Ανακάλυψα την ύπαρξη του εκδοτικού οίκου ETP Books, με την έκδοση «Η συμβολή των Ιταλών στην Ελληνική Επανάσταση – Προετοιμάζοντας την Ιταλική Παλιγγενεσία» που κυκλοφόρησε το 2021 τόσο στα ελληνικά, όσο και στα ιταλικά αλλά και στα αγγλικά.
Ένα εγχείρημα δύσκολο, που στέφθηκε από απόλυτη επιτυχία. Εξαιρετικά κείμενα, επιστημονικά τεκμηριωμένα φωτίζουν πολλές άγνωστες πτυχές της Επανάστασης του 1821, αλλά και της σχέσης ανάμεσα στη δική μας Επανάσταση και την ιταλική ενοποίηση.
Όπως σημειώνεται, «ο τόμος συγκεντρώνει τριάντα συνεισφορές ισάριθμων Ιταλών και Ελλήνων ακαδημαϊκών, προερχόμενων από είκοσι πανεπιστήμια, που μελέτησαν τους Ιταλούς πρωταγωνιστές και την υποστήριξη που εξασφάλισαν στον αγώνα της ελληνικής ανεξαρτησίας πολλές ιταλικές πόλεις, από τον βορρά έως τον νότο της ιταλικής χερσονήσου. Στο προσάρτημα του βιβλίου παρατίθεται μια ενημερωμένη βιβλιογραφία σχετικά με το θέμα και μια συλλογή βιογραφιών των Ιταλών που προσέτρεξαν στην Ελλάδα σε εκείνη τη συγκυρία, τις οποίες επιμελήθηκε ο καθηγητής David Alberto Murolo.»
Το πόσα ανακάλυψα, δεν περιγράφεται. Για πολλά θέματα και πρόσωπα, παρ’ ό,τι μελετώ την ιστορία, αποδείχθηκε πως είχα πλήρη άγνοια. Η συγκεκριμένη έκδοση, μαζί με αυτή των «Τετραδίων» των εκδόσεων «Στοχαστής» πιστεύω πως ήταν από τις πιο σημαντικές που κυκλοφόρησαν το 2021 με αφορμή την επέτειο.
Από εκεί και πέρα διαπίστωσα πως όλα αυτά τα χρόνια, ο Enzo Terzi μέσα από τον εκδοτικό οίκο που δημιούργησε έχει συμβάλει όσο λίγοι στην αλληλογνωριμία των δύο χωρών.
Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
Πόσα χρόνια δραστηριοποιείστε στην Ελλάδα και ποιοι είναι οι στόχοι της ETP books;
Δραστηριοποιούμαστε στην Ελλάδα από το 2008 και βασικός μας στόχος είναι να εξάγουμε στην Ιταλία την ελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό της Ελλάδας μεταφράζοντας κείμενα Ελλήνων συγγραφέων και δοκιμιογράφων στα ιταλικά, αλλά και να τροφοδοτήσουμε την πολιτιστική ανταλλαγή μεταξύ των δύο χωρών μέσα από μια σειρά πρωτοβουλιών που δεν περιορίζονται μόνο στην έκδοση βιβλίων. Εδώ και χρόνια μάλιστα ασχολούμαστε με την προώθηση συνεδρίων, διαλέξεων και εκθέσεων.
Πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε σε αυτή την έκδοση; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσατε;
Η υλοποίηση αυτού του τόμου ήταν ιδιαίτερα απαιτητική. Στην πραγματικότητα, δεν υπήρχαν αντικείμενα μελέτης για να οδηγηθούμε με οργανικό τρόπο σε ένα ασφαλές μονοπάτι. Τόσο η ιταλική όσο και η διεθνής βιβλιογραφία αντιμετώπιζαν ανέκαθεν το ζήτημα της ιταλικής υποστήριξης στον αγώνα ανεξαρτησίας της Ελλάδας αναφερόμενοι μόνο σε συγκεκριμένα γεγονότα ή πρόσωπα και ποτέ δεν τα πλαισίωναν σε μια αφήγηση που να μας έκανε να κατανοήσουμε την απεραντοσύνη και την πολυμορφία τους. Οι ίδιοι οι καθηγητές στους οποίους απευθυνθήκαμε χρειάστηκε να συνεργαστούν μαζί μας για να οικοδομήσουμε αυτό το γενικό πλαίσιο που θα μας επέτρεπε να συνειδητοποιήσουμε πόσο διαδεδομένο και τεράστιο ήταν το φιλελληνικό κίνημα.
Η Ελλάδα όχι μόνο υπήρξε θεμελιώδης εμπειρία για τους Ιταλούς αυτονομιστές, αλλά, πάνω απ’ όλα, αποτέλεσε την απόδειξη ότι ο αγώνας για ανεξαρτησία θα έπρεπε να συνεχιστεί για να στεφθεί με επιτυχία
Ποια θεωρείτε ως τα σημαντικότερα στοιχεία που προκύπτουν μέσα από τις εργασίες που παρουσιάζονται στον τόμο αυτό;
Το σημαντικότερο στοιχείο είναι αυτό της κάλυψης ενός ιστοριογραφικού κενού. Για πρώτη φορά, μάλιστα, όσοι θέλουν να αφοσιωθούν στο θέμα έχουν στη διάθεσή τους ένα κείμενο που πλαισιώνει πλήρως το ιταλικό φιλελληνικό κίνημα σε όλες του τις μορφές. Μέχρι τώρα, αυτή η ιστορική θεώρηση είχε γραφτεί από άλλους, ειδικά από τους Άγγλους και τους Γάλλους, και σίγουρα το ιταλικό κίνημα υποστήριξης είχε απομείνει σε μεγάλο βαθμό προς διερεύνηση. Αυτή η υποστήριξη, στην πραγματικότητα, δεν αφορούσε μόνο τους εθελοντές που ήρθαν στην Ελλάδα, αλλά ήταν ένα κίνημα που αναπτύχθηκε σε ολόκληρη την Ιταλία, όπου σχεδόν σε κάθε πόλη υπήρχαν ομάδες εθελοντών που παρείχαν υλικοτεχνική, ενημερωτική, πολιτική και κοινωνική βοήθεια. Και όχι μόνο αυτό: οι Ιταλοί εξόριστοι στην Ευρώπη λειτούργησαν ως θεμελιώδεις παράγοντες στην υποστήριξη του ζητήματος της ελληνικής ανεξαρτησίας, ειδικά στην Αγγλία, όπου συγκρούστηκαν επανειλημμένα με τις αγγλικές επιτροπές που ήθελαν μεν να διώξουν τους Τούρκους από την Ελλάδα, αλλά απεύχονταν την πλήρη ανεξαρτησία της, προτιμώντας να προκύψει ακόμα ένα είδος προτεκτοράτου απλά για να ανακόψουν τους Ρώσους που αναζητούσαν διέξοδο στη Μεσόγειο.
Τελικά ποια ήταν η επίδραση που είχε ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας στην ιταλική παλιγγενεσία;
Η επίδραση του αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας εντοπίζεται ξεκάθαρα στα λόγια του Angelo Brofferio, ενός από τους πιο δραστήριους φιλέλληνες συγγραφείς: «Οι συνθήκες στην Ιταλία δεν ήταν διαφορετικές από εκείνες στην Ελλάδα: αυτό εξυπηρετούσε τους Τούρκους όπως και τους Αυστριακούς. Μια τεράστια δύναμη από την Κωνσταντινούπολη έριχνε τη βαριά σκιά της στη γη της Ελλάδας, όπως από τη Βιέννη ένας βδελυρός ζυγός βάραινε στο ιταλικό έδαφος. Η ίδια πραγματεία που γράφτηκε με ματωμένα σπαθιά από νικητές βασιλιάδες βάζοντας δεσμά στα πόδια και αλυσίδες στον τράχηλο των δύο πιο έξυπνων, ελεύθερων και ισχυρότερων λαών στον κόσμο. Έτσι, γράφοντας για τους Έλληνες, ήθελα να αφυπνιστούν οι ίδιοι οι Ιταλοί, γράφοντας για τους Τούρκους θεωρούσα ότι η λέξη θα ακουγόταν ως προσβολή από τους Αυστριακούς και καθώς οι παγίδες της ευρωπαϊκής διπλωματίας στην Ιταλία και στην Ελλάδα ήταν ίδιες, πίστευα ακράδαντα ότι η επέμβαση των Ρώσων, των Γάλλων και των Βρετανών που οικειοποιήθηκαν τις νίκες των Ελλήνων, θα μπορούσε να προειδοποιήσει τους Ιταλούς, ότι για να νικήσουν ήταν απαραίτητο να πολεμήσουν με τις δικές τους δυνάμεις και να μην δεχτούν ξένη βοήθεια.» Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Ελλάδας αναζωπύρωσε για τους Ιταλούς την ελπίδα. Μόλις απέτυχαν οι πρώτες εξεγέρσεις για την ανεξαρτησία στην Ιταλία, η ελπίδα κλονίστηκε και η Ελλάδα όχι μόνο υπήρξε θεμελιώδης εμπειρία για τους Ιταλούς αυτονομιστές, αλλά, πάνω απ’ όλα, αποτέλεσε την απόδειξη ότι ο αγώνας για ανεξαρτησία θα έπρεπε να συνεχιστεί για να στεφθεί με επιτυχία. Μια μεγάλη ώθηση λοιπόν ενίσχυσε ολόκληρη την οργάνωση των αυτονομιστών, ώστε ήδη το 1830 να προβούν σε άλλες εξεγέρσεις οι οποίες στα επόμενα χρόνια αποτέλεσαν το έναυσμα στον πόλεμο της ιταλικής ανεξαρτησίας.
Έργα σημαντικά που αφορούν και την Ελλάδα, παραμένουν αμετάφραστα, όπως αυτό του Ippolito Nievo – «Le confessioni di un Italiano». Υπάρχει η προοπτική να γίνει κάτι γι’ αυτό;
Για την ιστορική αυτή περίοδο υπάρχουν πολλά έργα και όχι μόνο ιταλικά, που δεν έχουν μεταφραστεί στην Ελλάδα, όπως επίσης σε πολλά ελληνικά αρχεία υπάρχουν έγγραφα Ιταλών συμμετεχόντων στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Ελλάδας, τα οποία, αν μελετηθούν, θα μπορούσαν να εμπλουτίσουν με πολλά νέα στοιχεία τη γενική εικόνα που έχουμε για τα γεγονότα αυτά σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, μιλάμε για υλικό που θα προοριζόταν ουσιαστικά για έρευνα, πανεπιστήμια και μελετητές γενικότερα και μόνο σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις θα μπορούσε το ενδιαφέρον να επεκταθεί στο ευρύ κοινό. Αυτές οι ενέργειες μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο με τη βοήθεια κυβερνήσεων, ιδρυμάτων και εκείνων των μηχανισμών, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών, που είναι επιφορτισμένοι με την οικονομική υποστήριξη του πολιτισμού και της έρευνας. Εμείς, ως εκδοτικός οίκος, υλοποιήσαμε φέτος πέντε εκδόσεις για το θέμα, εκτός του μεγάλου ανθολογικού τόμου για το 1821, αλλά μένουν πολλά να γίνουν. Ωστόσο, η δέσμευσή μας παραμένει. Ήδη για το επόμενο έτος (2023) ετοιμάζουμε ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο που θα διεξαχθεί εδώ στην Αθήνα για τέσσερις ημέρες και του οποίου ο γενικός στόχος θα είναι η αναδρομή της κοινής ιστορίας Ελλάδας και Ιταλίας από το 1821 μέχρι σήμερα. Οι ακαδημαϊκές συμμετοχές είναι ήδη πάρα πολλές και ευελπιστούμε να έχουμε τη συμπαράσταση των φορέων σε αυτό το νέο ραντεβού.
INFO
Την Κυριακή 13 Μαρτίου, στις 11 π.μ. με αφορμή μια άλλη έκδοση της ETP, το «Περπατώντας στην Αθήνα με τον Κωνσταντίνο Καβάφη», θα πραγματοποιηθεί λογοτεχνικός περίπατος από το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης.
