Κωλυσιεργίες και εμπόδια στην εφαρμογή του εθνικού σχεδίου διαχείρισης απορριμμάτων
του Ζαχαρία Ρουστάνη
Μεγάλο μέρος του συντηρητικού πολιτικού φάσματος αντιμετώπισε αρνητικά το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Απορριμμάτων και αυτό είχε την αντανάκλασή του στην πρόσφατη αναθεώρηση των περιφερειακών σχεδιασμών, αλλά και στο όραμα της εκπόνησης των τοπικών σχεδίων διαχείρισης από τους ίδιους τους δήμους. Αρκετοί αιρετοί σε δημοτικό και περιφερειακό επίπεδο εκδήλωσαν την επιφυλακτικότητά τους απέναντι στη λογική της αποκεντρωμένης διαχείρισης, ενώ ορισμένοι βρίσκονται ήδη «απέναντι» και προσπαθούν ή εύχονται να αποτύχει. Στο βάθος, ως σταθερό φόντο όλων αυτών των αντιδράσεων, υπάρχουν πάντα συγκεκριμένες εταιρίες που λυμαίνονται τους πόρους.
Φανερή επιφυλακτικότητα υπάρχει και απέναντι στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), αλλά και σε κάποιες ΜΚΟ, που έχουν δεσμούς συνεργασίας με το υφιστάμενο σύστημα ανακύκλωσης. Ειδικότερα, στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών, εκδηλώνεται μια πλήρης συναίνεση στην προσπάθεια διατήρησης του υφιστάμενου καθεστώτος του μπλε κάδου και των ΚΔΑΥ της ΕΕΑΑ Α.Ε. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί υποχρέωση της χώρας, κατοχυρωμένη και στον ν. 4042/2012 και στο νέο εθνικό σχέδιο διαχείρισης αποβλήτων – ΕΣΔΑ, η προδιαλογή σε ξεχωριστά ρεύματα των συσκευασιών (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί). Συντηρείται, με αυτόν τον τρόπο, η συγκεντρωτική και ιδιωτικοποιημένη διαχείριση και των υλικών συσκευασίας, που επιβαρύνει τους δήμους με μεγάλα κόστη, χωρίς κανένα όφελος, αντί να ενθαρρύνονται οι αποκεντρωμένες δημοτικές ή διαδημοτικές υποδομές υποδοχής και αξιοποίησης των ανακυκλώσιμων υλικών, με οικονομικό όφελος για τους δήμους και τους δημότες.
Από την άλλη, η κυβέρνηση, παρακολουθεί σε ρόλο θεατή και, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν φαίνεται να έχει αποφασίσει να κάνει πράξη τις αλλαγές που έφερε το νέο ΕΣΔΑ. Στο νομοσχέδιο με τα προαπαιτούμενα που κατατέθηκε χθες στη Βουλή, το μόνο καινούργιο είναι ότι στο εξής οι αποφάσεις της Περιφέρειας θα εγκρίνονται με Κοινή Υπουργική Απόφαση των υπουργών Περιβάλλοντος και Εσωτερικών με την οποία θα πιστοποιείται η συμβατότητα του ΠΕΣΔΑ με τις κατευθύνσεις και τα μέτρα που προβλέπονται στον εθνικό σχεδιασμό.
Από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας αναμένεται να υλοποιήσει χωρίς καθυστερήσεις τη ριζική αναμόρφωση του τομέα της ανακύκλωσης, όπως προβλέπει το ΕΣΔΑ και από τους φορείς της αυτοδιοίκησης να πάρουν εκείνες τις πρωτοβουλίες που θα ακυρώνουν, στην πράξη, τη λογική και την κυριαρχία των ιδιωτικοποιημένων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης». Ωστόσο, το υπουργείο και οι αρμόδιες υπηρεσίες του τηρούν μια στάση αμηχανίας. Δεν είναι καθόλου σαφές ότι υπάρχει προσανατολισμός, ένα συγκεκριμένο πολιτικό σχέδιο για τις αναγκαίες αλλαγές στο θέμα της ανακύκλωσης.
Πιέζει η ΠΡΩΣΥΝΑΤ
Η Πρωτοβουλία Συνεννόησης για τη Διαχείριση των Απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ) έχει καταθέσει στη συζήτηση, ως αποτέλεσμα των διεργασιών που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στα κινήματα και στην κοινωνία, μερικές βασικές διαπιστώσεις και επιλογές του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων: Την κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης στερεών αποβλήτων με στόχο την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο μιας πολιτικής βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος του κοινωνικού συνόλου, με όρους αειφορίας. Την αναβάθμιση των δημόσιων και δημοτικών υπηρεσιών διαχείρισης αποβλήτων προς τους πολίτες και τους παραγωγούς αποβλήτων. Την ευαισθητοποίηση και ενθάρρυνση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών μέσω εκτενούς διαβούλευσης και μέσω συμμετοχής στις δράσεις διαχείρισης μικρής κλίμακας και κοντά στην παραγωγή των αποβλήτων. Τη ριζική αναθεώρηση της λειτουργίας των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης (ΣΕΔ) και τον επανασχεδιασμό τους, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. Την επανεξέταση του θεσμικού πλαισίου με στόχο τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης σε άλλα υλικά, στο πλαίσιο ενιαίου κεντρικού συντονιστικού φορέα.
Η ΠΡΩΣΥΝΑΤ θεωρεί ότι οι στόχοι αυτοί δεν μπορούν να υπηρετηθούν από το παλιό, φιλοεργολαβικό, συγκεντρωτικό μοντέλο, που είχε «ναυαρχίδα» τα φαραωνικά εργοστάσια επεξεργασίας σύμμεικτων, δηλαδή ανάκατων και χωρίς προδιαλογή, αποβλήτων, αντιτάσσοντας το εναλλακτικό μοντέλο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων που έχει εκπονηθεί, την αποκεντρωμένη διαχείριση, με δημόσιο χαρακτήρα και έμφαση στην προδιαλογή των υλικών. Πυρήνας αυτού του μοντέλου διαχείρισης είναι οι δημοτικές ή διαδημοτικές υποδομές ανακύκλωσης και κομποστοποίησης προδιαλεγμένων υλικών (ανακυκλώσιμων και οργανικών) που αποτελούν και το μεγαλύτερο μέρος των αστικών αποβλήτων. Αυτές οι υποδομές μπορούν να υποκαταστήσουν το βασικό κορμό του υφιστάμενου συστήματος ανακύκλωσης.
Μονά-ζυγά δικά τους
Η λειτουργία της ανακύκλωσης, στο μεγαλύτερο και πιο ουσιαστικό της μέρος, έχει ανατεθεί σε ιδιωτικές εταιρίες, που δραστηριοποιούνται στην ανακύκλωση διαφόρων κατηγοριών υλικών (συσκευασίες, ελαστικά, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, συσσωρευτές κ.λπ.). Είναι τα λεγόμενα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης – ΣΕΔ. Ένα από τα πιο γνωστά ΣΕΔ είναι και αυτό της «περίφημης» ΕΕΑΑ Α.Ε., με τον μπλε κάδο, που κυριαρχεί στην κατηγορία των συσκευασιών.
Κατά κανόνα, συγκροτούνται με μορφή ανώνυμων εταιριών, με μετόχους τους ίδιους τους βασικούς παραγωγούς ή διαχειριστές των συγκεκριμένων κατηγοριών ανακυκλώσιμων αποβλήτων. Στις εταιρίες αυτές η Πολιτεία έχει εναποθέσει την αποκλειστική ευθύνη της διαχείρισης των οικονομικών εισφορών, που εισρέουν στα συστήματα. Οι πόροι του συστήματος προέρχονται από τους παραγωγούς και τους διαχειριστές και έχουν είτε τη μορφή του τέλους ανακύκλωσης, είτε τη μορφή της εισφοράς του παραγωγού. Στους πόρους του συστήματος θα έπρεπε να συνυπολογίζεται και η εμπορική αξία των ανακυκλούμενων υλικών, αφαιρουμένου του κόστους της διαλογής και διάθεσης. Αυτός ο πόρος, όμως, κατευθύνεται αποκλειστικά στις απολήξεις του συστήματος ανακύκλωσης που είναι, συνήθως, άλλες εταιρίες – υπεργολάβοι των ΣΕΔ, όπως τα γνωστά κέντρα διαλογής και ανακύκλωσης υλικών (ΚΔΑΥ), με τα οποία συνεργάζεται η ΕΕΑΑ Α.Ε. στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών. Στην προκειμένη περίπτωση, οι δήμοι επωμίζονται το κόστος της συλλογής και μεταφοράς στα ΚΔΑΥ του περιεχομένου των μπλε κάδων, χωρίς να επωφελούνται καθόλου από την εμπορική διάθεση των υλικών. Είναι τυχαίο ότι οι δήμοι, παρ’ ότι έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν δημοτικά συστήματα ανακύκλωσης, αποθαρρύνονται να το κάνουν;
