του Νίκου Σηφιανού*
Για πολύ κόσμο που συμμετείχε ενεργά στον αντιδικτατορικό αγώνα, και ιδιαίτερα στην τελευταία φάση του, η απόφαση του Καραμανλή να ορίσει ως ημέρα των πρώτων μεταπολιτευτικών εκλογών τη 17η Νοεμβρίου του 1974 βιώθηκε σαν πρόκληση: ο εορτασμός της 1ης επετείου της εξέγερσης του Πολυτεχνείου θα έπρεπε να μετατεθεί στην επόμενη βδομάδα, γιατί στις εκλογές δεν γίνονται διαδηλώσεις.
Για το φοιτητικό κίνημα της εποχής η βαθιά επιθυμία δεν ήταν να αντικατασταθεί η δικτατορία από το παλιό πολιτικό σύστημα. Έλπιζε και αγωνιζόταν για μια νέα κατάσταση πιο ελεύθερη, πιο δημοκρατική, χωρίς ξένες εξαρτήσεις. Η νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά τις 24 Ιουλίου αντιμετωπίστηκε με ανακούφιση, αλλά και δυσπιστία. Η κίνηση Καραμανλή ήταν μια δήλωση με βαρύ συμβολισμό. Σήμαινε ότι όλη η πολιτική ζωή θα έπρεπε να υποταχθεί στη δική του βούληση, τις ιεραρχήσεις και το σχεδιασμό του. Το γεγονός του Πολυτεχνείου θα έπρεπε υποβαθμιστεί, να στρογγυλευτεί, να αμβλυνθούν οι αιχμές του, να μειωθεί η σημασία του ώστε να είναι αφομοιώσιμο σαν συστατικό στοιχείο στο αφήγημά του.
Από ό,τι φάνηκε στη συνέχεια, το πολιτικό σύστημα αποδέχτηκε τον εκβιασμό. Υπήρξαν όμως και αυτοί που δεν πειθάρχησαν. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά.
Οι «καταξιωμένοι», οι επιτροπές και τα συμβούλια
Πολύ καιρό πριν το Πολυτεχνείο, αλλά και κατά τη διάρκεια των γεγονότων, είχαν εκδηλωθεί δύο πολιτικά ρεύματα. Από τη μία πλευρά οι νεολαιίστικες οργανώσεις του ΚΚΕ και του ΚΚΕ(εσ.) και από την άλλη ο χώρος των οργανώσεων και των ανένταχτων φοιτητών που αυτοπροσδιοριζόταν ως Επαναστατική Αριστερά. Στη διάρκεια της εξέγερσης δημιουργήθηκε εκ των πραγμάτων μια σύνθεση σε ένα κοινό τόπο, οι διαφορές όμως παρέμειναν. Μετά την αλλαγή του Ιουλίου του ’74, το φθινόπωρο άρχισαν να γίνονται κινήσεις από την πρώτη πλευρά με προτάσεις προς την κυβέρνηση να διορίσει προσωρινά διοικητικά συμβούλια στους φοιτητικούς συλλόγους από «καταξιωμένους» φοιτητές συνδικαλιστές (χρησιμοποιήθηκε αυτή η ορολογία) για να οργανώσουν αργότερα εκλογές. Η δεύτερη πλευρά, της Επαναστατικής Αριστεράς, πρότεινε να γίνουν συνελεύσεις, να εκλεγούν επιτροπές και να προχωρήσουν σε εκλογές. Η δεύτερη πρόταση προχώρησε στην πράξη. Έτσι, το φοιτητικό κίνημα προχωρούσε εκείνη την περίοδο με συνελεύσεις, επιτροπές και με το Διασχολικό, την κοινή συνεδρίαση αντιπροσώπων των επιτροπών. Παράλληλα ξεκίνησε και η διαδικασία εκλογής Διοικητικών Συμβουλίων.
Πλησιάζοντας την επέτειο, το Διασχολικό αποφάσισε με πλειοψηφία, μετά από αποφάσεις των συνελεύσεων των σχολών, να οργανώσει για την 1η επέτειο του Πολυτεχνείου ένα 3ήμερο εκδηλώσεων και πορεία στις 15 Νοεμβρίου, παρά την κυβερνητική απόφαση της αναβολής. Έκλεξε Οργανωτική Επιτροπή και άρχισαν οι προετοιμασίες. Συμμετείχαν και υποστήριζαν οι οργανώσεις ΑΑΣΠΕ, ΠΠΣΠ, ΟΣΕ και άλλες. Η άλλη πλευρά, οι παρατάξεις του ΚΚΕ Πανσπουδαστική, του ΚΚΕ(εσ.) Δημοκρατικός Αγώνας, η ΠΑΣΠ του ΠΑΣΟΚ κ.ά., υποστήριζε ότι έπρεπε να γίνει δεκτή η κυβερνητική απόφαση. Παράλληλα έγιναν οι εκλογές στους φοιτητικούς συλλόγους, αλλά δεν είχαν προλάβει να συγκροτηθούν σε σώμα τα διοικητικά συμβούλια.
Για το φοιτητικό κίνημα της εποχής η βαθιά επιθυμία δεν ήταν να αντικατασταθεί η δικτατορία από το παλιό πολιτικό σύστημα. Έλπιζε και αγωνιζόταν για μια νέα κατάσταση πιο ελεύθερη, πιο δημοκρατική, χωρίς ξένες εξαρτήσεις…
Η κατάληψη της Αρχιτεκτονικής
Κρίσιμη ήταν η συνέλευση στη Σχολή Αρχιτεκτόνων. Μετά από έντονη συζήτηση, η συνέλευση συντάχτηκε με την απόφαση για εορτασμό στις 15 Νοεμβρίου. Αποφάσισε κατάληψη της σχολής, και αυτή εφαρμόστηκε άμεσα. Έτσι το κατειλημμένο κτήριο της Αρχιτεκτονικής έγινε το κέντρο του εορτασμού, όπως ήταν και στην κατάληψη του ’73. Άρχισε να οργανώνεται έκθεση ντοκουμέντων της δικτατορίας, στήθηκαν μεγάφωνα στην κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου που μεταδίδαν τραγούδια και μηνύματα, τυπώθηκαν αφίσες και τοιχοκολλήθηκαν, συνεργεία μοίραζαν προκηρύξεις. Μεταφέρθηκε η γκρεμισμένη από το τανκ πόρτα της Πύλης του Πολυτεχνείου και τοποθετήθηκε στο προαύλιο. Πολλοί σύλλογοι εργαζομένων επικοινωνούσαν με τη οργανωτική επιτροπή, και βοηθούσαν στη διάδοση των μηνυμάτων της.
Από την άλλη πλευρά η Πανσπουδαστική, ο Δημοκρατικός Αγώνας, η ΠΑΣΠ κ.ά., έχοντας ήδη πλειοψηφία σε πολλά Διοικητικά Συμβούλια, θεώρησαν ότι μπορούν να επιβάλλουν τη δική τους άποψη για αναβολή της πορείας. Άρχισε έντονη αντιπαράθεση, που κορυφώθηκε με έναν ιδιότυπο πόλεμο μεγάφωνων. Έστησαν και εκείνοι μεγάφωνα στα κάγκελα του Πολυτεχνείου και ανταγωνίζονταν τα μεγάφωνα της Οργανωτικής Επιτροπής, ταλαιπωρώντας με αφόρητο θόρυβο τους περαστικούς. Δεν θυμάμαι αν κράτησε μία ή δύο μέρες αυτή η κατάσταση. Μια απόπειρα διαπραγμάτευσης έμεινε άκαρπη, αλλά την επόμενη μέρα τα μεγάφωνα και των δύο πλευρών σιώπησαν. Έτσι κύλισε ήσυχα η προηγούμενη μέρα της διαδήλωσης. Η επομένη ήταν η μέρα της πορείας.
ΕΑΜ ΕΛΑΣ Πολυτεχνείο
Η πορεία της 15ης Νοεμβρίου του 1974 συγκέντρωσε πολύ κόσμο. Οι δημοσιογραφικές πληροφορίες της εποχής μιλούν για 50.000. Παρά την πολεμική που δέχτηκε από τα κόμματα, η υποδοχή από τον κόσμο ήταν θερμή. Ήταν η πρώτη διαδήλωση για την 1η επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, τα γεγονότα ήταν νωπά στη μνήμη των ανθρώπων και η συγκινησιακή φόρτιση έντονη. Ο κορμός της διαδήλωσης, οργανωμένος σε μπλοκ ανά σχολή, πλαισιωμένη από πολύ άλλο κόσμο, προχωρούσε συγκροτημένος σε διαδοχικές «αλυσίδες» με παλμό και συνθήματα. Ξεκινώντας από το Πολυτεχνείο, έφτασε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
Η επιλογή του προορισμού δεν ήταν τυχαία. Βασικό θέμα για την Οργανωτική Επιτροπή ήταν η ανάδειξη της συνέχειας ανάμεσα στην αντίσταση κατά της Δικτατορίας, όπως εκδηλώθηκε με τη εξέγερση του Πολυτεχνείου, και την Εθνική Αντίσταση στη ναζιστική κατοχή. Η Οργανωτική Επιτροπή προσπάθησε πολύ να βρει ένα σύνθημα που να εκφράζει αυτή τη συνέχεια, αλλά δεν τα κατάφερε. Και εκεί, μέσα στο χώρο του Σκοπευτηρίου, μέσα στην ένταση και τα συνθήματα, ένας από το πλήθος φώναξε: «ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – Πολύ – τε – χνείο»! Αυτό ήταν. Όλο το πλήθος το έπιασε και το επανάλαβε με πάθος πολλές φορές. Το σύνθημα έμεινε.
Επίλογος
Μία εβδομάδα μετά, πραγματοποιήθηκαν οι επίσημες εκδηλώσεις για την επέτειο, με τη συμμετοχή ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Κάθε χρόνο, η πορεία προς την αμερικανική πρεσβεία επαναλαμβάνεται, δείχνοντας την ανθεκτικότητα της σημασίας των γεγονότων του Νοέμβρη του ’73. Ο εορτασμός της 1ης επετείου που περιγράφηκε, σχεδόν ξεχάστηκε. Αυτό δεν θα είχε σημασία, αν δεν υπήρχε κάτι ουσιώδες σε εκείνη την προσπάθεια, που δεν πρέπει να ξεχαστεί.
Η Δημοκρατία, αν την εννοούμε με τρόπο που αντιστοιχεί στο όνομά της, είναι μια κατάσταση ισορροπίας. Δεν χρειάζεται υποχρεωτικά τανκς για να ανατραπεί: μπορεί να διολισθήσει σε καταστάσεις που τη μετατρέπουν σε περίβλημα κενό περιεχομένου. Μέσα στις συνθήκες του φόβου της φτωχοποίησης που δημιουργούν για τον πολύ κόσμο οι αυξανόμενες ανισότητες, των κινδύνων από τις φυσικές καταστροφές, τις συνέπειες των πολέμων γύρω μας μαζί με την άνοδο της ακροδεξιάς, οι κυρίαρχες δυνάμεις αισθάνονται την ανάγκη για πιο αυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης, μαζί με τις αυξημένες δυνατότητες χειραγώγησης που τους παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Το πνεύμα της αντίστασης στον αυταρχισμό που διαπερνά την εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι, για αυτό το λόγο, και σήμερα επίκαιρο. Σε αυτό ακριβώς το σημείο είχε επικεντρωθεί εκείνος ο εορτασμός.
* O Νίκος Σηφιανός ήταν μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της κατάληψης του Πολυτεχνείου το 1973, όντας τότε φοιτητής στην Αρχιτεκτονική Σχολή του ΕΜΠ. Ήταν επίσης μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του πρώτου γιορτασμού του Πολυτεχνείου στις 15 Νοέμβρη 1974, μαζί με τους Δημήτρη Κουμάνταρο, Φοίβο Αρβανίτη και άλλους.
