Υλήεσσα χαρακτηρίζεται από τον Όμηρο το νοτιότερο νησί του Ιονίου, το μυρωμένο Τζάντε. Ο ομηρικός όρος σημαίνει ότι το νησί διέθετε μεγάλο δασικό πλούτο. Στους αιώνες που διαβήκαν από το νησί, ενώ η επιφάνειά του με το βουνό Βραχιώνας (756 μ.) με τους λόφους, τον μεγάλο κάμπο στα ανατολικά, τους αμπελώνες και τους απέραντους ελαιώνες ήταν ένα αγλάϊσμα της φύσης, στα έγκατά του είχε για μόνιμο κάτοικο τον Εγκέλαδο. Αυτός ο φονιάς συχνά τάραζε και ταράζει τη γη και τους ανθρώπους του νησιού με δεκάδες καταστροφές, πόνο και δυστυχία.
Αυτό είχε σαν αντιστάθμισμα την πλούσια, φιλοπαίγμονα, μουσικότροπη, αλλά προπάντων ερωτική αύρα των ανθρώπων της. Συχνά οι δικοί μου και ο πατέρας μου ειδικά που καταγόταν από το νησί, μου έλεγαν ότι με το που πατάς στη γη του νησιού σε περιβάλλει αυτή η ερωτύλη ατμόσφαιρα που αποπνέουν η φύση και οι άνθρωποι του νησιού!
Μετά τον τελευταίο μεγάλο σεισμό και την πυρκαγιά του 1953 η παλαιά τάξη πραγμάτων χάθηκε οριστικά και αμετάκλητα. Οι άνθρωποι της κουλτούρας και της πνευματικής εν γένει ζωής της Ζακύνθου αναγκάστηκαν να μετοικήσουν είτε στην Πάτρα, είτε στην Αθήνα. Η πρωτεύουσα του νησιού ξανακτίσθηκε με τρόπο που λίγο θύμιζε το παλιό ρομαντικό μεγαλείο. Στην πόλη-πρωτεύουσα του νησιού ως επήλυδες εγκαταστάθηκαν άνθρωποι της υπαίθρου της Ζακύνθου, μεταφέροντας τα ήθη του χωριού και τη δίψα για επιβίωση μέσα από το εμπόριο κυρίως. Το τελειωτικό κτύπημα ήρθε κατά τις επόμενες δεκαετίες με ένα κακώς εννοούμενο τουριστικό ρεύμα, που έφερε μαζί του την κυριαρχία του χρήματος, τις μαφίες πάσης μορφής και την αλλοίωση του τοπίου. Η Ζάκυνθος έγινε μία ατραξιόν με κυριότερο αξιοθέατο το περιβόητο «Ναυάγιο», στο δυτικότερο άκρο του νησιού και την χελώνα caretta caretta.
Πολλοί λίγοι επισκέπτες ανηφορίζουν στο λόφο του Στράνη, τον τόπο έμπνευσης του Ύμνου εις την Ελευθερίαν του Σολωμού, λίγοι επισκέπτονται το Μαυσωλείο Σολωμού και Κάλβου ή το Μουσείο Επιφανών Ζακυνθίων και το Κεντρικό Μουσείο της πόλης.
Θα αντέτασσε ίσως κάποιος, ότι το φαινόμενο είναι γενικευμένο και θα είχε σε ένα βαθμό δίκιο. Όμως το νησί που γέννησε δύο εθνικούς ποιητές, τον Σολωμό της Ελλάδας και τον Φώσκολο της Ιταλίας, έπρεπε να κατέχει ριζικά διαφορετική θέση και στη συνείδηση των ανθρώπων !
Σήμερα στο νησί υπάρχουν οάσεις αντίστασης στην τουριστική λαίλαπα, όπως οι λογοτεχνικές παρέες, οι μουσικοί σύλλογοι, τα πολιτιστικά περιοδικά και οι ευαίσθητοι σύγχρονοι Ζακύνθιοι που αναπολούν την αλλοτινή Ζάκυνθο ακουμπώντας σε κάποιο παλαιό διασωθέν καμπαναριό, ή στον Κόκκινο Βράχο, στο Ακρωτήρι, μεθυσμένοι από το άρωμα του μπουγαρινιού και φέρνοντας στο νου το «Μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας» ή το «Ζαμπελάκι», από την πένα του Ξενόπουλου και την μουσική του Καρρέρ.
Γιάννης Ζήβας, μεταφραστής
