Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός. Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804) Τί είναι διαφωτισμός
Διαφωτισμός είναι η έξοδος του ανθρώπου από την ανωριμότητά του, για την οποία ό ίδιος είναι υπεύθυνος. Ανωριμότητα είναι ή αδυναμία να μεταχειρίζεσαι το νου σου χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτήν την ανωριμότητα, όταν η αιτία της βρίσκεται όχι στην ανεπάρκεια του νου, αλλά στην έλλειψη αποφασιστικότητας και θάρρους να τον μεταχειριζόμαστε χωρίς την καθοδήγηση ενός άλλου. Sapere aude! Έχε θάρρος να μεταχειρίζεσαι το δικό σου νου! Τούτο είναι το έμβλημα του Διαφωτισμού.
Οκνηρία και δειλία είναι οι αιτίες που ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων, αν και η Φύση από καιρό τους έχει ελευθερώσει από ξένη καθοδήγηση (naturaliter maiorennes), ευχαρίστως μένουν όλη τη ζωή τους ανώριμοι· και που γίνεται εύκολο σε άλλους να τους επιβληθούν ως κηδεμόνες. Είναι τόσο βολικό να είναι κανείς ανώριμος. Έχω ένα βιβλίο, που έχει νου για μένα, έναν πνευματικό που έχει συνείδηση για μένα, ένα γιατρό που κρίνει τη δίαιτα για μένα κ.ο.κ. — δεν χρειάζεται λοιπόν να κουραστώ εγώ ο ίδιος. Δεν είναι ανάγκη να σκέπτομαι, όταν μπορώ απλώς να πληρώνω· άλλοι θα αναλάβουν αυτή τη στενόχωρη δουλειά για μένα. Για να θεωρεί το μέγιστο μέρος των ανθρώπων (μέσα δω ολόκληρο το ωραίο φύλο) το βήμα προς την ωριμότητα όχι μόνο δύσκολο, καθώς είναι, αλλά και πολύ επικίνδυνο — για τούτο φροντίζουν ήδη εκείνοι οι κηδεμόνες που έχουν αναλάβει με τόση καλοσύνη την εποπτεία του.
Μόνο αργά λοιπόν μπορεί ένα κοινό να φτάσει στο διαφωτισμό. Με μιαν επανάσταση ίσως καταρρέει βέβαια ο προσωπικός δεσποτισμός και καταργείται η καταπίεση από ανθρώπους άπληστους για κέρδη και για εξουσία, αλλά ποτέ δεν γίνεται αληθινή αναμόρφωση του τρόπου της σκέψης· νέες προλήψεις, εξίσου όπως και οι παλιές, χρησιμοποιούνται για σκοινί που οδηγεί τον αστόχαστο μεγάλο σωρό των ανθρώπων.
Για τούτο τον διαφωτισμό τίποτ’ άλλο δεν απαιτείται παρά ελευθερία· και μάλιστα η πιο άβλαβη από οτιδή¬ποτε μπορεί να ονομαστεί ελευθερία, δηλαδή η ελευθερία να κάμ¬νει κανείς δημόσια χρήση του Λόγου του στο κάθε τι. Και όμως ακούω από παντού να φωνάζουν: μη συλλογί¬ζεστε! Ο αξιωματικός λέει: μη συλλογίζεστε, μόνο να γυ¬μνάζεστε! Ο οικονομικός σύμβουλος: μη συλλογίζεστε, μόνο να πληρώνετε! Ο πνευματικός: μη συλλογίζεστε, μόνο να πιστεύετε. (Μόνο ένας μοναδικός Κύριος στον κόσμο λέει: συλλογίζεστε όσο θέλετε, και για οποιοδήποτε ζήτημα θέλετε· αλλά υπακούετε!) Εδώ υπάρχει παντού περιορι¬σμός της ελευθερίας.
Η λυδία λίθος για κάθε τι που μπορεί να τεθεί ως νόμος σ’ ένα λαό, βρί¬σκεται στο ερώτημα: αν θα μπορούσε ένας λαός να επιβάλει στον εαυτό του ένα τέτοιο νόμο.
Μετάφραση: Ε.Π. Παπανούτσος
Ιμμάνουελ Καντ, Δοκίμια, εκδ. «Δωδώνη», Αθήνα 1971.
Οκνηρία και δειλία είναι οι αιτίες που ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων, αν και η Φύση από καιρό τους έχει ελευθερώσει από ξένη καθοδήγηση (naturaliter maiorennes), ευχαρίστως μένουν όλη τη ζωή τους ανώριμοι· και που γίνεται εύκολο σε άλλους να τους επιβληθούν ως κηδεμόνες. Είναι τόσο βολικό να είναι κανείς ανώριμος. Έχω ένα βιβλίο, που έχει νου για μένα, έναν πνευματικό που έχει συνείδηση για μένα, ένα γιατρό που κρίνει τη δίαιτα για μένα κ.ο.κ. — δεν χρειάζεται λοιπόν να κουραστώ εγώ ο ίδιος. Δεν είναι ανάγκη να σκέπτομαι, όταν μπορώ απλώς να πληρώνω· άλλοι θα αναλάβουν αυτή τη στενόχωρη δουλειά για μένα. Για να θεωρεί το μέγιστο μέρος των ανθρώπων (μέσα δω ολόκληρο το ωραίο φύλο) το βήμα προς την ωριμότητα όχι μόνο δύσκολο, καθώς είναι, αλλά και πολύ επικίνδυνο — για τούτο φροντίζουν ήδη εκείνοι οι κηδεμόνες που έχουν αναλάβει με τόση καλοσύνη την εποπτεία του.
Μόνο αργά λοιπόν μπορεί ένα κοινό να φτάσει στο διαφωτισμό. Με μιαν επανάσταση ίσως καταρρέει βέβαια ο προσωπικός δεσποτισμός και καταργείται η καταπίεση από ανθρώπους άπληστους για κέρδη και για εξουσία, αλλά ποτέ δεν γίνεται αληθινή αναμόρφωση του τρόπου της σκέψης· νέες προλήψεις, εξίσου όπως και οι παλιές, χρησιμοποιούνται για σκοινί που οδηγεί τον αστόχαστο μεγάλο σωρό των ανθρώπων.
Για τούτο τον διαφωτισμό τίποτ’ άλλο δεν απαιτείται παρά ελευθερία· και μάλιστα η πιο άβλαβη από οτιδή¬ποτε μπορεί να ονομαστεί ελευθερία, δηλαδή η ελευθερία να κάμ¬νει κανείς δημόσια χρήση του Λόγου του στο κάθε τι. Και όμως ακούω από παντού να φωνάζουν: μη συλλογί¬ζεστε! Ο αξιωματικός λέει: μη συλλογίζεστε, μόνο να γυ¬μνάζεστε! Ο οικονομικός σύμβουλος: μη συλλογίζεστε, μόνο να πληρώνετε! Ο πνευματικός: μη συλλογίζεστε, μόνο να πιστεύετε. (Μόνο ένας μοναδικός Κύριος στον κόσμο λέει: συλλογίζεστε όσο θέλετε, και για οποιοδήποτε ζήτημα θέλετε· αλλά υπακούετε!) Εδώ υπάρχει παντού περιορι¬σμός της ελευθερίας.
Η λυδία λίθος για κάθε τι που μπορεί να τεθεί ως νόμος σ’ ένα λαό, βρί¬σκεται στο ερώτημα: αν θα μπορούσε ένας λαός να επιβάλει στον εαυτό του ένα τέτοιο νόμο.
Μετάφραση: Ε.Π. Παπανούτσος
Ιμμάνουελ Καντ, Δοκίμια, εκδ. «Δωδώνη», Αθήνα 1971.
Σχόλια
