Φωτο: Ο κομμουνιστής δημοσιογράφος Τάκης Φίτσος
δίπλα στον Άρη Βελουχιώτη, στη Λαμία, 1944
Νίκος Βέλμος
«Ο Βέλμος ήταν ένας πυρακτωμένος μετεωρίτης, ξεκομμένος από κάποιο αστρικό σύστημα, αυτοπυρπολούμενος και κατακαίων» (Τάσος Κόρφης, 1973)
Υπάρχουν άνθρωποι που αναγνωρίστηκαν για το σημαντικό έργο τους και άνθρωποι που καταχωνιάστηκαν στα περιθώρια της ιστορίας γιατί ήταν ανορθόδοξοι, δεν υπάγονταν σε ομάδες με εξουσία και ενοχλούσαν πάρα πολύ τους ισχυρούς και καταξιωμένους με τον τεκμηριωμένο επικριτικό τους λόγο. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκει ο Νίκος Βέλμος, μοναχικός και θαρραλέος μαχητής στην περίοδο του μεσοπολέμου. Αναρχικός, χριστιανός και κομμουνιστής στην εξιδανικευμένη τους μορφή, προσπάθησε σε όλη τη σύντομη ζωή του (1890-1930) να διατηρήσει την ανεξαρτησία του, να μην λογοκρίνεται και να μην χαρίζεται σε κανέναν, ούτε στους αξιόλογους φίλους του. Χάρη στον εκδοτικό οίκο «Φαρφουλάς», που εξέδωσε σε ένα καλοτυπωμένο τόμο τα φύλλα του περιοδικού Φραγκέλιο της πρώτης περιόδου και το βιβλίο «Νίκος Βέλμος (1890-1930), ο γυιος της απωλείας» του Νίκου Λογοθέτη, ο Βέλμος ανασύρεται από τη λήθη και τοποθετείται εκεί που πραγματικά ανήκει, στο προσκήνιο.
Ο Βέλμος ήταν δημοσιογράφος-εκδότης του περιοδικού Φραγκέλιο, λογοτέχνης, ηθοποιός -θεατρικός συγγραφέας, ζωγράφος-σκιτσογράφος και ιδρυτής του «Άσυλου Τέχνης», χώρου για εκθέσεις εικαστικών και συναντήσεις ψαγμένων ανθρώπων.
Το περιοδικό ήταν αυτοσχέδιο και χειροποίητο, πολύ πλούσιο σε ύλη, αντιπροσωπευτικό της πνευματικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής της εποχής του, αλλά και πάρα πολύ στρατευμένο, στην υπηρεσία των φτωχών και των αδικημένων, καθώς και των καλλιτεχνών που θάβονταν από την καθεστηκυία τάξη και, ταυτόχρονα, πολύ καταγγελτικό για τους διεφθαρμένους πολιτικούς, τους χοντρόπετσους ιερείς και τους φθοροποιούς διανοούμενους. Φίλοι και συνεργάτες του Βέλμου ήταν, μεταξύ άλλων, οι Στρατής Δούκας, Τεύκρος Ανθίας, Φώτης Κόντογλου, Τάκης Παπατσώνης, Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Αντρέας Καρκαβίτσας και ο Γιαννούλης Χαλεπάς που φιλοτέχνησε με ένα γλυπτό του τον τάφο του φτωχού Βέλμου.
Στ. Ελλ.
Η Ελλάδα στο μεσοπόλεμο
(αποσπάσματα από το «Φραγκέλιο» του 1927, με την ορθογραφία του, αλλά σε μονοτονικό)
Ήρωες του 1821 και του 1921
Οδυσσέας Αντρούτσος
Μα έτσι είναι γραμμένο; Οι τίμιοι να δουλέβουν πάντα για τους άτιμους;- Λες και τώξερε αφτό ο Αντρούτσος, ο Φερραίος, ο Παπαφλέσσας, ο Διάκος, ο Καραϊσκάκης, ο Οικονόμου ο Υδραίος, ο Μακρυγιάννης, και τόσοι άλλοι αληθινοί παλληκαράδες, να πετσοκοβόντουσαν για τον άνθρωπο και για το Ρωμέϊκο; Ναι, πάλι το ίδιο θα κάνανε κι’ αν ξέραν ακόμα, πως όχι μονάχα στα χέρια του Μιχαλακόπουλου θάπεφτε το Ρωμέϊκο, μα και στα χέρια του Τσαλδάρη ακόμα. Αφτό ήταν το σπουδαίο, ότι τραβήξανε μπρος αδιαφορώντας για τον εαφτό τους και για τα μελλούμενα, και τούτο όχι γιατί δεν ξέρανε τα πράμματα, ή γιατ’ είταν ηλίθιοι, μα γιατ’ είταν τίμιοι∙ γιατί αιστανόντουσαν, γιατ’ είταν άντρες∙ γιατί είταν αγνοί. ΟΣΟ ΠΙΟ ΠΑΛΙΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΙΣΑΙ ΤΟΣΟ ΠΙΟ ΕΥΚΟΛΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑΣ είπε ο Σοπεγχάουερ, ο έξοχος αφτός Γερμανός φιλόσοφος. Ε, τι διάολο, και το τελευταίο χαμίνι τότες, δε μπορεί να γίνει καφαντάρης ή μεταξάς, ή βενιζέλος κι’ ότι άλλο σκουπίδι, που συχαινόμαστε να τ’ αναφέρουμε;- Αλλοίμονο!.. Η ατιμία είναι δύσκολη μονάχα για τους ντροπαλούς και τους τίμιους!- Καϋμένε Αντρούτσο. Έφιαξες λοιπόν μαζή με την παρέα σου μια Ελλάδα, για να τη διευθύνουνε η πουτανιές των πολιτικών μας; Έφιαξες μια Ελλάδα, για να πεινάει σήμερα πιότερο απ’ ότι πεινούσε επί τουρκίας; Είδα τον απορριγμένο σου τάφο κ’ έκλαψα με την ψυχή μου, το ιδανικό σου. Αλλοίμονο, γιατί σήμερα δε σ’ έχει η Ελλάδα, για να πάρεις το κεφάλι των Τουρκόσπορων, που κάθουνται και διεφθύνουν το Ρωμέϊκο μέσ’ απ’ τα άτιμα και προδοτικά τους γραφεία, βγάζοντας όλη την ώρα όρντινα και φετφάδες, για να δολοφονήσουν τους ανείποπτους ανθρώπους. Ναι, κλάνοντας και τρώγοντας και χαριεντιζόμενοι, βγάζουν τους φετφάδες τους και τα όρντινά τους, αφτοί! Ναι, Αντρούτσε μου, το ξέρω πως θα τους έπερνες το κεφάλι, γιατί ήσουν άντρας με οξύθυμη καρδιά. Μήπως αφτή δε σέκανε νάχεις τα τέλη πούχες;- Απ’ το Γολγοθά σου, Αντρούτσε μου, δυο λουλουδάκια σου απιθώνουμε στο μικρούτσικό σου τάφο, που δόξα τω θεώ ως την ώρα δεν τον ξέρουν, μα ούτε και τον πατήσανε οι βρωμοπόδαροι, -οι ψεύτες, οι χαραμοφάηδες, οι άναντροι.
Τάκης Φίτσος
Αν το 1821 έχει να μας παρουσιάσει πολλούς ήρωες, το 1921 έχει να μας επειδείξει ένα μόνο: τον Τάκη Φίτσο. Είναι από τη χώρα του Αθανάσιου Διάκου, δηλαδή απ’ τη χώρα των έξυπνων κ’ αισθηματικών, που σίγουρα μια μέρα, δε θα διευθύνουνε μόνο την Ελλάδα, μα κι’ άλλους τόπους. –Τ’ Άγιο σώμα του Χριστού – κ’ οι Εβραίοι, φύσει βαστάνε το σωματικό πόνο – δυο μέρες πόνεσε. Το καλομαθημένο κορμάκι του Φίτσου πονεί έξη χρόνια τώρα κάθε μέρα∙ άσε τώρα η ευαίσθητη ψυχή του το τι τραβάει και γιατί; γιατί πίστεψε σε μια ιδέα. Στην ιδέα της αποκατάστασης των αδικημένων. – Δεν είναι καλά, καλά, 25 χρονών. Φοιτητής από δεκαοχτώ χρονώ το 1921, επαναστάτησε σ’ όλα, στο πανεπιστήμιο, στη σημερινή κοινωνική μιζέρια∙ και πιο πολύ στο πλούσιο σπίτι του. Κι όλ’ αφτά δεν τάκανε για να δοξαστεί, μα γιατί πόνεσε τον πόνο του πονεμένου ανθρώπου, και γενικά των ανθρώπων∙ γι’ αφτό τ’ αρέσει κ’ η αφάνεια, γι’ αφτό και ποτέ δε μιλάει για τη φτώχια του και για τους μεγάλους καϋμούς του. Όποιος διάβασε τον Επαναστάτη του Αντρέϊεφ, (έκδοση Παρασκηνίων,) σίγουρα θα πει πως είταν φίλος του συγγραφέα. Πως κείνονε είχε υπόψει του ο σπουδαίος Ρώσσος επαναστάτης για να γράψει το διήγημά του. Ξέρουμε πως ο έξοχος αφτός πατριώτης του Διάκου θα πικραθεί διαβάζοντας τις αχρωμάτιστες αφτές γραμμές που του γράφουμε, μα όταν στοχαστεί την αποστολή μας, ξέρουμε πάλι πως θα μας συχωρέσει. – Πονεμένε, κι’ αληθινέ ευεργέτη της Νέας Ελλάδας, που την κάνεις περήφανη με τους αγώνες σου, συμπάθησέ μας που μιλάμε σήμερα για σένα.
Σημείωση: Ο Τάκης Φίτσος (1904-1949) πήρε μέρος σε όλους τους λαϊκούς αγώνες σαν μέλος του ΚΚΕ και εκτελέστηκε στις 16 Απριλίου 1949, στη Χαλκίδα, για την επαναστατική του δράση.
Τα ανθρωπομούλαρα!
Την κλωτσιά πούδωσε προ ημερών το άφωνο μουλάρι, και ξάπλωσε χάμω ξερό τον αξιωματικό που ενεργούσε έφοδο στον υπαίθριο στάβλο των Πυροβολικών, για να δει αν μένει ή όχι στη θέση του ο αποβλακωμένος απ’ την τυραννία του βρωμισμένος σταβλοφύλακας, ήταν εκείνο που δεν τολμούσε τόσο καιρό να πράξει ο φίλος και υπηρέτης του εκδικητικού ζώου, ο φτωχός αφτός στρατιώτης. Το ζώο, στο πρόσωπο του ύπουλου αφτού ανθρώπου ετιμώρησε όλη την κλίκα που βάλθηκε να σκλαβώνει για τις δουλιές της την αθώα νεότητα. Εμίλησε το ηρωϊκό μουλάρι. Και τι καλά που μιλάει! Ήταν καιρός τόσο σκληρά και τόσο μοναδικά να εκδικηθεί κι’ ο τυραγνισμένος άνθρωπος. Η Δικαιοσύνη αγρυπνά. Κι’ αν θεοί, κι’ αν ανθρώποι, κι’ αν ψυχές θαρρετές χαθήκαν απ’ το πρόσωπο της γης για να πονέσουν, για να βοηθήσουν, για να λευθερώσουν, για να εκδικηθούν τον κατατρεγμένο δούλο άνθρωπο, ωστόσο μένουν-αυτό μας διδάσκει η μικρή αυτή ιστορία της θανατικής κλωτσιάς που ανέφεραν οι εφημερίδες-οι άφωνοι, οι άγρυπνοι και υπομονετικοί, αλλά και τόσο νοήμονες σύντροφοί μας, για να τηνε επιβάλλουνε ισάξια στη δολοφόνα κοινωνία μας. Ζήτω λοιπόν τα μουλάρια, οι μεγάλοι αφτοί επαναστάτες, οι μεγάλοι αφτοί ανθρωπιστές. Και κάτω όλα τα ανθρωπομούλαρα!
Οι ύαινες!
Η προσφυγιά κρυώνει μέσα στα καλόφκειαστα καλύβια που τις έκαναν οι προκομμένοι εργολάβοι, χάρις στους πιο προκομμένους υπουργούς και επόπτας που γινήκαν το ένα για τα λεφτά. Προμήθειες γαρ, τσέπη, σακκούλα πουγγί, χρηματοκιβώτιο.- Τα ίδια και με τη Νέα Σμύρνη. Πήραν τα λεφτά του Κόσμου και τους έδειξαν τον τόπο. «Πηγαίνετε να στεγασθήτε, πηγαίνετε να ψοφήσετε στο ύπαιθρο.» Τόπος για τάφο. Καμμιά πόνεση, καμμιά στοργή, καμμιά φροντίδα. Ας περιμένουν να γίνει το κέφι των στεγαζομένων στα ντάνσιγκ και στα μπαρ, εκείνων που χορεύουν και ξοδεύουν και τρων και πίνουν από τις προμήθειες των συνοικισμένων, από το αίμα του φτωχού. Κακούργοι, δεν θ’ αργήσει να πέσει απάνω σας η κατάρα, που θα σαρώσει όλους σας, σαν βρωμερά ανώφελα κουνούπια! Από την πληγή του άλλου, βυζαίνουν αίμα και χορταίνουν οι τίγρεις∙ η ύαινες, οι απάνθρωποι, οι μπόγηδες!- Βρωμεροί! Φτου σας! Φτου σας!
