεδομένου ότι εσείς με προσκαλέσατε, θα πρέπει να γνωρίζατε ότι η δουλειά μου αναφέρεται ιδιαίτερα στις συνέπειες του πολέμου στα παιδιά. Ίσως για εσάς τα λογοτεχνικά έργα να έχουν πάρει διαζύγιο από την πραγματική ζωή, ίσως να φταίει ότι μάλλον δεν βιώσατε πόλεμο από πρώτο χέρι. Σε κάθε περίπτωση, σας ευχαριστώ που ανακαλέσατε την πρόσκλησή σας: δεν επιθυμώ να γίνω μέλος ενός ακόμη θεσμού που όχι μόνο ακυρώνει καλλιτέχνες λόγω της στάσης τους, αλλά φαίνεται και να πιστεύει πως η σιωπή και η λογοκρισία είναι η σωστή αντίδραση στη γενοκτονία»…
Πράγματα που δεν κάνω πλέον όταν μιλώ για την Παλαιστίνη
της Λάνα Μπάστασιτς
- Δεν αποδεικνύω ότι δεν είμαι αντισημίτρια…
…όπως ακριβώς δεν χρειάζεται να αποδεικνύω ότι δεν μισώ τους άντρες όταν αγωνίζομαι για τα δικαιώματα της γυναίκας. Έχω ξοδέψει ήδη πολύ χρόνο και ενέργεια προκειμένου να εξηγήσω σε ανθρώπους κουφούς ότι η υποστήριξή μου προς τον Παλαιστινιακό αγώνα δεν οφείλεται στο μίσος μου προς κάποια άλλη ομάδα ανθρώπων. Όχι μόνο είναι προσβλητικό να με κατηγορούν για κάτι τέτοιο, αλλά επιπλέον με αναγκάζει να υπερασπιστώ τον εαυτό μου. Όμως η συμμετοχή μου σε μια τέτοιου είδους αντιπαράθεση θα σήμαινε ότι αποδέχομαι τη βασική της υπόθεση, ενώ αυτό δεν ισχύει.
- Δεν εξηγώ ότι ο σιωνισμός δεν ταυτίζεται με τον ιουδαϊσμό
Εάν κάποιοι άνθρωποι, οι οποίοι υποστηρίζουν πως νοιάζονται για την εβραϊκή κοινότητα, δεν γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ σιωνισμού και ιουδαϊσμού, σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρονται να μάθουν ούτε καν τα στοιχειώδη σχετικά με την ομάδα την οποία υποτίθεται ότι υποστηρίζουν. Υπάρχουν πάρα πολλές εβραϊκές φωνές οι οποίες έχουν ήδη εξηγήσει τη διαφορά μεταξύ σιωνισμού και ιουδαϊσμού, υπάρχουν κινηματογραφικές ταινίες που έχουν γυριστεί επ’ αυτού, υπάρχουν και βιβλία που έχουν γραφτεί. Οι άνθρωποι που αδυνατούν να κατανοήσουν τη διαφορά έχουν είτε κρυφή ατζέντα, είτε άλυτα προσωπικά και ιστορικά ζητήματα με τον ιουδαϊσμό.
- Δεν ξεκινώ τη συζήτηση με τη φράση «καταδικάζω τη Χαμάς»
Δεν μπαίνω πλέον σε διαδικασία να απολογούμαι όταν μου καταλογίζεται μια καταφανώς προσβλητική πρόθεση. Επιπλέον, αρνούμαι να εμπλακώ σε μία συζήτηση η οποία προϋποθέτει ότι τα λευκά θύματα είναι σημαντικότερα, κατασκευάζοντας έτσι μια ιεραρχία στην οδύνη. Δεν μας επιτράπηκε να παίρνουμε υπόψη το φόντο στο οποίο έλαβε χώρα η επίθεση της Χαμάς, όταν αυτή εκδηλώθηκε. Γιατί τώρα πρέπει να εξηγούμε συνέχεια τι προκαλεί τις ισραηλινές επιθέσεις; Το να αποδεχθούμε μια τέτοια λογική, σημαίνει ότι αποδεχόμαστε πως υπάρχει ένας βάσιμος λόγος να σκοτώνονται παιδιά, και ότι τα ισχυρά λευκά έθνη έχουν το δικαίωμα να αντιδρούν τσαλαπατώντας τη διεθνή νομιμότητα.
- Δεν κάνω τη δουλειά άλλων
Αρνούμαι πλέον να αναλύω θέματα τα οποία μπορούν πολύ εύκολα να αναζητηθούν σε βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο, όπως και στο Διαδίκτυο. Το γεγονός ότι υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι προτιμούν να μην γνωρίζουν την ιστορία, εξηγείται: πρόκειται για επιλογή ορισμένων προνομιούχων που υπερασπίζονται ένα αφήγημα το οποίο έχουν επιλέξει εκ των προτέρων, συνήθως μεταθέτοντας όλη την ενοχή σε άλλους, ενώ οι ίδιοι εμφανίζονται ως τα τέλεια θύματα. Δεν διαθέτω τον χρόνο να αντιπαρατίθεμαι με οποιονδήποτε ο οποίος είναι τόσο τεμπέλης ώστε αρνείται να μελετήσει την ιστορία, τη γεωπολιτική και τα κοινωνικά ζητήματα που άπτονται του θέματος για το οποίο μιλά τόσο πολύ.
- Δεν αποδεικνύω ότι και οι Παλαιστίνιοι είναι άνθρωποι
Πόσα ακόμα ποιήματα, νουβέλες, πίνακες ζωγραφικής, οικογενειακές φωτογραφίες, αποσπάσματα ημερολογίων και άλλες ανθρώπινες μαρτυρίες χρειαζόμαστε προκειμένου να πούμε, κοίτα, οι Παλαιστίνιοι είναι άνθρωποι, και θα έπρεπε να τους αντιμετωπίζουμε ως τέτοιους; Θεωρώ επιτακτικό να διαδίδουμε τις παλαιστινιακές φωνές και μαρτυρίες – αλλά όχι εκκινώντας από μια αμυντική στάση. Όταν μιλάμε για λευκούς, κανένας εξ αυτών δεν χρειάζεται να κοινοποιήσει μια φωτογραφία με το αγαπημένο του κατοικίδιο για να αποδείξει ότι είναι άνθρωπος κι ότι άρα έχει το δικαίωμα να ζει ελεύθερος…
- Δεν μιλώ για τα συναισθήματά μου
Ναι, νιώθω χάλια μ’ αυτά που συμβαίνουν. Αλλά δεν είμαι εγώ το θύμα εδώ πέρα. Όσο χάλια κι αν νιώθω, αυτό δεν συγκρίνεται ούτε κατά διάνοια με αυτό που νιώθει αυτή τη στιγμή μια γυναίκα της Γάζας. Ναι, μπορούμε να μοιραζόμαστε τα συναισθήματά μας με τους φίλους μας και τις οικογένειές μας, αλλά αυτά δεν χρειάζεται να γίνονται το κεντρικό θέμα της συζήτησης. Οι μαύρες γυναίκες έχουν γράψει πώς μπορούμε να μετατρέπουμε τον θυμό σε αγωνιστική κινητοποίηση. Ο Τζέιμς Μπάλντουιν μας έχει διδάξει να εξοργιζόμαστε με όσα συμβαίνουν στον κόσμο, αλλά να μην απελπιζόμαστε. Νιώστε τα συναισθήματά σας, αλλά μην χάνετε το πιο βασικό ζήτημα: δεν είστε εσείς το θέμα της συζήτησης.
- Εν τέλει:
Ο τρόπος που συζητάμε και συμμαχούμε δεν πρέπει να είναι απολογητικός. Οφείλει να είναι επικεντρωμένος στα βασικά, και να πατά στη γνώση του θέματος. Ο λόγος μας πρέπει να ακούγεται πιο δυνατά από αυτόν του καταπιεστή, αλλά και πιο χαμηλόφωνα από αυτόν του καταπιεζόμενου.
