Την προηγούμενη εβδομάδα είχα τη τύχη να παρακολουθήσω μια εξαιρετική εκδήλωση στην Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών, όπου παρουσιάστηκε το βιβλίο του Δημήτρη Πλάντζου «Το Χρονικό της Λήμνου / Μύθος-Ιστορία-Κληρονομιά» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΚΑΠΟΝ.
Οι ομιλίες τόσο του διευθυντή της Σχολής, Emanuelle Papi, όσο και του καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γιώργου Τσιμούρη, υπήρξαν άκρως διαφωτιστικές και ενδιαφέρουσες, ενώ εντυπωσίασε με την ελληνομάθειά του και ο συντονιστής της συζήτησης Carlo De Domenico (Πανεπιστήμιο Μιλάνου). Η κυρία Ραχήλ Καπόν μας εισήγαγε στο βιβλίο, ενώ ο επίλογος ήταν του ίδιου του συγγραφέα.
Ιδιαίτερα συγκινητική η προσφορά εκ μέρους του στο αρχείο της σχολής μιας ιστορικής καρτ ποστάλ από τη Λήμνο που είχε στείλει ο αρχαιολόγος Luigi Morricone στη μητέρα του τον Αύγουστο του 1931…
Όσο για το βιβλίο που πραγματικά δεν μπόρες να το αφήσω από τα χέρια μου, πρόκειται πραγματικά σημαντική έκδοση, που αν και απευθύνεται στο ευρύ κοινό, χαρακτηρίζεται από την άψογη επιστημονική τεκμηρίωση που μας χαρίζει ένα όμορφο ταξίδι στη συχνά αινιγματική ιστορία της Λήμνου.
Μια πολύ προσεγμένη έκδοση, με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου και στη γνωριμία με το νησί του Βόρειου Αιγαίου, που είχε πάντοτε στρατηγική σημασία.
Το βιβλίο δεν μένει μόνο στην ιστορία, αλλά αναδεικνύει και τη Λήμνο του σήμερα, από τους τόπους ιστορικής σημασίας, τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία μέχρι την γαστρονομική κληρονομιά του νησιού, αλλά και τη μουσική και χορευτική παράδοση που αναβιώνει ως τις μέρες μας.
«Ενώ η Λήμνος είναι “πάντα εκεί”, στη βορειοανατολική γωνιά του Αιγαίου, “δείχνοντας” σταθερά προς τα Δαρδανέλια, συχνά μοιάζει να χάνεται από τον ιστορικό ορίζοντα. Άλλοτε πάλι μοιάζει να δεσπόζει στις ιστορικές εξελίξεις»
Πώς αποφασίσατε να προχωρήσετε στην έρευνα και στη συγγραφή του «Χρονικού της Λήμνου»;
Αν και δεν έχω γεννηθεί στη Λήμνο, ούτε έχω ζήσει εκεί ποτέ μόνιμα, πρόκειται για τον τόπο καταγωγής όλης της οικογένειάς μου. Κι εκεί, βέβαια, έχω περάσει σχεδόν όλα μου τα παιδικά και εφηβικά καλοκαίρια. Πρόκειται δηλαδή για έναν τόπο που θεωρώ «δικό μου», έναν τόπο που μελετώ και μαθαίνω από παιδί σχεδόν. Η ιδέα να γράψω το «Χρονικό» γεννήθηκε σταδιακά, ως απάντηση στις συχνές ερωτήσεις φίλων και συγγενών για εκείνο ή το άλλο κομμάτι της ιστορίας του νησιού, ακόμη και ως απάντηση σε μια πρόκληση που έθεσα ο ίδιος στον εαυτό μου: μπορώ να μιλήσω για έναν τόπο που ξέρω και αγαπώ, απευθυνόμενος όχι σε συναδέλφους, αλλά σε εκείνους που θέλουν να μάθουν λίγα και βασικά πράγματα για ένα νησί που ίσως και να είναι ολότελα άγνωστο σε αυτούς;
Τι περιλαμβάνει αυτό το «Χρονικό»;
Το βιβλίο περιλαμβάνει τους μύθους, την ιστορία, τα μνημεία, τα τοπία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της Λήμνου, από τα βάθη της ελληνικής προϊστορίας έως τις μέρες μας. Επιδίωξή μου ήταν να είναι ευκολοδιάβαστο όσο και έγκυρο, εμπεριστατωμένο, πλούσιο σε πληροφορίες και εικόνες αλλά όχι παραφορτωμένο και βαρύ – τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά. Σε αυτό βέβαια βοήθησε και η απαράμιλλη τεχνική των Εκδόσεων Καπόν, η μαστοριά της Ραχήλ και του Μωυσή Καπόν, αλλά και των ταλαντούχων συνεργατών τους, που σεβάστηκαν το κείμενό μου και ανέδειξαν το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που μπόρεσα να συγκεντρώσω.
Ποια θεωρείτε ορόσημα στην ιστορία του νησιού;
Είναι πραγματικά αξιοπερίεργο το πώς, ενώ η Λήμνος είναι «πάντα εκεί», στη βορειοανατολική γωνιά του Αιγαίου, «δείχνοντας» σταθερά προς τα Δαρδανέλια, συχνά μοιάζει να χάνεται από τον ιστορικό ορίζοντα. Άλλοτε πάλι μοιάζει να δεσπόζει στις ιστορικές εξελίξεις. Σίγουρα, αν ψάξει κανείς για σταθμούς στην ιστορία του νησιού, θα πρέπει να σταθεί στην Πολιόχνη, τη σημαντική προϊστορική πόλη που φαίνεται να ακμάζει στο μεταίχμιο μεταξύ της 4ης και της 3ης χιλιετίας π.Χ., με το δημόσιο κτίριο συνάθροισης, ένα «βουλευτήριο» ίσως του καιρού εκείνου. Θα συναντήσει την Ηφαιστία των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, και τη συνύπαρξη των νεοφερμένων Αθηναίων με τους παλαιότερους Πελασγούς. Θα πρέπει να σταθεί στη Μύρινα των βυζαντινών και ενετικών χρόνων, και να ανηφορίσει –μεταφορικά ή όχι– προς το επιβλητικό της φρούριο, ένα από τα εντυπωσιακότερα κάστρα του Αιγαίου. Φυσικά και να σταθεί και στην οθωμανική Λήμνο, με τις κρήνες και τα λίγα τζαμιά, αλλά και τις πολυπληθείς και δραστήριες χριστιανικές κοινότητες των χρόνων εκείνων. Μεγάλοι σταθμοί εδώ, η συμμετοχή του νησιού στην ατυχή εξέγερση του 1770, προφανώς η απελευθέρωση του 1912, και η απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στον κόλπο του Μούδρου το 1915, με σκοπό να πλήξουν την απέναντι ακτή της Τουρκίας. Με αυτά, και πολλά περισσότερα, καταπιάνεται το βιβλίο στα πέντε του κεφάλαια, αφιερώνοντας χώρο και στην τοπική οικονομία, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τον τουρισμό, την τοπική αρχιτεκτονική, αλλά και την πνευματική ζωή του νησιού διαχρονικά.
Γιατί έμεινε εν πολλοίς άγνωστη αυτή η ιστορία στο ευρύτερο κοινό;
Είναι κι αυτό κάπως περίεργο. Κι αυτό γιατί οι βάσεις της λημνιακής ιστοριογραφίας μπήκαν σχετικά νωρίς, το 1907, όταν ο μεγάλος Λημνιός ιστορικός Αργύριος Μοσχίδης εξέδωσε ένα λαμπρό ιστορικό πόνημα, το οποίο διαβάζουμε ακόμη σήμερα. Ακολούθησαν πολλοί, ιστορικοί και αρχαιολόγοι, αλλά και πολλοί ιστοριοδίφες και τοπικοί λόγιοι, που ανέδειξαν με αφοσίωση και επιμέλεια διάφορες πτυχές της λημνιακής ιστορίας. Εκεί θεώρησα πως άρχιζε η δική μου αποστολή: Nα ξαναδώ το υπάρχον υλικό με συνθετική ματιά.
Η Λήμνος έχει σήμερα τη στήριξη που θα έπρεπε από την Πολιτεία;
Τα τελευταία είκοσι χρόνια τουλάχιστον, η Λήμνος έχει δεχτεί τη στήριξη της Πολιτείας σε πολλά ζητήματα. Έχει αναστραφεί η παλαιότερη εικόνα της Λήμνου ως ενός τόπου εξορίας, ξεχασμένου από το κεντρικό κράτος. Το οδικό δίκτυο του νησιού είναι σήμερα αξιοπρεπές, και οι συγκοινωνίες, αν και μπορούν να βελτιωθούν ακόμη κατά πολύ, δείχνουν σχετική επάρκεια. Πρέπει όμως όλοι μας να συμβάλουμε ώστε η Λήμνος, και κάθε άλλη περιοχή, να αναπτύσσεται ισόρροπα, και σε βάθος. Να υπάρχει μέριμνα για την παιδεία και την υγεία σε τοπικό επίπεδο. Ας μην τα περιμένουμε όλα από τον τουρισμό, ειδικά όταν με την άναρχη δόμηση και την υπερανάπτυξη καταστρέφουμε το πιο πολύτιμο αγαθό που διαθέτει το νησί, δηλαδή το μοναδικό λημνιακό τοπίο, φυσικό και δομημένο. Εντατική θα πρέπει να είναι η ενίσχυση της πρωτογενούς τοπικής οικονομίας –καλλιέργειες και κτηνοτροφία– με τρόπο που να τονίζεται από τη μια η παράδοση κι από την άλλη η καινοτομία. Δεν μπορώ, έτσι, να μην επισημάνω με χαρά τη συστηματική προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια από φορείς εντός και εκτός Λήμνου για την ανάδειξη τοπικών προϊόντων και την κατοχύρωση της μοναδικότητάς τους για την ελληνική γεωργία και κτηνοτροφία: από το παραδοσιακό τυρί και τα όσπρια της Λήμνου, μέχρι τα διεθνούς επιπέδου κρασιά και τις ντόπιες ράτσες αμνοεριφίων. Έτσι, με σταθερές και σοβαρές κινήσεις, και χωρίς ανώφελους τοπικισμούς, προβάλλεται ουσιαστικά η Λήμνος, μέσα από την ιστορία, και τον ιδιαίτερο φυσικό και πολιτισμικό της χαρακτήρα.
* Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, και με καταγωγή από τον Κορνό της Λήμνου, ο Δημήτρης Πλάντζος είναι σήμερα καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
