Τα εγχειρήματα κοινωνικής οικονομίας (συνεργατικές επιχειρήσεις αλλά και συλλογική και αλληλέγγυα ανταλλαγή υπηρεσιών και αγαθών) γνωρίζουν τα τελευταία 10 χρόνια (και κυρίως τα τελευταία 5) μια άνθιση στη χώρα μας.
Λογικό στο δεδομένο πλαίσιο όπου η κοινωνία αναζητά νέους δρόμους και λύσεις στα τεράστια προβλήματα επιβίωσης, εν μέσω κρίσης των μέχρι τώρα μοντέλων κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Η κοινωνική οικονομία μέσα σε συνθήκες καπιταλισμού είναι ένα πείραμα. Ένα κλείσιμο του ματιού για μια άλλη κατεύθυνση. Ένα πολυχρηστικό εργαλείο. Ανοίγει μυαλά, πυροδοτεί προβληματισμούς, βοηθά στο εδώ και τώρα ανθρώπους και καταστάσεις, δείχνει έναν άλλο εφικτό δρόμο, προβάλλει στην πράξη άλλες αξίες. Συλλογικότητα, ικανοποίηση αναγκών των ανθρώπων κι όχι του κεφαλαίου, ανθρωπισμό σε οργανική σχέση με τη Φύση, πολυεπίπεδο αλληλοσεβασμό, ισοτιμία, αξιοπρέπεια.
Δεν παύει, όμως, να λειτουργεί μέσα στις δεδομένες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που θέτουν και τα όρια αυτών των προσπαθειών. Ενδιαφέρον και σαφές παράδειγμα το εργοστάσιο της Ζανόν στην Αργεντινή, από τα γνωστότερα εγχειρήματα παγκοσμίως. Μια προσπάθεια που προέκυψε μέσα στο πλαίσιο μιας ευρύτερης κοινωνικής αναταραχής στην αργεντίνικη κοινωνία στις αρχές του 21ου αιώνα. Το 2010 (την ώρα που το δικαστήριο επικύρωνε και νομικά το πέρασμα του εργοστασίου στα χέρια των εργατών) η παγκόσμια οικονομική κατάσταση έφερνε τη συνέλευση του εργοστασίου μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα. Όπως μας είπαν τότε οι σύντροφοι από τη Ζανόν, λόγω της κρίσης είχε μειωθεί ο κύκλος εργασιών τους και έπρεπε να αποφασίσουν εάν θα μείωναν τους μισθούς ή θα απέλυαν κόσμο. Η συνέλευση αποφάσισε να μειώσει τους μισθούς όλων. Κάποιοι εργάτες δεν μπορούσαν να ζήσουν με τον καινούργιο μισθό και αποχώρησαν οικειοθελώς. Να το όριο!
Πολλά τα παραδείγματα κι άλλων εγχειρημάτων που «ρουφήχτηκαν» από τη δίνη των καπιταλιστικών σχέσεων και είτε έγιναν άλλη μία επιχείρηση που όμως δείχνει μια άλλη κουλτούρα (βεβαίως σεβαστό αλλά χωρίς να αλλάζει ευρύτερα τους κοινωνικούς συσχετισμούς) είτε άρχισαν να παραβαίνουν κάποιες από τις αρχές τους, συνεργαζόμενοι όλο και πιο πολύ με τις αγορές (π.χ. Fair Trade) οι οποίες τους αποδέχτηκαν ως «κομμάτι της αγοράς» και τους υπολόγισαν σαν «διαφυγόντα κέρδη» των παραδοσιακών επιχειρήσεων, αλλά πάντως ως μέρος του όλου συστήματος κι όχι κάτι ανταγωνιστικό.
Εν κατακλείδι: Όπως όλα τα πράγματα, οι δράσεις και οι μορφές κοινωνικής οικονομίας δεν κλείνονται σε μια τοποθέτηση «άσπρο-μαύρο». Είναι χρήσιμες και προωθητικές ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο υπάρχουν και γίνονται. Δείχνουν έναν άλλο δρόμο οργάνωσης των κοινωνικοοικονομικών σχέσεων αλλά στο δεδομένο καπιταλιστικό πλαίσιο έχουν συγκεκριμένα όρια. Δεν είναι αυτοσκοπός αλλά καλά παραδείγματα που μπορούν να παίξουν προωθητικό ρόλο (και να βοηθηθούν και τα ίδια) όσο συνδέονται με ένα ευρύτερο ρεύμα κοινωνικής αλλαγής.
Αχιλλέας Σταύρου
