Οι αριθμοί διαψεύδουν τις προσδοκίες ανάκαμψης. Του Sam Williams*
Πριν λίγους μήνες, ένας φίλος εξέφρασε την άποψη πως η παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα, η μαζική ανεργία και η συνεχής πτώση των μισθών, αντιπροσώπευε μια βαθιά αλλαγή στη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Αναρωτήθηκε τι κρύβεται πίσω από αυτή την αλλαγή. Πρόκειται για ένα εύστοχο ερώτημα.
Τα Μέσα, που μέχρι χθες έδιναν την εικόνα μιας σταθερής ανάκαμψης της αμερικανικής οικονομίας, ξαφνιάστηκαν με την ανακοίνωση της πτώσης 0,01% του ΑΕΠ σε ετήσια βάση για το τέταρτο τρίμηνο του 2012. Αν και ανεπαίσθητη, πρόκειται για πτώση.
Οι οικονομολόγοι που δουλειά τους είναι να προβλέπουν το ΑΕΠ, ανέμεναν για το τέταρτο τρίμηνο έναν ετήσιο ρυθμό αύξησης 1,5%. Κάτι τέτοιο θα αντιπροσώπευε έναν ιστορικά χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης, αλλά πάντως ανάπτυξης. Τα Μέσα είχαν προσπαθήσει σκληρά να δημιουργήσουν την εντύπωση μιας οικονομικής ανάκαμψης που επιτέλους σταθεροποιείται. Αυτή υποτίθεται πως θα εξασφαλιζόταν μόνον αν η διοίκηση Ομπάμα, Δημοκράτες και Ρεπουμπλικανοί, διευθετούσαν τις διαφορές τους ώστε να τιθασευτεί το δημοσιονομικό έλλειμμα, με ένα συνδυασμό περικοπών για την εργατική τάξη και τις μεσαίες τάξεις και πολύ ήπιων φορολογικών αυξήσεων για τους πλούσιους. Με το φορολογικό ζήτημα διευθετημένο αναμεταξύ τους στη συμφωνία της Πρωτοχρονιάς, το μόνο ερώτημα που απέμενε ήταν το πόσο βαθιές θα ήταν οι περικοπές, με τις δαπάνες για την άμυνα και την «εθνική ασφάλεια» σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτες.
Αμήχανοι πλέον, οικονομολόγοι, αστοί δημοσιογράφοι και χρηματιστικές εταιρίες πασχίζουν να εξηγήσουν πως πίσω από τη μικρή πτώση του εκτιμώμενου ΑΕΠ βρίσκονται «ιδιαίτεροι παράγοντες» και όχι μια νέα ύφεση.
Προεξέχουσα ανάμεσα στους «ιδιαίτερους παράγοντες» ήταν η απότομη πτώση στις στρατιωτικές δαπάνες συγκριτικά με την περίεργη διόγκωση -ή μάλλον όχι και τόσο περίεργη για μια προεκλογική χρονιά- στις δαπάνες αυτές κατά το τρίτο τρίμηνο. Ένας άλλος παράγοντας ήταν οι συνέπειες του υπερ-τυφώνα Σάντι.
Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν και άλλα σημάδια αδυναμίας που δεν μπορούν να προσπεραστούν έτσι απλά. Τέτοια είναι η συρρίκνωση του εμπορευματικού κεφαλαίου, μετά την ταχεία συσσώρευση αποθεμάτων κατά το τέταρτο τρίμηνο, και η αδυναμία στις εξαγωγές που αντανακλά την ύφεση στην Ευρώπη και τη γενική επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας. Επίσης, σύμφωνα με εκθέσεις, η Apple -πρόσφατα η μεγαλύτερη επιχείρηση των ΗΠΑ με όρους χρηματιστηριακής κεφαλαιοποίησης- έχει μειώσει την παραγωγή του τελευταίου iPhone λόγω χαμηλότερων από τις αναμενόμενες πωλήσεων.
Όταν η κυβέρνηση ανακοίνωσε μια ελαφρώς χαμηλότερη από την αναμενόμενη αύξηση της απασχόλησης τον Ιανουάριο, τα Μέσα ανακουφίστηκαν. Αν είχε ξεκινήσει μια πραγματική ύφεση το τέταρτο τρίμηνο του 2012, όπως έδειχνε η πτώση του ΑΕΠ, η απασχόληση του Ιανουαρίου θα έπεφτε ή θα παρέμενε στάσιμη. Το Ινστιτούτο για τη Διαχείριση Προμηθειών ανέφερε επίσης πως ο Βιομηχανικός Δείκτης βρισκόταν στο 53, που σημαίνει μεγέθυνση. Ασθενής μεν, αλλά μεγέθυνση – κι όχι πτώση όπως θα ανέμενε κανείς εάν το τέταρτο τρίμηνο του 2012 είχε ξεκινήσει ύφεση.
Πρόσφατα, η κυβέρνηση ανακοίνωσε αύξηση εξαγωγών και μείωση εισαγωγών, οφειλόμενες στην αύξηση των εξαγωγών αμερικανικού φυσικού αερίου και στη μείωση των εισαγωγών πετρελαίου, που κατέστη δυνατή χάρη στη νέα εξορυκτική διαδικασία υδραυλικής θραύσης. Η διαδικασία διακινδυνεύει τη μόλυνση των υπόγειων υδάτων, αλλά επιτρέπει την οικονομικότερη εξόρυξη φυσικού αερίου. Αυτό επέτρεψε στο Reuters και το Associated Press -πρακτορεία ειδήσεων που παρουσιάζουν την αμερικανική οικονομία με τον πλέον αισιόδοξο τρόπο- να προβλέψουν ότι η κυβέρνηση πιθανώς θα αναθεωρήσει το τέταρτο τρίμηνο του ΑΕΠ προς τα πάνω – ίσως στο +0,5%.
Υποτονική ανάπτυξη
Παρμένα στο σύνολό τους, τα πιο πρόσφατα οικονομικά στοιχεία αποκαλύπτουν μάλλον τη συνέχιση μιας υποτονικής ανάπτυξης παρά μια καθαρή ύφεση, στις ΗΠΑ και στην παγκόσμια οικονομία, με την εξαίρεση της Ευρώπης. Η ύφεση επιμένει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που χτυπήθηκαν από την κρίση χρέους. Λαμβάνοντας υπόψη την αλληλεξαρτώμενη παγκόσμια οικονομία, θα ήταν αδύνατο η ύφεση εκεί να συνδυάζεται με μια ισχυρή ανάκαμψη στις ΗΠΑ ή αλλού.
Παρά την αργή μεγέθυνση -και στην πραγματικότητα την ελαφρά συρρίκνωση στα πρώτα στοιχεία για το ΑΕΠ του τελευταίου τριμήνου του 2012- η αμερικανική και άλλες χρηματιστηριακές αγορές έχουν πάρει την ανιούσα, με τους κυριότερους δείκτες του χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης να πλησιάζουν τα όρια που είχε φτάσει τον Οκτώβριο του 2007, αμέσως μετά το ξέσπασμα της τελευταίας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2007. Την περίοδο εκείνη, το χρηματιστήριο είχε για σύντομο χρόνο υποχωρήσει ως συνέπεια της αρχικής πιστωτικής κρίσης του Αυγούστου του 2007 και στη συνέχεια έφτασε μέσα από ένα ράλι σε ύψη ρεκόρ λίγο πριν ξεσπάσει η «Μεγάλη Ύφεση». Αυτό μας υπενθυμίζει ότι το χρηματιστήριο δεν είναι πάντα καλός σύμβουλος για το πού πάει η οικονομία.
Σε ό,τι αφορά τη Γουόλ Στριτ οι καλές εποχές ξανάρχονται. Αυτό καθρεφτίζεται στις γενικά αισιόδοξες αναφορές των οικονομικών ειδήσεων. Αν και η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία βρίσκεται ακόμη σε φάση στασιμότητας, πέντε χρόνια μετά τη «Μεγάλη Ύφεση», δεν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε πως αυτές οι συνθήκες είναι μόνιμες. Ο καπιταλισμός δεν γνωρίζει διαρκή οικονομική κατάσταση, είτε αυτή είναι άνθηση είτε κρίση, συρρίκνωση ή στασιμότητα. Αντίθετα, οι συνθήκες της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας αλλάζουν καθώς η τάση των καπιταλιστών να επεκτείνουν την παραγωγή δίχως όρια έρχεται περιοδικά σε σύγκρουση με την πολύ μικρότερη αύξηση της αγοράς για τα εμπορεύματα που παράγονται. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που ο Μαρξ ονόμασε βιομηχανικό κύκλο.
Ωστόσο, η τρέχουσα οικονομική κατάσταση εμφανίζει πράγματι ασυνήθιστα χαρακτηριστικά που επιζητούν μια ερμηνεία. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι ότι η σοβαρότατη κρίση ακολουθήθηκε από μια υποτονική ανάκαμψη. Αυτό είναι πράγματι ασυνήθιστο, ίσως χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των βιομηχανικών κύκλων. Κατά το παρελθόν, απότομες υφέσεις που κατέστρεφαν μεγάλο μέρος των εμπορευματικών αποθεμάτων ακολουθούνταν από ισχυρή ανάκαμψη.
Ο συνδυασμός της σοβαρότατης ύφεσης με την αναιμική ανάκαμψη βρίσκεται πίσω από την αποκαλούμενη «δημοσιονομική κρίση» στις ΗΠΑ και άλλες καπιταλιστικές χώρες.
* Ο Αμερικανός μαρξιστής διανοούμενος Sam Williams είναι υπεύθυνος του blog «Κριτική της Θεωρίας της Κρίσης» (A Critique of Crisis Theory) που επικεντρώνει σε ζητήματα οικονομικής θεωρίας του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού
