Την Δευτέρα 5 Φλεβάρη πραγματοποιήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης ενημερωτική εκδήλωση από την κίνηση πολιτών «Φυλές του Πάρκου», για το πάρκο Γεωργιάδη και την επικείμενη καταστροφική ανάπλαση που σχεδιάζει η παρούσα Δημοτική Αρχή. Στην κατάμεστη δημοτική αίθουσα Ανδρόγεω δεκάδες πολίτες εκδήλωσαν το άγχος τους για έναν από τους πιο σημαντικούς πνεύμονες πρασίνου στην πόλη. Στην εκδήλωση μίλησε η αρχαιολόγος Λιάνα Σταρίδα, ο διδάκτωρ κοινωνικής και ιστορικής ανθρωπολογίας Γιώργος Νικολακάκης, ο καθηγητής και πρόεδρος του τμήματος Κοινωνιολογίας Γιάννης Ζαϊμάκης και ο Νίκος Νικηφοράκης εκπροσοπώντας την νομική ομάδα των «φυλών του πάρκου».
Παρακάτω παραθέτουμε το πρώτο μέρος από την ενδιαφέρουσα ομιλία του καθηγητή Γιάννη Ζαϊμάκη. Το δεύτερο μέρος θα δημοσιευτεί στο επόμενο φύλλο του Δρόμου.
Ο κορυφαίος κοινωνιολόγος Ρόμπερτ Παρκ υποστήριξε ότι η πόλη είναι η πιο επιτυχημένη και διαρκής προσπάθεια του ανθρώπου να φτιάξει τον κόσμο του σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Σε μεταγενέστερο κείμενο του ο Ντέιβιντ Χάρβει έγραψε πως εάν ο Παρκ είχε δίκιο, αυτό σημαίνει πως το ερώτημα για το τι πόλη θέλουμε να ζούμε δεν μπορεί να διαχωριστεί από το ερώτημα του τι είδους άνθρωποι θέλουμε να είμαστε, τις είδους κοινωνικές σχέσεις θέλουμε να αναπτύσσουμε, τι είδους καθημερινότητα θέλουμε να έχουμε και τι αισθητικές αξίες θέλουμε να κρατήσουμε. Το πρόταγμα του να διατηρήσουμε τον έλεγχο ή να μπορούμε να αλλάζουμε την πόλη είναι αναπόφευκτα αλληλένδετο με την συλλογική δύναμη ενημερωμένων πολιτών να παρεμβαίνουμε και να διαμορφώνουν τους όρους παραγωγής και μετασχηματισμού του αστικού χώρου.
Το κίνημα του δικαιώματος στην πόλη χρωστά πολλά στην εμβληματική εργασία του Γάλλου κοινωνιολόγου και φιλοσόφου Ανρί Λεφέβρ ο οποίος ένα χρόνο πριν το Μάη του 1968 έγραφε το κλασσικό βιβλίο Le Droit là ville: espace et politique, μια κραυγή αγωνίας για την κρίση της καθημερινότητας στις μεγάλες πόλεις της Γαλλίας αλλά και ένα αίτημα για τη δημιουργία εναλλακτικών χώρων και μιας διαφορετικής αστικής ζωής λιγότερο αλλοτριωμένης, με περισσότερο νόημα και ανεπιτήδευτη καινοτομία. Ήταν ένα βιβλίο που έφερνε στο προσκήνιο την αναγκαιότητας διαμόρφωσης ενός κοινωνικού κινήματος που διεκδικούσε μια πόλη της κοινωνικής χειραφέτησης και των κοινών αγαθών.
Το κινήματα πόλης εμφανίζονται στις ανεπτυγμένες χώρες της δύσης και την βόρειο Αμερική στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 ως απάντησης στην κρίση του φορντικού μοντέλου παραγωγής και της όξυνσης των κοινωνικών αντιθέσεων με την περιθωριοποίηση ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Συνδέθηκαν με την υπεράσπιση των δημόσιων αγαθών και υποδομών, την κοινωνική προστασία ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και τη συμμετοχή των πολιτών στο σχεδιασμό των πόλεων ασκώντας παράλληλα κριτική στην εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου, την ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών και στην περιβαλλοντική υποβάθμιση. Είναι μια περίοδος που εμφανίζονται οι πρώτες μορφές κοινωνικών κέντρων και καταλήψεων δημόσιων κτηρίων στις πόλεις, αυτόνομα μέσα μαζικής επικοινωνίας, αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι και εναλλακτικές και φεμινιστικές συλλογικότητες συνδεδεμένες με κινήματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και κυρίως στη δεκαετία του 1990 το δικαίωμα στην πόλη επανανοηματοδοτείται μέσα στις συνθήκες της κυριαρχίας του δόγματος του νεοφιλελευθερισμού και της αποδόμησης του κοινωνικού κράτους. Η ανάπτυξη μεγάλων εμπορικών κέντρων και επιχειρησιακών σχεδίων ανάπλασης των αστικών χώρων καθώς επίσης και η προώθηση των προγραμμάτων εξευγενισμού αστικών νησίδων που ήταν έξω από τα πρότυπα της αστικής κοσμοθεωρίας ήταν πρακτικές που διευκόλυναν την ολοένα και μεγαλύτερη διείσδυση του κεφαλαίου σε κάθε πτυχή του αστικού τοπίου σε παγκόσμιο επίπεδο. Στη περίοδο αυτή κινήματα πόλης θα συναντηθούν με κίνημα ενάντια στην φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση προτάσσοντας το σύνθημα μια άλλη πόλη είναι εφικτή. Στη δεκαετία του 2000 τα αστικά περιβάλλοντα τείνουν να ευθυγραμμίζονται ολοένα και περισσότερο με τον ιδεότυπο της νεοφιλελεύθερης πόλης η οποία διαρκώς διογκώνεται και οδηγείται σε μια τάση ιδιωτικοποίησης των δημόσιων αγαθών και χώρων και επιτάχυνσης της εμπορευματοποίησης της αστικής ζωής. Οι επενδύσεις σε φανταχτερά εμπορικά κέντρα, οι τεράστιες παρεμβάσεις σε αναπλάσεις στα ιστορικά κέντρα των πόλεων, τα μέγα-σχέδια για την ανάπτυξη εμπορευματοποιημένων αθλητικών χώρων, ο πολλαπλασιασμός της «ασφαλιστικοποίησης» της αστικής ζωής με επιτηρούμενες και ελεγχόμενες αστικές ζώνες αποτελούν όψεις του μετασχηματισμού της νεοφιλελεύθερης πόλης. Οι πολίτες της πόλης κινούνται σε ρυθμούς εντατικούς ενώ χιλιάδες από αυτούς εργάζονται στο πλαίσιο των ευέλικτων μορφών εργασίας, μιας φιλελευθεροποιημένης αγοράς εργασίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα εμφανίστηκε την τελευταία δεκαετία ένα ρεύμα αντίστασης ενός νεανικού κατά βάση πρεκαριάτου που διεκδικούσε το δικαίωμα στην εργασία σε μια πόλη της κοινωνικής ένταξης. Η πόλη ως ο υλικός χώρος έκφρασης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης γίνεται ένα πεδίο διαμαρτυρίας για τη δημοκρατικοποίηση των διεθνών θεσμών και για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων, των μεταναστών και των νεόφτωχων πληθυσμών που παράγουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές της λιτότητας στη σύγχρονη πόλη.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον το Δικαίωμα στην πόλη είναι το δικαίωμα της κάθε κοινωνικής ομάδας και συλλογικότητας να εμπλέκεται σε όλα τα επίπεδα της λήψης των αποφάσεων που διαμορφώνουν τον κοινωνικό χώρο και την οργάνωση των λειτουργιών της πόλης. Είναι επίσης το δικαίωμα του κάθε πολίτη στην ελεύθερης πρόσβαση στο δημόσιο χώρο της πόλης και το δικαίωμα στη διαφορά: το δικαίωμα διακριτών, αποκλεισμένων ή περιθωριακών ομάδων να οικειοποιείται δημόσιους χώρους και να προβάλλει δημόσια την ταυτότητα τους.
Διαβάστε εδώ το Δεύτερο Μέρος
* O Γιάννης Ζαϊμάκης είναι καθηγητής και πρόεδρος στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
