της Ιφιγένειας Καλαντζή*
Δυο ταινίες με διαφορετικές σκηνοθετικές προσεγγίσεις, αλλά αντίστοιχη κοινωνική ματιά, αναδεικνύουν τη δυσχερή θέση της γυναίκας, η μεν πρώτη μέσα από μια βιωμένη τραυματική εμπειρία, ενώ η δεύτερη με τη θυματοποίηση του λεγόμενου αδύνατου φύλου, εν μέσω πολέμου.
Σκοτεινός Ποταμός
Στην ταινία Σκοτεινός Ποταμός, της Αγγλίδας Κλίο Μπάρναρντ, η Άλις (Ρουθ Γουίλσον), μια τριανταπεντάρα που έχει από καιρό εγκαταλείψει την πατρική φάρμα, αποφασίζει να επιστρέψει μετά το θάνατο του πατέρα και να την διεκδικήσει από τον αδερφό της Τζο. Οι κληρονομικές αρχικά αντιπαραθέσεις δίνουν τη σκυτάλη σ’ ένα βαρύ οικογενειακό μυστικό, που στοιχειώνει την ηρωίδα και αποκαλύπτεται βαθμιαία.
Στο Σκοτεινό Ποταμό, φανερώνεται με μισόλογα η αδυναμία του Τζο να συντηρήσει τα κτήματα, που έχουν χαρακτηριστεί ως μη εκμεταλλεύσιμη γη, με τις εταιρίες έτοιμες να τα απαλλοτριώσουν, ενώ οι ικανότητες της Άλις σε χειρωνακτικές εργασίες παρουσιάζονται σε κοντινά πλάνα, δίχως λόγια. Οι σκηνές στη λίμνη, όπου κάνει μπάνιο αναζητώντας καταφύγιο στη νεκρική ησυχία του πυθμένα αποτελούν οπτικό μοτίβο που μεταφέρει την εσώτερη δυστυχία της. Σε μακρινό πλάνο με τον ορίζοντα ψηλά, η σκούρα σιλουέτα της προχωράει στην κυματιστή κορυφογραμμή, κόντρα φως στο συννεφιασμένο ουρανό, ενώ ένα κοπάδι πρόβατα διασχίζει αντίστροφα το χαμηλότερο μονοπάτι.
Οι πραγματικές αιτίες των βομβαρδισμών στη Συρία τελευταία καλύπτονται ακόμα από πέπλο μυστηρίου στα ΜΜΕ, ενώ πληθαίνουν οι εικόνες ισοπεδωμένων πόλεων. Παράλληλα, η Δύση συνταράσσεται από το τεράστιο προσφυγικό κύμα απελπισμένων Συρίων, που έχουν μετατρέψει τη Μεσόγειο σε θαλάσσιο τάφο προσφύγων, προσπαθώντας απεγνωσμένα να ξεφύγουν από τον πόλεμο.
Εντός Ορίων
Στον αντίποδα του αγγλικού ρεαλισμού της προηγούμενης ταινίας, η αραβόφωνη κλειστοφοβική ταινία Εντός Ορίων, σκηνοθετικό ντεμπούτο του Βέλγου διευθυντή φωτογραφίας Φιλίπ Βαν Λεβ, με την διάσημη Παλαιστίνια ηθοποιό Χιάμ Αμπάς, επιχειρεί μέσα από τη φόρμα της αλληγορίας να δώσει μια μικρή γεύση του τι σημαίνει να διατηρήσεις την αξιοπρέπειά σου, σε εμπόλεμη πολιορκία.
Η αίσθηση ασφάλειας καταρρέει, όταν εισβάλλουν οπλισμένοι άντρες. Όσοι προλάβουν κλειδαμπαρώνονται, ενώ όσοι ξέμειναν υπομένουν τη θυσία. Παραλυμένοι από φόβο και ανήμποροι να αντιδράσουν, οι κρυμμένοι ακούν όσα διαδραματίζονται πίσω από την κλειστή πόρτα, επωμιζόμενοι διά βίου το στίγμα της ενοχής.
Μετά το αποτρόπαιο συμβάν, η σκηνή της σοκαρισμένης γυναίκας με το μαντήλι στο κεφάλι, που προσπαθεί να ηρεμήσει το βαλαντωμένο απ’ το κλάμα μωρό στην αγκαλιά της παραπέμπει σε πίνακες της Θεοτόκου με το βρέφος, στη χριστιανική εικονογραφία, που καθόλου τυχαία ο Βέλγος σκηνοθέτης μεταφέρει σε μια εμπόλεμη αραβόφωνη χώρα.
Το κλειστό κάδρο σηματοδοτεί την ασφυξία των πολιορκημένων, με την κάμερα να ακολουθεί σε πλάνα διαρκείας τους ηθοποιούς, καθώς κινούνται στο χώρο, εστιάζοντας στα βλέμματα, ενώ ο αδυσώπητος πόλεμος μαίνεται εκτός κάδρου, με τους βομβαρδισμούς που σείουν το σπίτι, ώσπου να απαθανατιστούν από το μπαλκόνι τα ισοπεδωμένα κτίρια.
Η ακουστική αντίληψη του πολέμου, δίχως εικόνες σε αρκετές αραβόφωνες παραγωγές, ίσως δεν οφείλεται μόνο στο κόστος των εφέ, αλλά και στην ισλαμική εικονοκλαστική παράδοση.
Κατά δήλωσή του, ο Βαν Λεβ επιχειρεί με το συγκεκριμένο σενάριο να ευαισθητοποιήσει το δυτικό κοινό γύρω από τις άγριες συνθήκες που αναγκάζουν τους πολιορκημένους Σύριους να εγκαταλείψουν την χώρα τους, για να καταφύγουν με κάθε ρίσκο στην Ευρώπη.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, ifigenia.kalantzi@gmail.com