Ο θρυλικός Μάης του ’68 -τεράστια δεξαμενή πολιτιστικής παρακαταθήκης- πριν ισοπεδωθεί ως στυλ και διαφημιστική εικόνα παριζιάνικης ελευθεριότητας, για γαλλική μάρκα τσιγάρων, είχε πρωτίστως άμεσο πολιτικό αντίκτυπο στη γαλλική κοινωνία της εποχής. Εδώ επικεντρώνεται το ντοκιμαντέρ «Οι Εξεγερμένοι» (2018), των Μισέλ Αντριέ και Ζακ Κεμπαντιάν, που απαθανάτισαν μαζί με άλλους κινηματογραφιστές μια κοινωνική εξέγερση εν εξελίξει. Μισό αιώνα μετά, ανασυνθέτουν το αυθεντικό αυτό ασπρόμαυρο αρχειακό υλικό, επιλέγοντας προσεκτικά εικόνες και ήχους της εποχής, από δεκάδες συλλογικά ντοκιμαντέρ, σε αρκετά από τα οποία συμμετείχαν και οι ίδιοι, πλάι σε αποσπάσματα ανεξάρτητων ντοκιμαντέρ όπως «Μεγάλες νύχτες, μικρά πρωινά» (1978/Γουίλιαμ Κλάιν), αλλά και φιλμάκια της περίφημης κινηματογραφικής κολεκτίβας Μεντβέτκιν. Το συνοπτικό χρονικό που προέκυψε αποκαλύπτει πώς μια μαχητική φοιτητική εξέγερση που αμφισβητούσε και επαναπροσδιόριζε τα πάντα, κατάφερε να δημιουργήσει επαναστατικές συνθήκες και να βγάλει ξανά τις μάζες στο προσκήνιο,
προτάσσοντας αυτοδιαχείριση και αυτονομία. Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που προκλήθηκαν συμπαρέσυραν το εργατικό κίνημα, με πρωτοφανείς μαζικές απεργιακές κινητοποιήσεις, λαβώνοντας ανεξίτηλα την ηρωική αντιστασιακή εικόνα του Γάλλου Προέδρου.
Με εκτός κάδρου αφήγηση προβάλλεται αρχικά το ιστορικό πλαίσιο στα μέσα της δεκαετίας του ’60, με φοιτητικές εξεγέρσεις που «βάζουν φωτιά» σε όλο τον κόσμο, για τον πόλεμο του Βιετνάμ και την εργασιακή εκμετάλλευση, από το Μπέρκλεϋ στις ΗΠΑ, μέχρι τα Πανεπιστήμια Βερολίνου, Ρώμης, Μαδρίτης, Βαρσοβίας και Γαλλίας. Οι φοιτητές της Ναντέρ φέρνουν άνεμο εξέγερσης στη Σορβόννη, στις 3 Μαΐου. Σε πανοραμικό, στο γεμάτο κόσμο προαύλιο, διαμαρτύρονται επειδή η διοίκηση του Πανεπιστημίου «ένωσε δυνάμεις με την εξουσία», αναφέροντας εξαρχής ότι «η εργατική τάξη θα παίξει σημαντικό ρόλο στους νέους αγώνες». Σύντομα, η Σορβόννη δέχεται εισβολή, φοιτητές συλλαμβάνονται και οργανώνονται συλλαλητήρια απαιτώντας άμεση απελευθέρωση των φυλακισμένων και παραίτηση του κοσμήτορα, ενώ ξεσπούν συμπλοκές με την αστυνομία. Στις πολυπληθείς φοιτητικές διαδηλώσεις ποτάμι κόσμου ξεχύνεται στις παριζιάνικες λεωφόρους, καταλήγοντας σε εκτεταμένες συγκρούσεις. Απεικονίζεται η βάναυση καταστολή, με αύρες και αγριεμένους αστυνομικούς. Πληθαίνουν τα πλάνα αιμόφυρτων διαδηλωτών και βίαιων συλλήψεων, οι φοιτητές ανταπαντούν με οδοφράγματα στο Καρτιέ Λατέν και εφοδιάζονται με πέτρες από τα παριζιάνικα πλακόστρωτα. Αναφερόμενο το πλήθος στην ανεργία καταλήγει «είμαστε αιχμάλωτοι και θύματα του καπιταλιστικού συστήματος». Πλάι στην εικόνα του πλακάτ «Γενική Απεργία», αναβιώνει το ηχηρό σύνθημα «Εργάτες, αγρότες, φοιτητές ενωμένοι», ενώ με φόντο το πανό «Από την εξέγερση στην επανάσταση», ακούγεται να τραγουδούν την Γ΄Διεθνή. Παράλληλα, απαθανατίζονται τα ευφάνταστα συνθήματα στους τοίχους, που άφησαν ιστορία, όπως «Η φαντασία στην παρανομία», «Τόλμα να υπερβείς», «Ας γίνουμε αντάξιοι των ονείρων μας».
Στα κατάμεστα πανεπιστημιακά αμφιθέατρα, το ηχητικό πεδίο καταλαμβάνουν αποσπάσματα πύρινων λόγων. «Δεν θέλουμε την ψεύτικη ενότητα του ΚΚ, είμαστε υπέρ των πολλαπλών επαναστατικών οργανώσεων για να πολεμήσουμε μαζί την καπιταλιστική κοινωνία», δηλώνει πριν τον διακόψουν με ενθουσιώδη χειροκροτήματα ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, αναγνωρίσιμη ηγετική φυσιογνωμία του φοιτητικού κινήματος, ενώ στην αίθουσα του θεάτρου Οντεόν στιγματίζεται η απουσία κομμάτων, αναγνωρίζοντας ως νέα δύναμη όσους μάχονται ενεργά στο δρόμο και συγκρούονται με αστυνομία και κράτος. Στη «νύχτα των οδοφραγμάτων», 10 Μαΐου, καταγράφεται η ασφυκτική ατμόσφαιρα από τα δακρυγόνα και τα φλεγόμενα αμάξια. Στα πλάνα που πιάνουν τον παλμό των κινητοποιήσεων, στην Πλατεία Δημοκρατίας, 13 Μαΐου, φωνάζουν ρυθμικά «Αυτή είναι μόνο η αρχή, συνεχίζουμε τον αγώνα», ενώ με φόντο το Πάνθεον, μια κοπέλα στους ώμους του συντρόφου της ανεμίζει επαναστατικό λάβαρο. Νεαρός με τσιγάρο στο στόμα παίζει στο πιάνο που έχουν βγάλει στο προαύλιο της απελευθερωμένης Σορβόννης, ενώ τριγύρω του ο κόσμος παρακολουθεί μαγεμένος.
Ο απόηχος των μεγάλων διαδηλώσεων μεταφέρεται στα περίχωρα του Παρισιού, στις μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες της Ρενώ και της Σιτροέν, στα αμαξοστάσια των σιδηροδρόμων της RATP, ενώ καταγράφονται και οι κινητοποιήσεις στη φαρμακοβιομηχανία της Ρον-Πουλένκ, στην κεντρική Γαλλία, στην Εταιρεία αεροναυτικών κατασκευών (Συντ-Αβιασιόν) στην Ναντ και οι συγκρούσεις των εργατών της Πεζό στη Σοσό, επαρχία της Βουργουνδίας.
Μια εργάτρια τονίζει πως «Δεν κάλεσε το συνδικάτο για απεργία. Οι εργάτες αποφάσισαν, το συνδικάτο αναγκαστικά ακολούθησε». Με το σύνθημα «Τα εργοστάσια στους εργάτες», στη Συντ-Αβιασιόν, οι εργάτες πλειοψηφικά κρατούν αιχμάλωτο τον Διευθυντή στο κατειλημμένο εργοστάσιο, ενώ στη Σιτροέν στην Ναντέρ, τα αιτήματα των απεργών εργατών μεταφράζονται και στα πορτογαλικά, καθώς εκεί εργάζονται δεκάδες χιλιάδες μετανάστες, δίχως δικαίωμα ψήφου, που διαμένουν σε παράγκες.
Στο αμφιθέατρο της κατειλημμένης Σορβόννης, εκπρόσωποι εργατών και εργαζομένων συντάσσονται με τους φοιτητές, αναζητώντας κοινό μέτωπο αγώνα, ενώ διεκδικούν μισθολογικές αυξήσεις και πιο ανθρώπινο τρόπο ζωής. Ένας εργάτης καταθέτει «Οι φοιτητές μας άνοιξαν τα μάτια. Δεν είναι μόνο το διπλάσιο μεροκάματο και οι καλύτερες συνθήκες εργασίας, θέλουμε δημοκρατία. Αν δεν αλλάξουν οι βασικές δομές, ο κόσμος θα σκέφτεται καπιταλιστικά». Ακολουθούν εικόνες στις αποθήκες με σωρούς ταχυδρομικών σάκων, γεμάτους αδιανέμητα δέματα και τα ακινητοποιημένα τρένα στο αμαξοστάσιο. Ο άνεμος αυτονομίας και αυτοδιαχείρισης που κατακλύζει τις εργοστασιακές μονάδες στη γαλλική επικράτεια, σε κάποιους φέρνει τον απόηχο της Παρισινής Κομμούνας, σε άλλους θυμίζει το ένδοξο Λαϊκό Μέτωπο του 1936, παρότι η κυβέρνηση του Ντε Γκωλ βρίσκεται απέναντι απ’ τους εργάτες.
Σε προαύλιο εργοστασίου όπου φτιάχνουν πανό για τις διαδηλώσεις, εκπρόσωπος του συνδικάτου εγκρίνει τα συνθήματα «40 ώρες», «Αγώνας Ταξικός» και «Ζήτω το CGT», ενώ απορρίπτει ως συγκεχυμένα «Το κεφάλαιο στο λαό» και «Η γη στους αγρότες», πανό που ωστόσο στο επόμενο πλάνο, κινηματογραφούνται στη γωνία, φανερώνοντας την επικριτική θέση των σκηνοθετών.
Στα αμφιθέατρα, επιτροπές και συντονιστικά οργανώνουν δράσεις και ανατρέπουν την ιεραρχία, δίνοντας βήμα σε όλους. «Η αυτονομία στο πανεπιστήμιο δεν είναι σκοπός, αλλά μέσο για επαναστατικό αγώνα». Ο γενικευμένος κοινωνικός αναβρασμός και η φαντασμαγορική πολυμορφία του κινήματος καταγράφονται στις ενθουσιώδεις συνελεύσεις. Μια φοιτήτρια συνοδευόμενη απ’ τα παιδιά της προτείνει την αντικατάσταση της «μεταρρύθμισης» με τη λέξη «Επανάσταση». Προκηρύξεις αναπαράγονται με πολύγραφο, στο εργαστήρι της Καλών Τεχνών επιλέγονται με ψήφισμα οι περίφημης αισθητικής αφίσες, που εκτυπώνονται και κρέμονται για να στεγνώσουν σαν απλωμένη μπουγάδα. Το επεξεργασμένο μοντάζ εικόνων και συνθημάτων αποκτά νέα νοηματοδότηση, ενώ συχνά ακούγεται το επαναλαμβανόμενο ρυθμικό μοτίβο χτύπων «2-3-4-2», που εξελίσσεται με αφρικανικά κρουστά, θυμίζοντας το δυναμισμό της μουσικής του Μορικόνε στη «Μάχη της Αλγερίας» (1966/Τζίλο Ποντεκόρβο), ενώ επιλέγεται και το τραγούδι για μια απεργία «Rhodia 4×8» της πολιτικοποιημένης τραγουδοποιού Κολέτ Μανί.
Σε τηλεοπτικό διάγγελμα στις 24 Μαΐου, ο Πρόεδρος Ντε Γκωλ προκηρύσσει δημοψήφισμα. Πλάνα όπου ο κόσμος παρακολουθεί την ομιλία του αντιπαρατίθενται με πλάνα όπου το πλήθος φωνάζει «Ντε Γκωλ παραιτήσου» και «Αντίο Ντε Γκωλ», κουνώντας χλευαστικά τα μαντήλια. Παρά τις εγγυήσεις του Γ.Γ. της Γενικής Εργατικής Συνομοσπονδίας (CGT), εκπρόσωποι συνδικάτων, διοίκησης και κυβέρνησης πιέζουν τους εργάτες να επιστρέψουν στα πόστα τους, με ενδεικτικό το πρωτοσέλιδο της «Ουμανιτέ»: «Επιτυχής επιστροφή στην εργασία». Με φόντο σκωπτική αφίσα με τη γκωλική καρικατούρα και τη φράση «Χάρη σε μένα το χάος» (!), ακούγεται η φωνή του Προέδρου που δηλώνει πως δεν αποσύρεται και πως θα διεξαχθούν βουλευτικές εκλογές.
Παρά τις δηλώσεις στις συνελεύσεις της Σορβόννης την 1η Ιούνη, πως «Τα καταλειμμένα εργοστάσια είναι ο καλύτερος τρόπος συνέχισης του αγώνα», όταν πάνω από 10 εκατομμύρια εργατών συνεχίζουν να απεργούν σε όλη τη Γαλλία, το ντοκιμαντέρ κλείνει με τα τραγικά γεγονότα στην Πεζό-Σοσό, στις 11 Ιούνη, όπου ξέσπασαν άγριες συμπλοκές, με ακρωτηριασμένους από χειροβομβίδες των δυνάμεων καταστολής και δυο νεκρούς εργάτες, καταλήγοντας πως «παρά την αιματηρή καταστολή, οι φοιτητές και εργάτες του Μάη του ’68 έμαθαν ότι η επανάσταση είναι δυνατή».
* H Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com
