ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στην Ιωάννα Κλεφτόγιαννη
Ποιος θα υποπτεύονταν ότι το Θέατρο του Καταπιεσμένου, που ίδρυσε ο Βραζιλιάνος διανοούμενος και συγγραφέας Αουγκούστο Μπολ, κάτω από τη μύτη των συνταγματαρχών στο Ριο Ντε Τζανέιρο, τη δεκαετία του ’70, στις μέρες μας θα αποκτούσε νέα αιχμή και «παρακλάδια» σε όλη την υφήλιο – μεταξύ άλλων, και στην Ελλάδα. «Πάντα υπάρχουν καταπιεσμένοι και ειδικά σήμερα στις αόρατες δικτατορίες των μεταμφιεσμένων δημοκρατιών μας», υποστηρίζει η Βραζιλιάνα κοινωνιολόγος, ηθοποιός και βασική εμψυχώτρια του Θεάτρου του Καταπιεσμένου (Kuringa) Μπάρμπαρα Σάντος.
Η διασημότερη μαθήτρια του Μπολ βρέθηκε στην Αθήνα, προσκεκλημένη του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ναυπλίου, και πραγματοποίησε διάλεξη με θέμα: Το Θέατρο του Καταπιεσμένου: ένα μονοπάτι που σχηματίζεται καθώς το περπατάμε. Γιατί, όπως μας εξηγεί, το Θέατρο του Καταπιεσμένου, παρότι πρόκειται για μια αισθητική μέθοδο, εντέλει στοχεύει στο μετασχηματισμό της πραγματικότητας μέσα από το διάλογο με την κοινωνία.
Είναι αληθινά σοκαριστικό ότι η ακτιβίστρια καλλιτέχνιδα θεωρεί υπ’ αριθμόν ένα καταπιεσμένο των ημερών τη γυναίκα. Είναι ο λόγος που έχει δημιουργήσει το Δίκτυο Madalena στο οποίο δουλεύει αποκλειστικά με γυναίκες.
Όταν ξεκινούσε, κυρία Σάντος, ο Μπολ το Θέατρο του Καταπιεσμένου, στην πραγματικότητα, έκανε μια πολιτική πράξη. Σήμερα παραμένει τέτοια;
Πάντα. Το θέατρο του Καταπιεσμένου παραμένει μια μορφή θεατρικής μεθόδου με διαφορετικές τεχνικές που συνομιλεί με την κοινωνία. Η πρώτη τεχνική ήταν το Θέατρο της Εφημερίδας, που συνιστούσε μια απάντηση στη λογοκρισία της δικτατορίας στη Βραζιλία. Και σήμερα επεξεργαζόμαστε ειδήσεις για τις οποίες αναρωτιόμαστε ποια σκοπιμότητα έχουν. Το ίδιο αναρωτιόμαστε όμως και για τις ειδήσεις που «πνίγονται». Εξετάζουμε ακόμα και τις ειδήσεις που μεταξύ τους αλληλοαναιρούνται. Είναι δυνατό να ισχύουν και οι δυο; Όχι, ασφαλώς. Ποιον εξυπηρετεί κάθε εκδοχή; Όλα αυτά είναι ζητήματα που θέτουμε στις παραστάσεις μας.
Μιλήσατε για πολλές τεχνικές. Μετά την τεχνική του Θεάτρου της Εφημερίδας τι ακολούθησε;
Το Αόρατο Θέατρο, το Θέατρο της Ενόρασης, το Θέατρο Forum, στο οποίο ο κόσμος ανεβαίνει στη σκηνή και αναπτύσσεται διάλογος για τις μεθόδους καταπίεσης που βιώνουμε. Με άλλα λόγια, το Θέατρο του Καταπιεσμένου είναι πάντα συνδεδεμένο με το περιβάλλον, με την κοινωνία στην οποία γίνεται. Έτσι παραμένει πάντα ζωντανό.
Τα ερωτήματα, τα ζητήματα τα θέτετε εσείς ή η κοινωνία για εσάς;
Η κοινωνία μας φέρνει τις νέες προκλήσεις και εμείς ανεβάζουμε επί σκηνής τα καυτά ερωτήματά της. Όταν λοιπόν βρίσκεσαι σε αληθινό και διαρκή διάλογο μαζί της δεν παύεις να εξελίσσεσαι, κινείσαι.
Σήμερα ποιος είναι, κυρία Σάντος, ο καταπιεσμένος;
Για το θέατρό μας καταπιεσμένος είναι οποιοσδήποτε πέφτει θύμα άνισης μεταχείρισης από την πολιτεία, οποιοσδήποτε υποβιβάζεται έναντι άλλων από τη δημόσια Δικαιοσύνη. Κάθε θύμα «ανισορροπίας» και αδικίας σε σχέση με την εξουσία, τη Δικαιοσύνη, σε θέματα ευκαιριών και σε ό,τι σχετίζεται με την ποιότητα ζωής. Δικαιοσύνη είναι η συνθήκη στην οποία οι πάντες μπορούν να γίνουν κοινωνοί όλων των αγαθά που παράγει η κοινωνία. Αυτό που συστηματικά και καθημερινά διαπιστώνουμε είναι ότι δεν υπάρχει ισότητα. Και, δυστυχώς, σε πάρα πολλές περιπτώσεις ούτε οι άντρες με τις γυναίκες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες. Ακόμα και όταν η κοινωνία προσπαθεί να μας πείσει για το αντίθετο. Πηγαίνουμε στα ίδια πανεπιστήμια, σπουδάζουμε την ίδια επιστήμη, αλλά στον εργασιακό πια στίβο διαπιστώνουμε ότι δεν είμαστε το ίδιο! Είναι διαφορετικοί οι μισθοί μας. Αυτό είναι μια αδικία.
Εστιάζετε στην καταπιεσμένη γυναίκα;
Εστιάζουμε στη δικαιοσύνη και στους αδικημένους. Καταπιεσμένος στο θέατρό μας είναι εκείνος που συνειδητοποιεί την ανισορροπία και την αδικία που διαπράττεται σε βάρος του και θέλει να αλλάξει την κατάστασή του. Καταπιεσμένος στο Θέατρο του Καταπιεσμένου είναι αυτός που λέει «δεν θέλω να συνεχίσω έτσι».
Το Θέατρο του Καταπιεσμένου δίνει, από σκηνής, διαλέξεις στην κοινωνία ή φέρνει τα θύματα της καταπίεσης επί σκηνής;
Ο καταπιεσμένος φέρνει μέσα από μια κολεκτίβα καταπιεσμένων το πρόβλημά του σε εμάς. Κι εμείς κάνουμε τις ιστορίες του θέατρο, θέτοντας ερωτήματα στο κοινό και επομένως στην κοινωνία. Είναι μια πρόκληση. Ούτε εμείς ξέρουμε πώς θα αλλάξουμε την κατάσταση. Προσκαλούμε το κοινό να εκθέσει τις δικές του πιθανές λύσεις. Το έργο μας δεν είναι παρά η πρόκληση ενός διαλόγου κι ο διάλογος με το κοινό είναι μία παρέμβαση στο έργο μου.
Μιλάτε για μια εξαιρετικά ανοικτή και δημοκρατική διαδικασία και ένα θέατρο εντελώς πολιτικό!
Στοχεύουμε στη συλλογική συνείδηση. Το κοινό πρέπει να καταλάβει πώς συνδέεται με την ιστορία που ακούει και πώς η ίδια ιστορία συνδέεται με την κοινωνία και τις δομές της. Μιλάμε, για παράδειγμα, για την οικονομική κρίση, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, για τις τράπεζες και τη διαφθορά. Πρέπει να κατανοήσουμε, όμως, ότι η κρίση γίνεται εμφανής στις ζωές μας ακόμα και στις τιμές του καφέ που πίνουμε στο καφενείο. Λόγω κρίσης, δεν μπορούμε πια να πάμε στο εστιατόριο. Όλα αυτά πρέπει να είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους.
Σας ενδιαφέρει να κάνετε ένα θέατρο που «εκπαιδεύει» στα κοινά;
Μας ενδιαφέρει να αφυπνίζουμε συνειδήσεις, μια διαδικασία που θα έχει ως αποτέλεσμα συγκεκριμένες πράξεις και αντιδράσεις. Γιατί συνείδηση χωρίς δράση είναι καταπίεση! Ο «μετασχηματισμός» αυτός δεν συντελείται όμως μόνο μέσα από το θέατρο. Πρέπει να είμαστε συγχρόνως συνδεδεμένοι με ακτιβιστικές, πολιτικές, ενδεχομένως φεμινιστικές ομάδες. Μόνο μέσα από συλλογικότητες μπορούμε να φέρουμε αλλαγές.
Επιμένετε στο ζήτημα της καταπιεσμένης γυναίκας…
Ναι, γιατί είμαστε εκπαιδευμένες στη σιωπή, στην αποσιώπηση της καταπίεσής μας. Το ότι η Μέρκελ είναι καγκελάριος δεν σημαίνει ότι η Γερμανίδα γυναίκα δεν καταπιέζεται, όπως δεν σημαίνει ότι έπαψαν να καταπιέζονται οι εργάτες επειδή ανέλαβε πρόεδρος της Βραζιλίας ένας εργάτης. Δυστυχώς, ειδικά στην Ευρώπη οι γυναίκες είναι «τυφλές» απ’ το σύστημα και θεωρούν ότι ζουν σε ιδανικές συνθήκες. Αυτή είναι η μεγάλη παγίδα. Ακόμα και στη Γερμανία, που τα τελευταία χρόνια είναι η βάση μου, οι ανύπαντρες μητέρες έχουν ελάχιστες πιθανότητες να βρουν μια καλή δουλειά.
Συγκρίνετε ευθέως τις σύγχρονες ευρωπαϊκές δημοκρατίες με τις δικτατορίες της Λατινικής Αμερικής.
Ναι. Η διαφορά σήμερα είναι ότι και οι δικτατορίες είναι μεταμφιεσμένες και ο πόλεμος αόρατος. Σήμερα τα πάντα είναι ροζ! Μόνο που η πραγματικότητα δεν είναι ροζ! Μας έχουν πείσει γι’ αυτό, παρ’ όλη την καταπίεση που υφιστάμεθα. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Πορτογαλίας, που περνά μια από τις χειρότερες κρίσεις. Όταν μιλάς με Πορτογάλους σού αναπαράγουν την κυβερνητική προπαγάνδα. «Έχουμε χρέος και πρέπει να πληρώσουμε», λένε. Ναι, αλλά ποιος σας το προκάλεσε το χρέος;
