Μια άλλη οπτική που απογυμνώνει και αναδεικνύει τη σκοπιμότητα των «συνταγών» της Ε.Ε. και όχι μόνο.
Η τάση επανεθνικοποίησης μεγάλων επιχειρήσεων ενέργειας στη Λατινική Αμερική ενισχύεται με την ανάκτηση, από το βολιβιανό Δημόσιο, του βασικού δικτύου ηλεκτρισμού που είχε πουληθεί στην ισπανική Red Eléctrica Corporaciión, προ 15ετίας. Η ενέργεια του Έβο Μοράλες, που έγινε συμβολικά την Πρωτομαγιά και μάλιστα με αρκετά εντυπωσιακό τρόπο -στέλνοντας στρατιώτες να καταλάβουν τις κεντρικές εγκαταστάσεις της-, έρχεται να προστεθεί στην επανεθνικοποίηση της πετρελαϊκής εταιρίας Repsol, από την κυβέρνηση της Αργεντινής τον περασμένο μήνα. Χωρίς βεβαίως να έχουν αυτές οι ενέργειες «επαναστατικό» χαρακτήρα, σηματοδοτούν κάτι ίσως πιο σημαντικό από μια περιστασιακή ανάκτηση επιχειρήσεων από το κράτος.
Αν δε συνδυαστούν με την έγκριση, τον Μάρτιο, του Ley Organica, του νόμου που διέπει την Κεντρική Τράπεζα της Αργεντινής, από το νομοθετικό σώμα και την πρόεδρο Κριστίνα Φερνάντες, μπορεί βάσιμα να υποθέσει κανείς, σύμφωνα και με τους οικονομικούς σχολιαστές, ότι η τάση απομάκρυνσης από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές αποκτά ταχύτερο ρυθμό στη Λατινική Αμερική. Η αλλαγή του κανονισμού της Κεντρικής Τράπεζας της Αργεντινής συνίσταται στο ότι η τράπεζα δεν στοχεύει πλέον στον περιορισμό της νομισματικής πολιτικής που δημιουργούσε ασφυξία στις κρατικές επενδύσεις και δαπάνες και ότι αμφισβητείται ευθέως η λεγόμενη ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών.
Ιδιωτικοποιήσεις και διασύνδεση με τη χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία
«Τόσο οι επικριτές όσο και οι υποστηρικτές», γράφει ο Ρίτσαρντ Ντρέιντον (The Guardian 2 /5), «εξέλαβαν τις ενέργειες της Φερνάντες και του Μοράλες ως ενεργειακό εθνικισμό και λαϊκίστικη δημαγωγία. Αντιθέτως, θα έπρεπε να τις δούμε ως αντιδράσεις στην αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων και στην τοξική διασύνδεσή τους με πολύπλοκες μορφές χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας».
Η πραγματικότητα αυτή, όπως καταδεικνύεται στη Λατινική Αμερική, υπονομεύει εξ αντικειμένου την πολιτική που εφαρμόζουν κυρίαρχες δυνάμεις παγκοσμίως και ειδικά στην Ευρώπη, ότι η προσέλκυση πολυεθνικών, μέσω των ιδιωτικοποιήσεων δημόσιων επιχειρήσεων ή συμπράξεων με τον δημόσιο τομέα, καταλήστευσης δημόσιου πλούτου, σκανδαλώδους μείωσης των φόρων, ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων και περικοπής μισθών οδηγούν σε επενδύσεις και «ανάπτυξη».
Σήμερα στην Ευρώπη, και αυτό σηματοδοτεί η σχεδόν βέβαιη εκλογή του Φ. Ολάντ στη Γαλλία, όσο και η πληθώρα δηλώσεων περί ανάπτυξης, ετοιμάζονται να κόψουν ένα καινούργιο κοστούμι στους ευρωπαϊκούς λαούς μεταφέροντας δημόσιους πόρους στους επιχειρηματικούς ομίλους οι οποίοι πλήττονται από την ύφεση και τον παγκόσμιο ανταγωνισμό, κάτι που θα τροφοδοτήσει έναν νέο κύκλο χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας.
Σύμφωνα με τις δηλώσεις του Ε. Μοράλες, η ισπανική εταιρία είχε επενδύσει από το 1997 μόνο 81 εκατ. δολάρια στο ηλεκτρικό δίκτυο, ενώ το βολιβιανό Δημόσιο 220 εκατ. Η ίδια εικόνα υπάρχει και για τη Repsol στην Αργεντινή, όπου η κρατική YPF είχε ανοίξει τριπλάσια πηγάδια για ανεύρεση πετρελαίου τη δεκαετία του 1990 από όσα η ισπανική εταιρία τη δεκαετία του 2000. Η παραγωγή φυσικού αερίου και πετρελαίου της Αργεντινής μειώθηκε και η χώρα έπρεπε να πληρώνει από τα εμπορικά της πλεονάσματα για εισαγωγές.
Και στις δύο περιπτώσεις, οι ισπανικές πολυεθνικές έδωσαν προτεραιότητα στον επαναπατρισμό των μερισμάτων εις βάρος των επενδύσεων. Αυτή η έμμεση μορφή κλοπής περιουσιακών στοιχείων σχετίζεται στενά με τις προτεραιότητες των τραπεζιτών στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη. Ιδίως, πίσω από την υπόθεση της Repsol βρίσκεται το σκιώδες τραπεζικό σύστημα: περιουσιακά στοιχεία υψηλών αποδόσεων και υψηλού ρίσκου, τα οποία τεμαχίζονται και πακετάρονται μέσω περίπλοκων κερδοσκοπικών παραγώγων.
Ο απατηλός διαχωρισμός «πραγματικής οικονομίας» και κερδοσκοπίας
Η Repsol, όπως η πλειονότητα των πετρελαϊκών εταιριών και όχι μόνο, από τη μια βγάζει χρήματα μέσω της παραγωγής, της μεταφοράς, της διύλισης και της εμπορίας φυσικού αερίου και πετρελαίου, από την άλλη, όλη αυτή η διαδικασία αποτελεί ένα υποκατάστατο για το τζογάρισμα στο πετρέλαιο μέσω παραγώγων. Την ίδια πρακτική ακολουθούν και οι επενδυτικές τράπεζες. Μερικές φορές επενδύουν, αλλά κατά κανόνα πλουτίζουν μεταφέροντας τα χρήματα που δανείζονται με πολύ χαμηλό ή και μηδενικό επιτόκιο σε προϊόντα που έχουν πολύ υψηλότερες αποδόσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά η Ευρωζώνη αποτελεί μια πολύ παραστατική εικόνα αυτών των συναλλαγών: Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα παρείχε στις ιδιωτικές τράπεζες 1 τρισ. ευρώ σε τριετή δάνεια με επιτόκιο 1%, και αυτές αγόρασαν κρατικά ομόλογα με αποδόσεις της τάξης του 5-6%, που ταχύτατα μετατρέπονται σε δημόσιο χρέος, το οποίο πληρώνουν οι εργαζόμενοι μέσω της πολιτικής της άγριας λιτότητας.
Το ρίσκο που μπορεί να συνεπάγονται αυτές οι συναλλαγές μειώνεται εφόσον οι ίδιες τράπεζες ασφαλίζονται έναντι των κινδύνων, και το εμπόριο του ρίσκου γίνεται πολύ μεγαλύτερο από την ίδια την επένδυση. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται εφόσον υπάρχει, κατ’ όνομα, μια υψηλή και σταθερή απόδοση -είτε αυτή λέγεται υποθήκες σπιτιών είτε υψηλή πρόσοδος από ένα προϊόν, όπως το πετρέλαιο ή τα τρόφιμα.
Η ισπανική κυβέρνηση ιδιωτικοποίησε τη Repsol ανάμεσα στο 1989 και το 1997, την εποχή ακριβώς που άρχισε να εφαρμόζεται εκτεταμένη απορρύθμιση και φιλελευθεροποίηση της οικονομίας στον δυτικό κόσμο. Η εταιρία μετατράπηκε από μια μικρή επιχείρηση διύλισης και εμπορίας πετρελαίου στη 15η μεγαλύτερη παγκοσμίως, με δραστηριότητες σε όλες τις ηπείρους. Ειδικεύτηκε σε συμφωνίες τις οποίες απέφευγαν να συνάψουν οι αγγλο-αμερικανικές πολυεθνικές, όπως στο Ιράν, στην υπεράκτια άντληση φυσικού αερίου στη Βενεζουέλα και πετρελαίου στην Κούβα και είδε την τιμή της μετοχής της και την αποτίμησή της να πολλαπλασιάζονται, εφόσον απέκτησε κατ’ επίφαση πρόσβαση σε μεγάλα αποθέματα.
Το 1999, η Repsol αγόρασε την αργεντίνικη YPF, η οποία αποδείχθηκε πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο διεθνώς. Την περασμένη δεκαετία η κύρια αξία της YPF, όσον αφορούσε το μερίδιο (57%) της Repsol, δεν ήταν το φυσικό αέριο ή το πετρέλαιο που παρήγαγε και πουλούσε, αλλά η αξία της ως εγγύηση για δάνεια και συμμετοχή στο παγκόσμιο κερδοσκοπικό παιχνίδι των παραγώγων. Η YPF, ως ιδιοκτησία της Repsol, πλήρωνε πολύ υψηλά μερίσματα στους ξένους μετόχους -9% το 2011- με δανεισμό. Τα χρέη της αυξήθηκαν κατακόρυφα, ενώ η παραγωγή πετρελαίου στην Αργεντινή μειωνόταν, και η Repsol συσσώρευε κέρδη και «επένδυε» το αργεντίνικο κεφάλαιο σε άλλες δραστηριότητές της, χωρίς καν να εγγυάται τα δάνεια της YPF.
Τα υψηλά μερίσματα επέτρεψαν στη Repsol να ρευστοποιήσει το 25% του μεριδίου της πουλώντας το στην εβραϊκή επιχειρηματική οικογένεια Εσκενάζι, η οποία δανείστηκε από ευρωπαϊκές κυρίως και αμερικανικές τράπεζες με εγγύηση αυτά τα υψηλά μερίσματα. Και οι τράπεζες, με τη σειρά τους, αποκόμισαν κέρδη αγοράζοντας και πουλώντας συμβόλαια παραγώγων πάνω στο χρέος της Repsol και της YPF.
Η οργή που επέδειξαν τόσο η Ε.Ε., που έσπευσε να απειλήσει ακόμη και με κυρώσεις την Αργεντινή, όσο και η Γουόλ Στριτ αφορά τη διακοπή μιας αλυσίδας μετοχοποίησης και κερδοσκοπίας που το ένα άκρο της βρίσκεται στη λεγόμενη «πραγματική οικονομία» και το άλλο της στις επενδυτικές τράπεζες, τους κατόχους των ασφαλίστρων κινδύνου (swaps) και άλλων παραγώγων.
Αν έχει μια ιδιαίτερη αξία η περίπτωση της Repsol -όσο και της Motor Oil και πολλών άλλων επιχειρηματικών ομίλων- αυτή είναι ότι αποδεικνύει τρανταχτά πόσο αβάσιμη είναι η άποψη, που υποστηρίζουν και αρκετοί φερόμενοι ως αριστεροί πολιτικοί και οικονομολόγοι, πως έχουμε να κάνουμε με έναν καπιταλισμό που έχει εκτροχιαστεί από τους κερδοσκόπους, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο, εν αντιθέσει προς το «παραγωγικό» που είναι ενάρετο και εκπροσωπεί την «υγιή επιχειρηματικότητα». Ανάλογα συμπεράσματα οφείλουν να εξάγουν και τα κινήματα που στρέφονται αποκλειστικά κατά των τραπεζών. Οι παράλληλοι χρηματιστηριακοί τομείς και η κερδοσκοπία στην πλειονότητα των μονοπωλιακών ομίλων αποτελούν πολύ πιο εκτεταμένες δραστηριότητες και συμφύονται με τις παραγωγικές, αν οι τελευταίες δεν αποτελούν απλώς άλλοθι, όπως φανερώνει και η υπόθεση της Repsol.
Αρ.Α.
(Πηγές, όσον αφορά τα στοιχεία για τη Repsol: The Guardian, Financial Times).
