Δεν θυμάμαι πότε πρωτοδιάβασα τη Δασκάλα με τα χρυσά μάτια του Στρατή Μυριβήλη. Θυμάμαι όμως την καταλυτική επίδραση που είχε πάνω μου αυτό το βιβλίο. Είναι από τα πιο πολυδιαβασμένα της βιβλιοθήκης μου, φθαρμένο πια, αλλά πάντα πολύτιμο. Το ξεφυλλίζω κάθε τόσο και μόλις περάσουν λίγα χρόνια το διαβάζω και πάλι, αν και υπάρχουν σκηνές χαραγμένες στη μνήμη μου, λες και τις έζησα ο ίδιος.
Η τηλεοπτική του μεταφορά, το 1979 σε δεκατέσσερα επεισόδια από την ΕΡΤ, κράτησε το πνεύμα του βιβλίου. Θαυμάσια η σκηνοθεσία του Κώστα Αριστόπουλου αλλά και το σενάριο της Μαργαρίτας Λυμπεράκη. Όσο για τις ερμηνείες εξαιρετικές, με την Κάτια Δανδουλάκη, τον Γιάννη Φέρτη, τον Νικήτα Τσακίρογλου, την Ειρήνη Ιγγλέση και άλλους πολύ καλούς ηθοποιούς ακόμη και στους «μικρούς ρόλους».
Τώρα, το εμβληματικό αυτό μυθιστόρημα, μεταφέρεται για πρώτη φορά στη θεατρική σκηνή τον Οκτώβριο. Τη διασκευή, αλλά και τη σκηνοθεσία, υπογράφει ο Πέτρος Ζούλιας, τη μουσική η Ευανθία Ρεμπούτσικα, ενώ τη δασκάλα Σαπφώ Βρανά υποδύεται η Λένα Παπαληγούρα και τον Λεωνή Δρίβα ο Κώστας Ασπιώτης.
«Για μας τους σκηνοθέτες», λέει ο Πέτρος Ζούλιας, «το ερώτημα με τα παλιά κείμενα είναι τι έχουν να μας πουν σήμερα. Και το μυθιστόρημα του Μυριβήλη παραμένει διαχρονικό. Σκεφτείτε ότι οι ήρωες ζουν στην Ελλάδα που έχει υποστεί την ήττα, ζει μια μεγάλη εθνική κρίση και φυσικά υπάρχουν αναλογίες με το σήμερα».
Στο σκηνοθετικό σημείωμα του, γράφει χαρακτηριστικά:
«Με τα κέντρα φιλοξενίας προσφύγων να στήνονται, σε μια Ελλάδα βαθιάς οικονομικής και ιδεολογικής κρίσης, με πολυάριθμους άστεγους και άνεργους νέους, που πρέπει να εγκαταλείψουν τον τόπο τους για να επιβιώσουν, με έντονη τη διαφθορά της εξουσίας των κυβερνήσεων, αναρωτιέται συχνά ο αναγνώστης-θεατής, πόσο μακρινή είναι αυτή η εποχή και πόσα από τα καυτά κοινωνικά της θέματα έχουν ξεπεραστεί σήμερα;
Η σύγχρονη ανάγνωση του Μυριβήλη φέρνει στην επιφάνεια την παγκόσμια και διαχρονική του δύναμη. Γιατί ο σπουδαίος Έλληνας συγγραφέας, απαλλαγμένος από την τυπική ηθογραφία, ξέρει να φωτίζει, παντού και πάντα, τον άνθρωπο με τα αιώνια μεγάλα του θέματα. Ξέρει να τον φέρνει από μια ιστορική εποχή του χθες και να τον παραδίδει, ολοζώντανο και αληθινό, στην εποχή του σήμερα και του αύριο.
Η σκηνοθεσία και η θεατρική μεταφορά δίνει έμφαση σε αυτό το “παντοτινό”. Αποφεύγει τη γραφικότητα και στοχεύει στην καρδιά και την ουσία του μυθιστορήματος, υπηρετώντας ταυτόχρονα τους θεατρικούς κανόνες»
Με μεγάλη θεατρική πορεία που χαρακτηρίζεται κι από τις επιτυχημένες διασκευές κλασικών μυθιστορημάτων, ο σκηνοθέτης τονίζει πως αν και το εγχείρημα του ανεβάσματος στη θεατρική σκηνή της Δασκάλας είναι δύσκολο, ο ίδιος ο Μυριβήλης παρέχει τα μέσα για να μπορέσεις να το προσεγγίσεις με επιτυχία
«Έχει καθαρούς χαρακτήρες, καθαρή ψυχολογία με μοναδική εσωτερικότητα, ενώ χειρίζεται με ιδιαίτερο τρόπο τα συναισθήματα των ηρώων μέσα σε ένα εχθρικό κοινωνικό περιβάλλον, που θέτει εμπόδια και αποδοκιμάζει την απαγορευμένη ερωτική σχέση»
Η Γενιά του ’30 και οι νέοι
Στη συζήτησή μας με αφορμή την παράσταση ο κύριος Ζούλιας, τονίζει τον σημαντικό και ξεχωριστό ρόλο που έπαιξε η περίφημη «Γενιά του ‘30»:
«Το βιβλίο του Μυριβήλη έχει σαφέστατα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ενταγμένος στη Γενιά του ’30, χαρακτηρίζεται από την ειλικρίνεια και τα δυνατά βιώματα που περνά και στο βιβλίο του. Ως τέτοιο άλλο παράδειγμα θα μπορούσα να αναφέρω και την “Αστροφεγγιά” του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου.
Η γενιά αυτή πολέμησε, τραυματίστηκε, βασανίστηκε. Έζησε τον πόλεμο. Από το ζενίθ της Μεγάλης Ιδέας βρέθηκε στο ναδίρ της Μικρασιατικής Καταστροφής και της προσφυγιάς. Αυτά τα βιώματα, καθώς τα αγγίζει το ταλέντο του Μυριβήλη, προσδίδουν μια άλλη δύναμη στη “Δασκάλα” που είναι κατά κάποιον τρόπο συνέχεια της “Ζωής εν τάφω”, όπου το αυτοβιογραφικό στοιχείο ήταν ακόμη πιο έντονο»
«Η σύγχρονη ανάγνωση του Μυριβήλη φέρνει στην επιφάνεια την παγκόσμια και διαχρονική του δύναμη. Γιατί ο σπουδαίος Έλληνας συγγραφέας, απαλλαγμένος από την τυπική ηθογραφία, ξέρει να φωτίζει παντού και πάντα τον άνθρωπο με τα αιώνια μεγάλα του θέματα»
Ο σκηνοθέτης, στη συνέχεια, μας θυμίζει ότι τα τελευταία χρόνια ο Μυριβήλης είναι πάλι στην επικαιρότητα. «Η Ζωή εν τάφω» μεταφέρθηκε στην τηλεόραση, ήδη ετοιμάζεται η κινηματογραφική εκδοχή του «Βασίλη του Αρβανίτη», ενώ υπάρχουν σχέδια για την «Παναγιά τη Γοργόνα». Παράλληλα, γίνονται συνέδρια και ημερίδες όπως αυτό που διοργανώθηκε στη Λέσβο τον Απρίλιο με θέμα «Μίλτος Κουντουράς – Στράτης Μυριβήλης – Βίοι παράλληλοι και τεμνόμενοι».
«Οι πνευματικοί κληρονόμοι του Μυριβήλη στηρίζουν αυτές τις προσπάθειες, ανάδειξης του έργου του κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Η εγγονή του Χριστίνα Αγγελοπούλου – Μυριβήλη έχει συμβάλλει τα μέγιστα με ποικίλες δράσεις». Τον Απρίλιο βρέθηκε στη Βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Πέτρας Λέσβου, όπου τίμησε με την παρουσία της και ομιλία με θέμα «Ιστορίες του παππού Μυριβήλη», το αφιέρωμα της Βιβλιοθήκης στον σπουδαίο Λέσβιο λογοτέχνη, με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από τον θάνατό του.
Επιστρέφοντας στο ίδιο το έργο, ο κύριος Ζούλιας τονίζει πως, πέραν του γεγονότος ότι ο Μυριβήλης δεν έμεινε στην ηθογραφία, ένα στοιχείο ακόμη που τον ξεχωρίζει είναι και η σκληρότητα που δεν κρύβεται, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την «Παναγιά τη Γοργόνα», όπου δεν ωραιοποιούνται οι καταστάσεις.
«Ενδιαφέρον και ασυνήθιστο είναι και το γεγονός πως αναφέρει ρητά μέσα στο βιβλίο κι από ποιους συγγραφείς έχει επηρεαστεί με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Παπαδιαμάντη με τον Έρωτα στο κύμα και τη “Βασιλική δρυ”, ενώ σαφής και άμεση είναι η αναφορά και στον Ίψεν με τη “Νόρα”». «Δεν διστάζει γενικότερα να επισημάνει από πού εμπνεύσθηκε και ποιους έχει διαβάσει», συμπληρώνει και στη συνέχεια τονίζει μια άλλη διάσταση του βιβλίου που το συνδέει με την παράσταση και το ανέβασμα επί σκηνής: «Στο έργο οι πρωταγωνιστές είναι νέοι άνθρωποι, όπως και οι ηθοποιοί που παίζουν τους ρόλους. Άνθρωποι που ξεκινούν τη ζωή τους σε μια χρεοκοπημένη Ελλάδα. Νέοι άνθρωποι που αγωνίζονται για το αύριο και την επιβίωση».
Το σχέδιο του ανεβάσματος στο θέατρο της «Δασκάλας» το επεξεργαζόταν για χρόνια ο σκηνοθέτης, αλλά δεν έπειθε τους παραγωγούς να επενδύσουν σε μια τέτοια παράσταση…
Συζητώντας μαζί του, και καθώς μοιραζόμαστε μια κοινή αγάπη για τον Μυριβήλη και το συγκεκριμένο βιβλίο, κατάλαβα πως δεν είναι ένα ακόμη έργο, αλλά ένα σημείο καμπής.
Κρίνοντας από προηγούμενες δουλειές, αλλά και από το πάθος του για το έργο αυτό, καθώς το συνδυάζω με τους εξαιρετικούς συντελεστές που αποτελούν τη δημιουργική ομάδα, είμαι σίγουρος πως θα είναι μια από τις κορυφαίες παραστάσεις αυτού του χειμώνα. Κι είναι ίσως ο μοναδικός λόγος που ανυπομονούσα να έρθει ο Οκτώβριος!
INFO
Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια
του Στρατή Μυριβήλη
Διασκευή-σκηνοθεσία: Πέτρος Ζούλιας
Πρεμιέρα: 30 Οκτωβρίου 2019 στο θέατρο Βέμπο
Πρωταγωνιστούν: Λένα Παπαληγούρα, Κωνσταντίνος Ασπιώτης, ΓιούλικαΣκαφιδά, Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, Χριστίνα Τσάφου, Γιώργος Γιαννόπουλος, Μιχάλης Λεβεντογιάννης. Στο ρόλο του Δημάρχου, ο Γιώργος Κωνσταντίνου.
Μαζί τους: Αλμπέρτο Φάις, Ντίνος Σπυρόπουλος, Σταύρος Μερμήγκης, Πατρίκιος Κωστής, Αλεξία Μουστάκα, Χρήστος Ζαχαριάδης, Ευφροσύνη Σακελλαρίου, Βασίλης Λέμπερος, Βαγγέλης Κρανιώτης, Όλγα Σκιαδαρέση, Άννα Κωνσταντίνου, Αλίκη Ζαχαροπούλου, Αντρέας Λόντου.
Διασκευή-σκηνοθεσία: Πέτρος Ζούλιας
Μουσική: Ευανθία Ρεμπούτσικα
Σκηνικά: Αθανασία Σμαραγδή
Κοστούμια: Ντένη Βαχλιώτη
Φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος
Χορογραφίες: Φώτης Διαμαντόπουλος
Videodesign – προβολές: Κάρολος Πορφύρης
Φωτογραφίες: Μαριλένα Αναστασιάδου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Μαριάννα Τουντασάκη
