Η αντίθεση λογικής και ιστορίας. Του Γιώργου Τσίπρα
Η 11η Σεπτεμβρίου 2013 δεν πρόκειται βέβαια να μείνει στην Ιστορία. Ωστόσο, μεσούσης της κρίσης στη Συρία και των μπρος-πίσω του Ομπάμα που σηματοδοτούν την εμφανή υποχώρηση και αδυναμία τής μέχρι χθες πανίσχυρης υπερδύναμης, η φετινή επέτειος του πραξικοπήματος Πινοσέτ στη Χιλή και της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους ορίζει ένα περίεργο ζιγκ-ζαγκ της σύγχρονης Ιστορίας.
Το πραξικόπημα στη Χιλή, το 1973, αν και αμερικανοκίνητο, εγγραφόταν σε μια πορεία όχι επέκτασης αλλά αναδίπλωσης της μιας από τις δυο τότε υπερδυνάμεις, των ΗΠΑ, μετά από τη μακρά μεταπολεμική ανοδική πορεία και ηγεμονία που είχε αρχίσει να κλονίζεται. Αντίθετα, η έτερη αδιαμφισβήτητη υπερδύναμη, η Σοβιετική Ένωση (για την οποία η συνήθως καλά πληροφορημένη CIA σημειώνει ήδη την περίοδο περίπου εκείνη πως η ιδεολογία δεν παίζει πλέον κανένα ρόλο στις επιλογές της ηγεσίας της), βρισκόταν σε ανοδική πορεία συνδιαχείρισης του πλανήτη.
Τα κινήματα και ο σοσιαλισμός το 1973 φαίνονταν ακόμη τότε να βρίσκονται σε άνοδο. Την ίδια χρονιά το πετρελαϊκό σοκ έθετε τέρμα στη μεταπολεμική αύξηση του καπιταλισμού και αποτελούσε το εναρκτήριο λάκτισμα μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά, ανησυχητικά για το σύστημα.
Σωστά; Όχι, όπως αποδείχτηκε! Η Σοβιετική Ένωση, μπλεγμένη κι αυτή στη διεθνή κρίση, μιάμιση δεκαετία αργότερα κατέρρεε. Τα κινήματα και ο σοσιαλισμός είχαν ήδη μπει σε πορεία υποχώρησης. Η κρίση, αντί να αποτελέσει ευκαιρία ενίσχυσης, λειτούργησε αντίστροφα. Το «λαχάνιασμα» του διεθνούς καπιταλισμού αντί να τον κάμψει πολιτικά και ιδεολογικά, αποτέλεσε αφετηρία μιας «αντεπανάστασης», του νεοφιλελευθερισμού. Κι ενώ το πραξικόπημα εναντίον του Αλιέντε φαινόταν μάταιο πισωγύρισμα της Ιστορίας, ο εγκληματίας Πινοσέτ πέθανε πρόσφατα ελεύθερος κι ωραίος, χωρίς ούτε μια μέρα φυλακή.
Ο πειραματικός νεοφιλελευθερισμός της Χιλής έγινε αργότερα διεθνές πρότυπο. Η Δεξιά ανέκαμψε. Μέσα σε αυτό περιβάλλον οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν συνέχισαν την κάθοδο, αλλά αποκατέστησαν την ηγεμονική τους θέση, ισχυρότερες παρά ποτέ, σχεδόν μονοκρατορία. Η 11η Σεπτεμβρίου 2001 σηματοδοτεί, φαινομενικά πάντα, μια άλλη δυναμική της στιγμής. Αφού φαίνεται να έχουν εξαντληθεί τα οφέλη και η αύρα από την «νίκη» τόσο της αμερικανικής ηγεμονίας όσο και του καπιταλισμού γενικότερα, οι ΗΠΑ, με αφετηρία την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους και τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, επιχειρούν μια ασύλληπτων διαστάσεων «φυγή προς τα μπρος» που αξιοποιεί την πολιτικοστρατιωτική τους υπεροχή. Αν και πρόκειται για άκρως επιθετική στρατηγική στην αλαζονική προοπτική για ένα «νέο αμερικανικό αιώνα», στο βάθος υπάρχει η ανάγκη υπεράσπισης της πρωτοκαθεδρίας από παλιές και νέες απειλές. Προωθείται, όμως, συνάμα μια άκρως επιθετική πολιτική σε όλα τα πεδία, της οικονομίας, της δημοκρατίας, των διεθνών σχέσεων, όχι μόνο από τις ΗΠΑ.
Δώδεκα χρόνια μετά, η στρατηγική εκείνη των ΗΠΑ έχει βουλιάξει στα απόνερα μια μεγάλης οικονομικής κρίσης. Οι ίδιες οι ΗΠΑ βρίσκονται σήμερα σε μια αδυναμία και αναδίπλωση μεγαλύτερη από εκείνη που ίσως αισθάνονταν όταν έστηναν το πραξικόπημα στη Χιλή. Ο καπιταλισμός που δεν απονομιμοποιήθηκε μα ίσα-ίσα δυνάμωσε και πέρασε στην αντεπίθεση μετά το 1973, απονομιμοποιήθηκε σήμερα. Κι ας μην ήρθε στη θέση του ένα αντίπαλο όραμα.
Από τις μεγάλες δυνάμεις που συγκρούστηκαν με τις ΗΠΑ, δυο χρόνια μετά το 2001, πάνω στο ζήτημα της επίθεσης στο Ιράκ, η Γαλλία, που τώρα ζορίζεται κι αυτή από την κρίση και το δυνάμωμα της γειτονικής της Γερμανίας, επέλεξε και αυτή το ειδύλλιο με τις ΗΠΑ. Αλλά άλλες δυνάμεις διεκδικούν μαζί με τη Ρωσία και την Κίνα μια ισχυρότερη θέση στο διεθνές στερέωμα αμφισβητώντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και της Δύσης. Και μέσα σε αυτό το περιβάλλον κρίσης και ανακατατάξεων, ένα ελπιδοφόρο γαϊτανάκι εξεγέρσεων σε όλο τον κόσμο γεννάει νέες ελπίδες. Δίπλα σε έναν κόσμο περισσότερων πολέμων, διάλυσης χωρών και μεγαλύτερης βαρβαρότητας. Το συριακό πρόβλημα, οι παλινωδίες Ομπάμα και η όξυνση των αντιθέσεων σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο έχουν λίγο από τα παραπάνω. Και όλα αυτά τα παραπάνω συμβαίνουν σε μια ιστορική στιγμή, το 2013, που από την άποψη των υλικών όρων μπορούν να επιλυθούν εύκολα, απείρως ευκολότερα απ’ ότι το 1973, τα ζωτικά προβλήματα των ανθρώπινων κοινωνιών.
Σαράντα χρόνια μετά το πραξικόπημα, στη Χιλή η επετειακή διαδήλωση είναι κάθε χρόνο μαζική, μαχητική, συνειδητή. Στις ΗΠΑ, με τη διάψευση των προσδοκιών από τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, η ανάμνηση της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους, εν μέσω οικονομικής κρίσης, μοιάζει πια με κουνημένη φωτογραφία, η πλήρης σύγχυση. Και ο Σεπτέμβρης του 2013 θέτει τα δικά του ερωτήματα: Ποιες είναι οι κύριες και ποιες οι δευτερεύουσες τάσεις στον κόσμο που αναδύεται; Ποιες είναι οι μεγάλες συγκρούσεις της εποχής μας που θα κρίνουν τα επόμενα 20-40 χρόνια; Και μόνο η συνείδηση του ερωτήματος απομακρύνει αυταπάτες και ιδεολογισμούς…
