Στ’ άρματα, στ’ άρματα!

Με κάλεσαν στον Γράμμο. Οι πολιτικοί πρόσφυγες από την Πολωνία και τα παιδιά τους που μεγάλωσαν εκεί. Ήταν η πρώτη φορά γι’ αυτούς τους στρατιώτες του Δημοκρατικού Στρατού που θα πήγαιναν στον Γράμμο μετά την ήττα και την αναχώρησή τους το 1949, αλλά και για τους απογόνους τους, που θα συνέδεαν τις αφηγήσεις των γονιών τους με τους τόπους διεξαγωγής των μαχών και τα μονοπάτια εξόδου από τη χώρα.

Με κάλεσαν –  όχι τυχαία. Πριν από δέκα χρόνια είχα πάρει την πρωτοβουλία να πάω στην Πολωνία και να καταγράψω ό,τι απέμενε από την ελληνική παρουσία. Στους τόπους εγκατάστασης, στους συλλόγους και στα σπίτια που έμεναν όσοι δεν γύρισαν εκούσια ή ακούσια στην Ελλάδα μετά το ’74, γέροι και νέοι. Από το πολύτιμο αυτό υλικό, έφτιαξα δύο ημίωρα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκαν δυο-τρεις φορές από την ΕΡΤ. Έχοντας διατηρήσει δεσμούς με τους φίλους που έκανα, δεν με ξέχασαν σ’ αυτό το ταξίδι μνήμης, τιμής και περηφάνιας. Τους ευχαριστώ πολύ! Ήταν συγκλονιστική η εμπειρία. Πάνω από 300 άνθρωποι συναντηθήκαμε στο Νεστόριο κι από κει ανεβήκαμε στον Γράμμο, διασχίσαμε τις πυκνές δασώδεις περιοχές με τα φαράγγια και τα ποτάμια, προσπεράσαμε τη σπηλιά που ήταν το ορεινό νοσοκομείο του Δημοκρατικού Στρατού και φτάσαμε στο οροπέδιο που ήταν το τελευταίο σημείο πριν από την οροσειρά που, περνώντας την, όσοι γλίτωσαν, βρέθηκαν στην Αλβανία, απ’ όπου και μεταφέρθηκαν στα αμπάρια φορτηγών πλοίων στην Πολωνία. Αυτοί οι άνθρωποι που είχαν γονιούς ή παππούδες μαχητές έχουν μια άλλη ποιότητα. Ανεξάρτητα από τις πολιτικές τους πεποιθήσεις, που είναι διάφορες, επειδή μεγάλωσαν με αρχές και αξίες από γονείς που θυσιάστηκαν για την πατρίδα και το σοσιαλισμό και επειδή ευεργετήθηκαν από τους φιλόξενους Πολωνούς που πρόσφεραν εντελώς δωρεάν περίθαλψη, στέγη, εργασία και σπουδές, παρ’ όλο που η χώρα ήταν πλήρως ισοπεδωμένη από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με έξι εκατομμύρια νεκρούς και πόλεις, εκ θεμελίων κατεστραμμένες, διαμόρφωσαν ανάλογους χαρακτήρες. Γι’ αυτό χαιρόμουν που ήμουν μαζί τους. Και, βέβαια, δεν έχασα την ευκαιρία να συνεχίσω τις καταγραφές μου με πολλές συνεντεύξεις πρωτίστως από τους λίγους εναπομείναντες λόγω ηλικίας μαχητές και συμπληρωματικά από νεότερους που ζουν ακόμα στην Πολωνία ή είναι διασπαρμένοι σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Καθένας τους ένα ολόκληρο συναρπαστικό βιβλίο, είτε αφηγούνται τις δραματικές φάσεις του πολέμου στα βουνά, είτε τις εξαιρετικές συνθήκες διαβίωσης στην Πολωνία, που διαψεύδουν τη μελανή εικόνα που παρουσιάζεται παραμορφωτικά από άγνοια ή από αντικομμουνιστικό μένος.
Την ώρα που τα μάτια βούρκωναν παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ μου για τη ζωή στο Κροστσένκο, η ανταμοιβή μου από τους θαυμάσιους αυτούς Έλληνες ήταν ανυπολόγιστη.
Τίποτα δεν πάει χαμένο.
Στ. Ελλ.

Πληροφορίες: www.meta.org.gr