Η ελληνική μονοκαλλιέργεια…
Ο τουρισμός ως «βιομηχανία» και «προϊόν» είναι σχετικά σύγχρονο φαινόμενο που παίρνει μαζικές διαστάσεις μετά τη δεκαετία του ‘60 του 20ού αιώνα και εξελίσσεται με αξιοσημείωτη μεγέθυνση από τότε για πολλούς λόγους.
Στη χώρα μας από τη δεκαετία του ‘60 μπήκαν οι βάσεις μιας τουριστικοποίησης χωρίς σχεδιασμό, με στόχο το εύκολο κέρδος και σιγά-σιγά ο τομέας αυτός απόκτησε μεγάλη επιφάνεια και αφού δημιουργήθηκε μια σημαντική αγορά, έπεσε στα νύχια μεγάλων επιχειρήσεων και διεθνών tour operators. Σήμερα, δηλαδή το 2019, συμβάλλει κατά 20-25% στο ΑΕΠ της χώρας και απασχολεί μεγάλο τμήμα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Στα χρόνια της κρίσης ήταν ο τομέας που έδειξε ανθεκτικότητα και άνοδο, αφού η εργασία απαξιώθηκε πολύ και τα «πακέτα» ήταν θελκτικά για τους ξένους τουρίστες.
Επομένως η εξάρτηση της οικονομίας στην Ελλάδα από τον τουρισμό είναι μεγάλη και εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε ένα δεύτερο μεγάλο συμπέρασμα που πρέπει να βγάλουμε μέσα στην κρίση της πανδημίας: Το πρώτο ήταν πως μια χώρα χωρίς δυνατό δημόσιο σύστημα υγείας δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα με τις πανδημίες και τις αρρώστιες. Η τάση για την ιδιωτικοποίηση της υγείας πρέπει να αντιστραφεί και να στηριχτεί με επενδύσεις ο δημόσιος τομέας υγείας. Το δεύτερο συμπέρασμα, αφορά την εξάρτηση του τουρισμού από διεθνή γεγονότα (γεωπολιτικά, πολεμικά) και από πανδημίες όπως συνέβη φέτος. Αυτή η εξάρτηση κάνει απαγορευτική τη «μονοκαλλιέργεια» του τουρισμού και την προβολή του ως η «βαριά βιομηχανία» της χώρας.
Αναλογιστείτε τη ζημιά που θα υπάρξει. Πέρσι είχαμε 31 εκατομμύρια τουρίστες με μέση κατά κεφαλή «κατανάλωση» 550 ευρώ. Φέτος θα έχουμε στην καλύτερη περίπτωση 5 εκατομμύρια τουρίστες με ανάλογη μέση «κατανάλωση». Αν ο κλάδος του τουρισμού πέρσι με 31 εκατομμύρια συνέβαλε στο 20-25% του ΑΕΠ, φέτος με 5 εκατομμύρια σημαίνει μια πτώση του ΑΕΠ μόνο από τον τουρισμό κατά 15% τουλάχιστον.
Το συμπέρασμα που θα έπρεπε να εξαχθεί είναι ότι η οικονομία πρέπει να αναπτυχθεί με τρόπο που να μην είναι εξαρτημένη από έναν μόνο κλάδο και μάλιστα τόσο ευάλωτο, ειδικά όταν η χώρα –όσο ωραία και να είναι– βρίσκεται σε ένα «καυτό» επίκεντρο του πλανήτη. Δεύτερο, η μορφή του ελληνικού τουρισμού θα έπρεπε να είναι διαφορετική. Για παράδειγμα η γερμανική TUI (μεγάλη ταξιδιωτική εταιρεία) που φέρνει 1.500.000 τουρίστες (στοιχεία 2019) στην Ελλάδα, δηλαδή το 1/3 των Γερμανών που έρχονται στη χώρα, έχει στην ιδιοκτησία της και 50 ξενοδοχεία στην Ελλάδα. Και έχει τη δύναμη να εκβιάσει την ελληνική κυβέρνηση να έρχονται οι τουρίστες χωρίς να έχουν κάνει προηγουμένως τεστ για τον κορωνοϊό. Αν δεν δεχόταν η ελληνική κυβέρνηση θα ακύρωνε όλες τις κρατήσεις που είχαν γίνει.
Οι εργασιακές σχέσεις στον τουριστικό τομέα είναι ο πιλότος για τις εργασιακές σχέσεις παντού. Μαύρη εργασία, απλήρωτη εργασία, μερική απασχόληση, καθόλου ρεπό, κανένας υπολογισμός υπερωριών. Ο τουρισμός στηρίζεται σε «κωπηλάτες της γαλέρας» που δεν φαίνονται στο κατάστρωμα του πλοίου.
Η χώρα χρειάζεται ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο και έναν διαφορετικό κλάδο τουρισμού. Δεν μπορεί να γίνει γκαρσόνι και γηροκομείο της Ευρώπης ή τόπος εκτόνωσης μιας νέας εργατικής δύναμης της Ευρώπης που για 8-10 μέρες μεθοκοπούν και τα σπάνε σε διάφορα νησιά, ώστε να ξαναγυρίσουν στις άθλιες συνθήκες που ζούνε στις χώρες τους.
Αν κανείς δει τις 43 καλύτερες αφίσες του ΕΟΤ (www.lifo.gr/team/lola/50359) –που ορισμένες τις επιμελήθηκαν αξιόλογοι καλλιτέχνες– και συγκρίνει την εικόνα που αυτές αναδεικνύουν με την εικόνα της σημερινής μορφής του τουρισμού στην Ελλάδα, θα δει ότι ο γιγαντισμός του τουρισμού επέφερε μια τεράστια αλλοίωση και αλλαγή στην χώρα. Μπορεί η κ. Κουντουρά (πρώην υπουργός Τουρισμού επί ΣΥΡΙΖΑ και τώρα ευρωβουλευτίνα) να βραβευόταν ως καλύτερη γυναίκα υπουργός διεθνώς και να περηφανεύονταν για τα 31 εκατομμύρια τουρίστες, αλλά η ασχήμια του τουρισμού και η ζημιά που επέφερε η μονοκαλλιέργεια σε περίοδο κρίσης είναι τεράστια.
Οι ποικιλίες τουρισμού που προβάλλονται (θεματικός, θρησκευτικός, μοναστηριακός, ιατρικός, συνεδριακός, οικοτουρισμός, κ.λπ.) αποτελούν απλώς μικροαγορές με τα ανάλογα κέρδη αλλά δεν αποτελούν μια εναλλακτική πρόταση στη γιγάντωση και τη δεσπόζουσα θέση που έχει ο τουρισμός όπως τον γνωρίζουμε.
Αυτός ο γιγαντισμός δεν μπορεί να λειτουργεί ως άλλοθι για τον χαρακτήρα της οικονομίας στην Ελλάδα, ούτε για να αποκρύβεται ο παρασιτικός και συμπληρωματικός ρόλος της στο ευρωενωσιακό σύστημα.
Στα άρθρα που ακολουθούν δίνουμε μια εικόνα του σημερινού τουρισμού και της θέσης του στην οικονομία όπως και σε πλευρές που σχετίζονται με την ανάπτυξη και την κρίση του.
Το ερώτημα είναι ισχυρό: Ο ΕΟΤ ή η TUI; Ποιος αποφασίζει, ποιος σχεδιάζει, ποιος κερδίζει;
Ο ελληνικός τουρισμός σε συνθήκες πανδημίας
