του Γιώργου Κυριακού*
Την τετραετία διακυβέρνησης της χώρας από τον απερχόμενο συνασπισμό ετερόκλητων κομμάτων (το φιλοευρωπαϊκό GERB του Μπορίσοφ, τους «Ενωμένους Πατριώτες», συνασπισμό εθνικιστικών και ακροδεξιών δυνάμεων υπό τον Καρακατσάνοφ, και το «Βόλια» του επιχειρηματία Μαρέσκι, που αποκαλείται «ο Βούλγαρος Τραμπ») υπήρξαν εξελίξεις οι οποίες δημιούργησαν ένα κενό, μετά τα αποτελέσματα των εκλογών της προηγούμενης Κυριακής. Αντιφατικά στοιχεία στην κυβέρνηση εκδηλώθηκαν για τη γεωπολιτική της θέση απέναντι στο ΝΑΤΟ-Ε.Ε. και στη Ρωσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού συστήματος, όπως και ο πρόεδρος Ράντεφ, διαφωνεί με τον μονομερώς φιλοδυτικό προσανατολισμό του πρωθυπουργού. Επίσης απέναντι στην Τουρκία, προς την οποία ισχυρό μέρος του πολιτικού συστήματος ήταν εχθρική, ο Μπορίσοφ έδειξε μια ανοχή, εφόσον ο Ερντογάν επίσημα προσανατόλισε το μεταναστευτικό εργαλείο προς την Ελλάδα. Την περίοδο όξυνσης του προσφυγικού (2015-2016), τμήμα του συνασπισμού του αντιπροέδρου του Καρακατσάνοφ είχε στηρίξει ανοιχτά τις περιπολίες ενόπλων πολιτοφυλάκων που έκαναν ελέγχους στα σύνορα με την Τουρκία, στήριζε διαδηλώσεις αντιμεταναστευτικές, και είχε εχθρική στάση προς την τουρκική μειονότητα. Τέλος, η αναμενόμενη εξέλιξη του μακεδονικού μετά τη συμφωνία των Πρεσπών ήταν από τα πιο σημαντικά γεγονότα που προκάλεσαν τριγμούς στην Ε.Ε., εφόσον η μητέρα Βουλγαρία έθεσε βέτο στην ένταξη της κόρης «Βόρειας Μακεδονίας».
Η οικονομική κατάσταση στη Βουλγαρία κρίνεται ανησυχητική καθότι, ιδιαίτερα μετά την πανδημία, έχει χάσει και τις όποιες εξωστρεφείς δραστηριότητες της, όπως ο τουρισμός. Με τον πιο χαμηλό μισθό στην Ε.Ε., με αργούς ρυθμούς ανάπτυξης και με τη μετανάστευση να παραλύει κάθε δυνατότητα αξιοποίησης του νεανικού καταρτισμένου προσωπικού, η χώρα «ευκαιρίας» (που φιλοξενεί πλέον την πρώην βιομηχανία της Ελλάδας χάρη στα φτηνά εργατικά χέρια) βρίσκεται σε ένα δύσβατο μονοπάτι. Παρόλο που ωφελήθηκε σε κάποιο βαθμό από την ελληνική κρίση, η γενικότερη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 κατέβαλε σε μεγάλο βαθμό την οικονομία της, που είχε διασφαλιστεί κυρίως από τις ξένες επενδύσεις, αλλά και από τις παροχές της Ε.Ε. Από την άλλη, λόγω χαμηλότερης φορολογίας των επιχειρήσεων, φθηνότερου εργατικού κόστους καθώς και συγκριτικά λιγότερων γραφειοκρατικών εμποδίων, η βιομηχανική ανάπτυξη μείωσε κατά πολύ την ανεργία. Εξασφαλισμένη δουλειά, αλλά χαμηλό μεροκάματο. Όπως σημειώνει η έκθεση της ελληνικής πρεσβείας στη Σόφια για το 2017, «το κατά κεφαλήν εισόδημα της Βουλγαρίας είναι πολύ χαμηλό, της τάξεως του 50% σε σχέση με τον κοινοτικό μέσο όρο, ενώ και η εισοδηματική ανισότητα είναι κατά πολύ υψηλότερη σε σχέση με τον μέσο όρο της Ε.Ε.».
Ο κεντροδεξιός Μπόικο Μπορίσοφ είναι διαβόητος όχι μόνο για την ειδική σχέση του με τα δυτικά κέντρα ισχύος, αλλά για τη διαπλοκή του με ύποπτες ομάδες «επιχειρηματιών». Γεννημένος το 1959, πριν μεταλλαχθεί σε… δημοκράτη πρόλαβε, ως πολλά υποσχόμενος νεαρός «κομμουνιστής», να αναδειχθεί σε στέλεχος των βουλγαρικών μυστικών υπηρεσιών επί Ζίβκοφ (του οποίου διατέλεσε και σωματοφύλακας – επάνω φωτογραφία). Το 2001, με το βαθμό του στρατηγού πλέον, έγινε γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών. Στη φωτογραφία στο κέντρο ποζάρει ως στερεότυπο του «επιτυχημένου ισχυρού άνδρα» της εποχής: κινητά, πιστόλι, λάπτοπ, αγιογραφία, πούρο στο ένα χέρι, ξενόγλωσσο περιοδικό στο άλλο, και πάει λέγοντας… Στην πιο πρόσφατη φωτογραφία κάτω, κοιτά στα μάτια τον Πομπέο, υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ επί Τραμπ.
Ο Μπορίσοφ κυβερνά τη Βουλγαρία, με μικρά διαλείμματα, από το 2009. Το 2013 παραιτήθηκε κάτω από την πίεση ενός μαζικού κινήματος διαμαρτυρίας, αλλά επέστρεψε στη διακυβέρνηση ενάμιση χρόνο αργότερα, επικεφαλής συνασπισμού. Το 2017 παραιτήθηκε πάλι, όταν οι Βούλγαροι εξέλεξαν πρόεδρο της χώρας τον «φιλορώσο» Ράντεφ. Επανέκαμψε, πάλι επικεφαλής κυβέρνησης συνασπισμού, μετά τις πρόωρες εκλογές του ίδιου χρόνου (βλ. «Δίλημμα διαρκείας για τη Σόφια» στο φύλλο 353). Τώρα το κόμμα του υπέστη σοβαρές απώλειες, ενώ ηττήθηκε και το αντίπαλο Σοσιαλιστικό Κόμμα. Δεύτερη δύναμη είναι πλέον ο «λαϊκίστικος» σχηματισμός του μουσικού Τριφόνοφ, ενώ ενισχύθηκαν και οι δυνάμεις που πρωταγωνίστησαν στις περσινές λαϊκές κινητοποιήσεις. Έτσι η παραμονή στην πρωθυπουργία του Μπορίσοφ, «απαραίτητου» για τη συνέχιση της φιλοδυτικής πορείας της Βουλγαρίας αλλά και του πλιάτσικου των ολίγων σε βάρος της λαϊκής πλειοψηφίας, καθίσταται πιο δυσχερής…
Η λαϊκή δυσαρέσκεια πιέζει για άλλη πορεία
Οι ολιγάρχες που προέκυψαν από τη φτηνή πώληση των κρατικών επιχειρήσεων στη μεταπολίτευση και δημιούργησαν ισχυρές συνδέσεις με τον κόσμο της πολιτικής έχουν προκαλέσει κατά καιρούς την οργή του λαού. Αυτή εκδηλώνεται με κινήματα διαμαρτυρίας, όπως του 2012 για την τιμή των καυσίμων, του 2013 για την πώληση της κρατικής επιχείρησης ηλεκτρισμού (το οποίο προκάλεσε την παραίτηση της πρώτης κυβέρνησης Μπορίσοφ), και τελευταίο αυτό του περσινού καλοκαιριού**.
Τα αποτελέσματα των εκλογών της περασμένης Κυριακής είναι σταθμός: το κόμμα του πρωθυπουργού Μπορίσοφ έπεσε στο 26,2% (από 32,7% το 2017), το αντιπολιτευόμενο Σοσιαλιστικό Κόμμα κατρακύλησε στο 15% (από 27,2% το 2017), ενώ το VMRO του ισχυρού Καρακατσάνοφ δεν μπόρεσε καν να εισέλθει στη Βουλή. Αλλά τη μεγαλύτερη έκπληξη έκανε ο δημοφιλής τραγουδιστής, κωμικός και σόουμαν Σλάβι Τριφόνοφ, το νέο κόμμα του οποίου («Υπάρχει Τέτοιος Λαός») αναδείχθηκε δεύτερο με 17,7%. Το κόμμα της τουρκικής μειονότητας ανέβηκε στο 10,5%, ποσοστό που της αναλογεί και πληθυσμιακά. Αξιοπρόσεχτα ποσοστά πήραν τα κόμματα και οι σχηματισμοί που πρωταγωνίστησαν στις περσινές διαμαρτυρίες: ο σχηματισμός κατά της διαφθοράς «Δημοκρατική Βουλγαρία» και η συμμαχία «Έξω η Μαφία!» εξασφάλισαν 9,5% και 5% αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα δείχνουν μια υποχώρηση του «μακεδονικού μετώπου»*** μπροστά στα άλλα προβλήματα; Ίσως.
Η περίοδος είναι κρίσιμη για τη διπλανή μας χώρα, αφού οι βασικοί μεταπολιτευτικοί πυλώνες του δικομματισμού βρίσκονται σε κρίση. Έτσι τα μεγάλα ζητήματα, που αφορούν κυρίως τη θέση της Βουλγαρίας ανάμεσα στην ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και τη Ρωσία, δεν είναι λυμένα. Επίσης, η ανάδειξη ως δεύτερου πόλου του Τριφόνοφ και των κομμάτων διαμαρτυρίας δείχνει ότι και η οικονομία (η οποία υποβαθμίζεται, παρ’ όλους τους υψηλούς δείκτες που εμφανίζουν τα επιμελητήρια) είναι ένας βασικός μοχλός πίεσης προς μια άλλη κατεύθυνση της χώρας. Η συνέχεια μάλλον σχετίζεται με τις νοσηλείες που θα εφαρμοστούν για τη θεραπεία του πολιτικού συστήματος και την άρση του βέτο προς τη Βόρεια Μακεδονία. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία ίσως λειτουργήσουν επιτακτικά για την ενίσχυση του αντιρωσικού άξονα στα Βαλκάνια…
* Ο Γιώργος Κυριακού είναι δάσκαλος. Η λεζάντα της φωτογραφίας είναι της Σύνταξης.
** Για το κίνημα διαμαρυρίας του 2013, που τελικά προκάλεσε την παραίτηση της τότε κυβέρνησης, βλ. «Στη Βουλγαρία ευημερούν οι δείκτες και η μαφία» (φύλλο 154), συνέντευξη του Πρέσιγιαν Νικόλοφ από τη συλλογικότητα Saprotiva (φύλλο 159) και «Οι εκλογές έγιναν, η αναταραχή συνεχίζεται» (φύλλο 166).
*** «Βουλγαρική ή μακεδονική σαλάτα;» (φύλλο 527).
