του Αλέξη Θεοδωρίδη*
Καμιά φορά η τέχνη, λόγω της αμεσότητα της πρόσληψής της, προσφέρει ενδιαφέρουσες οπτικές που μέσω της θεωρίας θα ήταν πιο δύσκολο να συλληφθούν. Έτσι, στις ανεξέλεγκτες ταχύτητες της τεχνολογικής εξέλιξης, η σειρά Black Mirror αποτελεί μια στάση για προβληματισμό σχετικά με το τί συμβαίνει.
Η δυστοπία του Black Mirror δεν αφορά μόνο το μέλλον, αλλά και το παρόν. Μπορεί κανείς να το κατηγορήσει για μερικότητα και τεχνοφοβία (άλλωστε δείχνει μόνο τα αρνητικά της τεχνολογίας), την ίδια στιγμή που θα πρέπει να αναγνωρίσει τον ωμό ρεαλισμό του. Ο ρεαλισμός αυτός βρίσκεται ακριβώς στη μερικότητα τής προσέγγισης του σεναριογράφου. Καταπιάνεται με πλευρές σύγχρονων τεχνολογιών και προοπτικών τους, με τέτοιον τρόπο ώστε να αναδεικνύεται ο αλλοτριωτικός χαρακτήρας τους στη σχέση τους με την κοινωνία. Αυτές οι πλευρές βρίσκονται ήδη σε ισχύ (αν και όχι μόνες τους, όχι χωρίς πολλαπλές αντιστάσεις).
Η οπτική του δεν είναι αυτή του ερευνητή, της αγοράς, του κράτους κ.λπ., αλλά αυτή της κοινωνίας. Αυτή παρουσιάζεται εντελώς παθητική, έρμαιο των λογικών που διέπουν τα διάφορα τεχνολογικά επιτεύγματα. Στις καλύτερες περιπτώσεις, δείχνεται ή αφήνεται να εννοηθεί μία διαρκώς αντιστεκόμενη ανθρώπινη ουσία η οποία όμως είναι και μόνιμα ηττημένη. Ο άνθρωπος φαίνεται να καταναλώνεται από την τεχνολογία, να αποτελεί εξάρτημά της. Ίσως αυτό να είναι και το σημαντικότερο χαρακτηριστικό της σειράς που την απαλλάσσει από την τεχνοφοβία της.
Συνήθως η τεχνοφοβία δεν εμφανίζεται ως πρόταση ή σχέδιο για έναν διαφορετικό τρόπο ύπαρξης ή αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με τα δημιουργήματά του, αλλά ως άμυνα απέναντι σε ένα περιβάλλον που μοιάζει ξένο, άγνωστο και επικίνδυνο.
Αντίθετα, η υπέρμετρη προσκόλληση στην καινοτομία-ανάπτυξη εμφανίζεται ως κατάφαση της υφιστάμενης σχέσης τεχνολογίας-κοινωνίας (άρα και των κοινωνικών σχέσεων και των ιδεών που βρίσκονται ενσωματωμένες σε αυτή) υπό την πεποίθηση ότι η τεχνολογία αναπτύσσεται αντικειμενικά, ανεξάρτητα και εξω-κοινωνικά και έχει νομοτελώς ως αποτέλεσμα την επίλυση προβλημάτων.
Και στις δύο περιπτώσεις η τεχνολογία αντιμετωπίζεται ως κάτι ριζικά έτερο του κατασκευαστή της. Είτε μέσω φοβίας είτε μέσω λατρείας, αυτό το στοιχείο γίνεται αντιληπτό ως ξένο σώμα.
Η «επιστήμη για την επιστήμη» έχει ως κινητήριο παράγοντα το «κέρδος για το κέρδος». Την ίδια στιγμή που οι παραγωγικές δυνατότητες γιγαντώνονται, κάθε άλλο παρά μειώνονται οι υπό κάλυψη ανάγκες. Η εμμονή κυρίως στα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα και η αδιαφορία για τα μακροπρόθεσμα έχει δημιουργήσει τάσεις χαώδεις και επικίνδυνες. Ο άνθρωπος χρησιμοποιείται από τα δημιουργήματά του αντί να τα χρησιμοποιεί. Αυτό που θα βοηθούσε την καθημερινή διαβίωση έχει δημιουργήσει αντιφάσεις που απειλούν την ύπαρξή της.
Ας (ξανα)δούμε λοιπόν τη σειρά υπό το φως του παραπάνω προβλήματος…
*Ο Αλέξης Θεοδωρίδης είναι φοιτητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης
