του Αριστομένη Συγγελάκη*
«Πόσο διαφορετικός θα ήταν ο ρους της ιστορίας,
αν ένα χρόνο πριν οι κάτοικοι της Δύσης
είχαν δείξει το ίδιο θάρρος με τους Κρητικούς
κατά την εισβολή των Γερμανών στα χωριά τους»
Άλαν Κλαρκ, Βρετανός ιστορικός (1)
Η επιχείρηση «Ερμής» για την κατάληψη της Κρήτης εντάσσεται στη συνολικότερη στρατηγική της ναζιστικής Γερμανίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με στόχο την πρόσβαση σε ενεργειακές πηγές, τη δημιουργία προγεφυρώματος και σταθμού εφοδιασμού για το μέτωπο της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, τη διευκόλυνση της επιχείρησης εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης και την αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Μεγάλης Βρετανίας (λόγω της ναυτικής της ισχύος) στη Μεσόγειο.
Απέναντι στη ναζιστική στρατηγική υπήρξαν σοβαρότατες αδυναμίες από την πλευρά των Βρετανών, που είχαν ουσιαστικά αναλάβει την οχύρωση και την προάσπιση της νήσου ήδη από τον Νοέμβριο του 1940. Παρά τις ρητές διαταγές του Τσόρτσιλ να κρατηθεί πάση θυσία η Κρήτη, οι βρετανικές δυνάμεις ελάχιστα έπραξαν: οι συμμαχικές στρατιωτικές δυνάμεις που έφτασαν στο νησί ήταν σε κακή κατάσταση, χωρίς ηθικό και με ανεπαρκέστατο οπλισμό και πυρομαχικά. Η αντιαεροπορική άμυνα ήταν υποτυπώδης, οι τηλεπικοινωνίες προβληματικές, η αεροπορική κάλυψη ισχνή, στοιχείο που μείωνε καθοριστικά την επιχειρησιακή δυνατότητα και των ναυτικών δυνάμεων. Τέλος, παραμένει ανεξήγητο γιατί οι βρετανικές δυνάμεις, ενώ είχαν επαρκή ενημέρωση για την από αέρος επίθεση, εντούτοις δεν κατέστρεψαν τους αεροδιαδρόμους στο Μάλεμε, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο.
Από την πλευρά των ελληνικών αρχών σημειώθηκαν εγκληματικά λάθη, στα όρια της προδοσίας, με κυριότερες τη μη επιστροφή στη Μεγαλόνησο της 5ης Μεραρχίας Κρητών, μίας μεγάλης δύναμης σκληροτράχηλων και εμπειροπόλεμων αξιωματικών και στρατιωτών, και τον μη εξοπλισμό του Κρητικού Λαού.
Παλλαϊκή υπεράσπιση βωμών και εστιών
Φαίνεται όμως ότι το Γ΄ Ράιχ, ίσως και άλλες δυνάμεις, υποτίμησαν τη διαχρονική εναντίωση των Κρητικών προς οποιονδήποτε επιβουλευτή της ελευθερίας τους. Όταν οι Γερμανοί επιχείρησαν την από αέρος εισβολή τους στην Κρήτη, ξύπνησαν οι μνήμες των ατέλειωτων θυσιών για την υπεράσπιση της ελευθερίας της Κρήτης.
Αυτό που ακολούθησε δεν είχε προηγούμενο: μέσα σε ελάχιστο χρόνο συγκροτήθηκαν περισσότερες από εξακόσιες μικρές και μεγαλύτερες ομάδες κατοίκων του νησιού. Γράμματα και ράσο, αλέτρι και μυστρί, βρέθηκαν μαζί στον υπέρ πάντων αγώνα υπεράσπισης βωμών και εστιών. Πρόκειται για την εμπλοκή του Λαού στην πολεμική αναμέτρηση, που πήρε χαρακτήρα πάνδημου συναγερμού, παλλαϊκής Αντίστασης για την υπεράσπιση της πατρίδας και της ελευθερίας και την απόκρουση της ναζιστικής «νέας τάξης πραγμάτων».
Έχει σημασία να υπενθυμίσουμε τη συμμετοχή των κομουνιστών στον παλλαϊκό ξεσηκωμό, κόντρα σε ανιστόρητες διαδόσεις. Είναι χαρακτηριστικό το πύρινο άρθρου του Μιλτιάδη Πορφυρογένη, στελέχους του ΚΚΕ στις 16/5/1941: «Και μένει η Κρήτη… Το νησί όπου κάθε πέτρα έχει να διηγηθή για κάποιο αίμα που χύθηκε σε αγώνα για τη λευτεριά, για κάποιο ηρωισμό που του στάθηκε μάρτυρας. Στην καινούργια αυτή φάση του τιτανίου αγώνα της Ελλάδας μας, όπου η Κρήτη γίνεται ο προμαχώνας της ελευθερίας, καθήκον κάθε Έλληνα είναι να σταθή άξιος στρατιώτης του μεγάλου και ιστορικού αυτού αγώνα, που οι συνέπειές της για το μέλλον του ελληνικού λαού θάναι τεράστιες»(2).
Η εμπλοκή του Λαού στην πολεμική αναμέτρηση πήρε χαρακτήρα πάνδημου συναγερμού, παλλαϊκής Αντίστασης για την υπεράσπιση της πατρίδας και της ελευθερίας και την απόκρουση της ναζιστικής «νέας τάξης πραγμάτων»
Η εύκολη και αναίμακτη κατάληψη της Κρήτης που σχεδίαζαν στο Βερολίνο εξελίχθηκε σε μία σκληρή και αμφίρροπη, το πρώτο διάστημα, αναμέτρηση με βαρύτατες απώλειες, τις μεγαλύτερες από την έναρξη του πολέμου: είναι χαρακτηριστικό ότι από τους 22.000 Γερμανούς περίπου το 1/3 (7.000) σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Οι Γερμανοί είχαν στη Μάχη της Κρήτης τετραπλάσιους νεκρούς απ’ ό,τι σε όλα τα Βαλκάνια(3)!
Ο παλλαϊκός ξεσηκωμός, η γενναιότητα και αυτοθυσία του Κρητικού Λαού ενέπνευσε τη νεολαία και συνήγειρε τις συνειδήσεις των πολιτών της Ευρώπης ενάντια στον φασιστικό Άξονα. Χωρίς υπερβολή, στην Κρήτη γεννήθηκε το λαϊκό κίνημα της Αντίστασης, που με ποταμούς αίματος ανδρώθηκε στην Αθήνα, τον Γοργοπόταμο, το Βελιγράδι, το Στάλινγκραντ, τη Βαρσοβία, την Πράγα και σε όλη την Ευρώπη και, μαζί με τον αγώνα των Συμμάχων, πέτυχε να μας λυτρώσει από την πανούκλα του ναζισμού-φασισμού.
Η ηθικά ανώτερη στάση των Κρητών και η ναζιστική βαρβαρότητα
«Όταν η Μάχη τέλειωσε, ο στρατός είχε νικήσει. Μα οι γυναίκες των ηττημένων που είχαν χάσει παιδιά, αδέρφια, πατεράδες ή συζύγους, κατέβηκαν στο γιαλό, σκαρφάλωσαν στα βουνά και, όπου βρήκαν νεκρό σώμα εχθρού, το τίμησαν: το έπλυναν και το έθαψαν, όπως του έπρεπε. Ο νεκρός δεν ήταν πια εχθρός. Ήταν ο άταφος αδελφός. Κι αυτές ήταν οι εγγονές της Αντιγόνης, που έκαναν το χρέος τους απέναντι στους νεκρούς...» (επιστολή του Μανώλη Γλέζου στη γερμανική εφημερίδα Die Welt, 3/5/2013).
Τη συγκλονιστική αυτή αναφορά του Μανώλη Γλέζου επιβεβαιώνουν πλήθος εγγράφων και προφορικών μαρτυριών. Ωστόσο, παρά την ηθικά ανώτερη στάση του, ο Κρητικός λαός πλήρωσε σκληρά την «αυθάδειά» του να αντισταθεί στον αήττητο, έως τότε, Άξονα, με θλιβερό απολογισμό τον σφαγιασμό 2.000 αμάχων έως τον Σεπτέμβριο του 1941. Το αδούλωτο φρόνημα του κρητικού λαού δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό από τους σχεδιαστές της ναζιστικής νέας τάξης πραγμάτων, κι αυτή ήταν η πραγματική αιτία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, στα όρια της γενοκτονίας, που οι Γερμανοί επιτέλεσαν στην Κρήτη και σε ολόκληρη την Ελλάδα, με μια μεθοδικότητα που σοκάρει.
Η διάπραξη των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας έγινε με την επίκληση, για πρώτη, ίσως, φορά στην Ευρώπη, τριών βάρβαρων αρχών του ναζισμού: της αρχής της συλλογικής ευθύνης, της αρχής της ασύμμετρης απάντησης, και της αρχής της άρσης της διάκρισης εμπολέμων και αμάχων(4). Ο κατάλογος των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι ιδιαίτερα μακρύς, αλλά μπορούμε να σταθούμε στο Ολοκαύτωμα της Κανδάνου, ένα τερατώδες έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, που συμπυκνώνει, ίσως περισσότερο από κάθε άλλο έγκλημα, την κτηνώδη ιδεολογία και πρακτική του ναζισμού!
Απέναντι στη μεγαλειώδη Αντίσταση και την ανείπωτη θυσία του Ελληνικού Λαού, η ευθύνη μας είναι ιστορικής σημασίας: δεν δικαιούμαστε να επιτρέψουμε τη λήθη και την αναθεώρηση και αντιδραστική επανασυγγραφή της Ιστορίας. Δεν επιτρέπουμε τη σχετικοποίηση των ναζιστικών εγκλημάτων και τη μετάθεση της ευθύνης για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από τους θύτες στα θύματα, από τους ναζιστές δήμιους στον αντιστεκόμενο λαό. Κλιμακώνουμε τον αγώνα για Δικαιοσύνη κι Αποζημίωση, έναν αγώνα που αποτελεί γέφυρα πραγματικής φιλίας και συνεργασίας μεταξύ του Ελληνικού και του Γερμανικού Λαού!
«Οι νεκροί περιμένουν την Ανάστασή τους, την έμπρακτη αναγνώριση των εγκλημάτων από τον θύτη, την αποκατάσταση της Δικαιοσύνης»(5).
* Ο Αριστομένης Συγγελάκης είναι Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα.
(1) Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του The Fall of Crete (Η Πτώση της Κρήτης), που εκδόθηκε μεταξύ άλλων και από τις εκδόσεις Efstathiadis Group το 1981.
(2) Δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες «Εσπερινός Ταχυδρόμος» Χανίων και «Κρητικά Νέα» Ηρακλείου.
(3) Σκαλιδάκης Γ., «Η Αντίσταση του λαού – Γιατί η Κρήτη κόστισε στον Χίτλερ τετραπλάσιους νεκρούς απ’ όλα τα Βαλκάνια», HOTDOC HISTORY, τεύχος 13, 14.5.2017.
(4) Καλογεράκης Γ., «Τα εγκλήματα των Γερμανών αλεξιπτωτιστών στην Κρήτη», Cretalive, 15.4.2021.
(5) Εθνικό Συμβούλιο Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, ανακοίνωση για την 80ή επέτειο της Μάχης της Κρήτης, 21.5.2021.
