Η Ελβετία η πρώτη χώρα στον κόσμο όπου θα γίνει σχετικό δημοψήφισμα. Του Ηλία Καραλή
Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη: Tο φάντασμα του βασικού εισοδήματος χωρίς όρους. Τον Νοέμβριο ανακοινώθηκε ότι το θέμα θα τεθεί σε δημοψήφισμα στην Ελβετία, προκειμένου να αποτελέσει συνταγματική επιταγή. Το Βασικό Εισόδημα Χωρίς Όρους (ΒΕΧΟ) θα διατίθεται σε όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως εάν εργάζονται ή όχι και ανεξαρτήτως των οικονομικών δυνατοτήτων τους ή άλλων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών. Το μηνιαίο ύψος προτείνεται στα 2.500 ελβετικά φράγκα (2.050 ευρώ) για κάθε ενήλικα και 625 φράγκα για κάθε παιδί.
Η ελβετική περίπτωση
Οι υποστηρικτές της ιδέας στην Ελβετία («άχρωμοι» ιδεολογικά) διαπιστώνουν ότι στην κοινωνία της αφθονίας αγαθών και υπηρεσιών και της ολοένα αυξανόμενης παραγωγικότητας, μειώνεται διαρκώς η αξία της συνολικά χρησιμοποιούμενης εργασιακής δύναμης. Αυτό επιφέρει την ανάγκη για ένα νέο τρόπο αναδιανομής του παραγόμενου πλούτου. Για να καλυφθεί το απαιτούμενο κονδύλι των 200 δισ. φράγκων ετησίως, προτείνουν:
• Τα 70 δισ. να προκύψουν ως αντικατάσταση (μερική ή πλήρης ανά περίπτωση) κοινωνικών παροχών όπως τα επιδόματα ανεργίας, οι συντάξεις γήρατος και χηρείας, τα οικογενειακά επιδόματα κ.ά.
• Τα 100 δισ. να προκύψουν ως τμήμα των αμοιβών των εργαζόμενων (με αναπροσαρμογή προς τα κάτω των συλλογικών συμβάσεων εργασίας) και των αυτοαπασχολούμενων. Ειδικά για εκείνους με ετήσιο εισόδημα πάνω από 52.000 φράγκα η αναπροσαρμογή προτείνεται να είναι κατά το πλήρες ύψος του ΒΕΧΟ, ενώ για εκείνους με εισόδημα κάτω από τα 52.000 φράγκα προτείνεται οι αμοιβές να μειωθούν κατά το ήμισυ του ΒΕΧΟ.
• Για τα υπόλοιπα 30 δισ. υποψήφιες πηγές χρηματοδότησης είναι οι φόροι περιουσίας και κατανάλωσης, ο φόρος εισοδήματος λόγω επικαρπίας, αλλά κυρίως ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας, καθώς και η θέσπιση φόρου στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές.
Η ιδέα ενός βασικού εισοδήματος -που τη συναντάμε ιστορικά από τον 18ο αιώνα- έχει αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο του BIEN (Basic Income Earth Network). Η πρόταση αυτή δέχεται κριτική από «δεξιούς» και «αριστερούς». Οι μεν θεωρούν ότι πολύς κόσμος δεν θα έχει πλέον το «κίνητρο» να δουλέψει, το δε αυξημένο εργασιακό κόστος θα οδηγήσει σε άνοδο τιμών και πληθωρισμό, και άρα και στη μείωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Οι δε υποστηρίζουν ότι, στην πραγματικότητα, το ΒΕΧΟ θα είναι άλλη μια επιδότηση του εργασιακού κόστους των εργοδοτών.
Οι Ελβετοί υποστηρικτές του ΒΕΧΟ πιστεύουν ότι:
Για τους μισθούς: Επιτυγχάνεται μια νέα βάση διαπραγμάτευσης, καθώς ο εργαζόμενος μπορεί να πει «όχι» σε μια κακοπληρωμένη, βαρετή ή σκληρή δουλειά. Με αυτόν τον τρόπο, οι κακοπληρωμένες αλλά κοινωνικά απαραίτητες εργασίες θα αποκτήσουν μεγαλύτερη αξία, ενώ οι υπόλοιπες δεν θα επηρεαστούν σημαντικά.
Για τις τιμές: Οι εργοδότες θα πρέπει να διαλέξουν – ή να προσφέρουν εργασιακές συνθήκες που να ευνοούν τη δημιουργικότητα και τη συνάφεια του εργαζόμενου με το παραγόμενο προϊόν ή να προσελκύσουν εργαζόμενους με υψηλότερες από πριν αμοιβές να κάνουν δουλειές όπου παρατηρείται η μέγιστη αποξένωση και εργασιακή αλλοτρίωση. Στην πρώτη περίπτωση τα μισθολογικά κόστη δεν θα έχουν αντίκτυπο στις προσφερόμενες τιμές, ενώ τα προϊόντα και οι υπηρεσίες θα είναι καλύτερης ποιότητας και άρα πιο ανταγωνιστικά. Στη δεύτερη περίπτωση, αντίθετα, οι τιμές θα είναι υψηλότερες από πριν και άρα τα αντίστοιχα προϊόντα ή υπηρεσίες λιγότερο ελκυστικά. Επίσης, στις παραγωγικές δομές εντάσεως εργασίας, με το ΒΕΧΟ οι τιμές θα πέσουν λόγω του μειωμένου μισθολογικού κόστους, ενώ σε εκείνες με ένταση κεφαλαίου οι τιμές δεν θα επηρεαστούν σημαντικά.
Ευκαιρία για χειραφέτηση
Το θέμα απασχολεί και την αριστερή διανόηση. Ο Franz Naetar, στο αυστριακό περιοδικό Grundrisse, γράφει ότι η θέσπιση του ΒΕΧΟ θα επαναπροσδιορίσει ποια είναι η κοινωνικά απαραίτητη εργασία και ποια όχι. Μέσω της απο-συσχέτισης της εργασίας από τη δυνατότητα αξιοπρεπούς επιβίωσης, περιορίζεται η παντοδυναμία των κατόχων των μέσων παραγωγής, είτε αυτοί είναι οι κεφαλαιοκράτες είτε το κράτος, τόσο στον καταμερισμό της εργασίας όσο και στη διανομή της παραγόμενης υπεραξίας. Ελπίζει, μάλιστα, ο Naetar ότι με το ΒΕΧΟ όλο και περισσότεροι θα μπορούν:
1.Να εργάζονται πιο δημιουργικά και ταυτόχρονα να ασχολούνται με «μη παραγωγικές» αλλά απαραίτητες κοινωνικά δραστηριότητες.
2.Να εφαρμόζουν άλλες μεθόδους συνεργασίας, με σκοπό τόσο την παραγωγή όσο και την κοινωνική προσφορά. Χαρακτηριστικά φέρνει ως παράδειγμα την παγκόσμια κοινότητα ανάπτυξης ελεύθερου λογισμικού και λογισμικού ανοικτού κώδικα.
Μέσω της συγκρότησης δικτύου από αυτοδιαχειριζόμενες συνεργατικές οντότητες ανά τομέα παραγωγής και δραστηριότητας, είναι δυνατόν να αρχίσει μια φυγή προς τα εμπρός, και μάλιστα άμεσα. Θα είναι δηλαδή η κομμουνιστική Αριστερά σε θέση -όπως πιστεύει ο Naetar- για πρώτη φορά από την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, να δείξει καθαρά το δρόμο προς την κοινωνική και οικονομική ισότητα.
Προς αυτήν την κατεύθυνση θα μπορούσε, ενδεχομένως, το ΒΕΧΟ να αποτελέσει ένα από τα εργαλεία προκειμένου να κερδηθεί η μάχη του «συγκεκριμένου» για την Αριστερά. Οι εμπνευστές της ελβετικής πρωτοβουλίας δηλώνουν ότι αποσκοπούν σε ένα προχώρημα του κοινωνικού συμβολαίου.
info
Στην Ελβετία οι μηνιαίες αποδοχές ενός εκπαιδευτικού ανέρχονται στις 8.000 φράγκα, και ενός εργαζόμενου σε fastfood στις 3.000 φράγκα. Από αυτά, ποσοστό μεγαλύτερο του 40% αντιστοιχεί στη φορολογία και τις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης, περίθαλψης, αλληλεγγύης κ.ά. Το ενοίκιο μιας γκαρσονιέρας στη Ζυρίχη κινείται στα 1.000 φράγκα χωρίς κοινόχρηστα και θέρμανση.
