Έφυγε από τη ζωή, κάπως ξαφνικά, ο Χρήστος Μπίστης. Ο σύντροφος Χρήστος Μπίστης. Ένας άνθρωπος που τον θαύμαζα στα μαχητικά νεανικά μου χρόνια, στο μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1970, και τον σεβόμουν στα χρόνια που ακολούθησαν, για τη συνέπεια και την αφοσίωσή του σε μια υπόθεση που είχε από καιρό ξαναγίνει ουτοπική. Τα τελευταία χρόνια, μερικά βράδια, συναντιόμασταν στο σουβλατζίδικο της πλατείας Βικτωρίας, που ήταν κάτω από το σπίτι μας και τα λέγαμε. Εκείνος γύριζε συνήθως από κάποια μάζωξη ή πεταγόταν από το σπίτι του που ήταν κοντά, με τη βέσπα, για ένα λιτό βραδινό φαγητό. Πίναμε ένα ποτηράκι κρασί και ανταλλάσσαμε απόψεις. Τον ένιωθα πεσμένο σε σχέση με τον Χρήστο που είχα στο μυαλό μου, και υπέθετα ότι αυτό δεν ήταν άσχετο με μια απογοήτευση που δεν την ομολογούσε ρητά, αλλά αναμφίβολα την είχε μέσα του από την τροπή που είχαν πάρει τα πράγματα. Αλλά το απέδιδα και στις προσωπικές απώλειες, όπως ήταν ο πολύ πρόωρος χαμός του πολυαγαπημένου του αδερφού, του Ανδρέα, που ήταν κι ο πιο στενός του συναγωνιστής. Και άλλα που δεν γνωρίζαμε και δεν θεωρούσε αναγκαίο να γνωρίζουμε. Βέβαια, τελευταία, ήταν σαφώς καταβεβλημένος και από τα προβλήματα υγείας που είχε, οι αιμοκαθάρσεις δεν γίνονται χωρίς σωματικό και ψυχικό κόστος. Παρ’ όλ’ αυτά, ένιωθα, το ένιωθε και η Ιωάννα, που δεν τον είχε γνωρίσει στα καλά μας χρόνια, ότι μέσα του η φλόγα που μας είχε συνεπάρει στα νεανικά μας χρόνια έκαιγε ακόμα. Κι αυτό επιβεβαιωνόταν από το γεγονός ότι δεν σταμάτησε ποτέ, ούτε για ένα δευτερόλεπτο, να συμμετέχει στους πολιτικούς αγώνες, ακόμα κι όταν απέμεινε σχεδόν μόνος του. Θυμάμαι, κάποια εποχή τον βλέπαμε στα Εξάρχεια να κολλάει μόνος του αφίσες του ΕΚΚΕ, αν και το περίφημο Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κίνημα Ελλάδας είχε από πολλά χρόνια εξαϋλωθεί. Ο Χρήστος, όμως, ήταν ο ίδιος το ΕΚΚΕ μετά το ΕΚΚΕ, όταν πια είχαν όλοι αναδιπλωθεί, αποχωρήσει, ή μετακινηθεί. Και μόνος του συνέχισε τις προσπάθειες να συνεργαστεί με άλλες δυνάμεις από το χώρο της λεγόμενης εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, συμβάλλοντας τελικά στη δημιουργία της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Παράκληση: το «μόνος» να μην παρεξηγηθεί από τους συντρόφους του.
Συναντιόμασταν, εννοείται, κι αλλού. Σε διαδηλώσεις, συγκεντρώσεις ή στο φωτοτυπείο του Κώστα Βαθειά στη Μαυρομιχάλη όπου έβγαζε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων διάφορα έντυπα του ΕΚΚΕ, παλιές μπροσούρες, αλλά και συλλογές κειμένων με αφορμή κάποια γεγονότα ή επετείους. Ο Χρήστος είχε μαλακώσει πολύ, είχε βγάλει μια γλύκα, ενώ εγώ τον είχα καταχωρήσει στη μνήμη μου σαν ένα θυελλώδη, ορμητικό, αδιαπραγμάτευτο άνθρωπο. Ήταν ένας από τους τρεις που αποτελούσαν την ηγετική ομάδα του ΕΚΚΕ. Οι άλλοι δύο, η Άννα Φιλίνη και ο Πέτρος Στάγκος, ήταν πολύ διαφορετικοί σαν χαρακτήρες και στο βάθος, όπως έδειξε ο χρόνος, και στις αντιλήψεις. Τότε, όμως, τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που άρχισε η κάτω βόλτα, αποτελούσαν ένα πάρα πολύ δυναμικό πυρήνα, γύρω από τον οποίο είχε συσπειρωθεί ένα πλήθος αξιόλογων ανθρώπων κυρίως από το χώρο των γραμμάτων και των τεχνών. Το ΕΚΚΕ, ίσως, στο διάστημα 1973-1977, άντε ‘78, είχε ξεκινήσει νωρίτερα και διαλύθηκε αργότερα, αλλά για μια πενταετία περίπου, ήταν, κατά τη γνώμη μου, ένα σχεδόν υποδειγματικό επαναστατικό κίνημα. Με σαφή ιδεολογικό προσανατολισμό, με εξαιρετική οργάνωση, με αυτοθυσία και πειθαρχία, που μόνο στο παλιό ΚΚΕ υπήρχε. Και είχαν ενταχθεί στο ΕΚΚΕ πάρα πολλοί άνθρωποι ικανοί, ταλαντούχοι, δημιουργικοί και μαχητικοί. Χωρίς υπερβολή, ήμασταν στρατευμένοι σε εικοσιτετράωρη βάση. Και είχαμε εξωστρέφεια, δουλεύαμε πάρα πολύ στον κόσμο, στην κοινωνία. Βγάζαμε μια καλή και πλούσια σε ύλη εφημερίδα, τους Λαϊκούς Αγώνες, που, πέρα από το περίπτερο, την πουλούσαμε χέρι-χέρι στις γειτονιές και στα εργοστάσια. Επί χρόνια. Ο καθένας μας είχε μια περιοχή. Εγώ κάλυπτα την οδό Φυλής, που είναι ένας δρόμος δύο χιλιομέτρων, και έδινα την εφημερίδα στα μαγαζιά. Είχα σταθερούς αναγνώστες, μαγαζάτορες, που διάβαζαν και μας ενίσχυαν οικονομικά. Τότε, δεκαετία του ’70, η Φυλής ήταν ένας ζωντανός εμπορικός δρόμος, με λίγους οίκους ανοχής. Σήμερα, είναι σχεδόν ερημωμένη από εμπορικά μαγαζιά, κατεβασμένα ρολά παντού, ενώ οι οίκοι ανοχής έχουν δεκαπλασιαστεί. Σημείο των καιρών, του εκσυγχρονισμού, της κρίσης και της χρεοκοπίας υλικής και πνευματικής. Επίσης, πήγαινα κάθε βδομάδα, επί χρόνια, έξω από το εργοστάσιο του Δημητριάδη, στην Αχαρνών, από τις μεγάλες κλωστοϋφαντουργίες που έκλεισαν, και στο οικόπεδο χτίστηκαν από ένα γνωστό μεγαλοεργολάβο τεράστια συγκροτήματα διαμερισμάτων, και έξω από το εργοστάσιο ΒΙΣ στην Πειραιώς, πάντα την ίδια μέρα, στο ένα πρωινιάτικα που έμπαιναν οι εργάτες και στο άλλο την ώρα που σχολούσαν το απόγευμα.
Με τα κινήματα…
Και έτσι, με αυτό το σύστημα σε όλη την Αθήνα και σε μέρη της Ελλάδας που είχαμε μέλη και φίλους, διακινούσαμε την εφημερίδα. Ήμουν συντάκτης στην εφημερίδα, με ειδικότητα στα διεθνή, μια ολόκληρη σελίδα με διαρκή παρακολούθηση των κινημάτων σε όλο τον κόσμο. Μεγάλη σελίδα, όπως ήταν το σχήμα των εφημερίδων τότε, πριν γίνουν ταμπλόιντ, και πολύ πυκνογραμμένη (άλλο ένα κουσούρι των αριστερών εφημερίδων). Για να είμαι ενημερωμένος, αγόραζα από την Ομόνοια διάφορα ξένα έντυπα, μεταξύ των οποίων καθημερινά την Le Monde, που είχε αναλυτική αρθρογραφία για τις χώρες του Τρίτου Κόσμου. Στη Γαλλία, παρακολουθούσαν συστηματικά τις εξελίξεις σαν γνήσιοι αποικιοκράτες και εξ αυτού μάλλον, η Le Monde, χαρακτηρισμένη ως προοδευτική εφημερίδα, είχε την πληρέστερη αρθρογραφία που μου επέτρεπε, σε συνδυασμό με άλλες πηγές, να καταλαβαίνω ικανοποιητικά τι συνέβαινε στην Αφρική και την Ασία. Μάζευα, μάλιστα, τις εφημερίδες αυτές που τις θεωρούσα πολύτιμες, με αποτέλεσμα να έχω ένα δωμάτιο γεμάτο με Le Monde, μέσα σε μαύρες σακούλες για να μην σκονίζονται, οι οποίες τελικά εγκαταλείφθηκαν εκεί όταν μετακόμισα και δεν είχα που να τις πάω.
Αυτές οι παρενθέσεις έχουν ενδιαφέρουν γιατί δείχνουν ότι γύρω από ένα δημιουργικό άνθρωπο, και δη ένα πρωτοπόρο πρωταγωνιστή σαν τον Χρήστο, οικοδομείται ένας ολόκληρος κόσμος και δραστηριοποιούνται πολλοί σημαντικοί άνθρωποι. Για παράδειγμα, υπεύθυνος για τη σελίδα των διεθνών στους Λαϊκούς Αγώνες, ήταν ο Νίκος Λιβέριος, που λειτουργούσε και το βιβλιοπωλείο του ΕΚΚΕ, στη στοά της Όπερας, στην Ακαδημίας. Ξεκινούσαμε από το απόγευμα και γράφαμε μέχρι το πρωί, καταλήγοντας στο τυπογραφείο για τη σελιδοποίηση που γινόταν πάνω στο μάρμαρο, δεν υπήρχε τότε η ψηφιακή τυπογραφία, όλα ήταν χειροποίητα, και μετά, στη δουλειά κατ’ ευθείαν, στη δισκογραφική εταιρία που εργαζόμουν στη δεκαετία του ’70! Ο δε Λιβέριος, μετά την αποσύνθεση του ΕΚΚΕ, παρέμεινε στο χώρο του βιβλίου και έφτιαξε ένα από τα καλύτερα βιβλιοπωλεία στα Βαλκάνια, ξεκινώντας από ένα υπόγειο στην Ασκληπιού, για να γίνει η γνωστή σε όλους «Πολιτεία», που αντέχει στους κραδασμούς της εποχής, κάτι που δυστυχώς δεν κατάφεραν ούτε ο Ελευθερουδάκης ούτε ο Παπασωτηρίου και πολλά άλλα βιβλιοπωλεία, που κατέρρευσαν από την κρίση ή στέκονται ακόμα ετοιμόρροπα.
Για να καταλάβει κανείς τον κόσμο που φτιάχναμε και τον κόσμο που μας περιέβαλε, και ο Χρήστος ήταν βασικός συντελεστής, είχαμε και εκδοτικό οίκο που έβγαζε φροντισμένα βιβλία, πολιτικά, ιστορικά και λογοτεχνικά, παρεμβατικά στο πολιτικό γίγνεσθαι. Είχαμε στήσει και τη Λαϊκή Αλληλεγγύη, μετωπική οργάνωση, η οποία λειτουργούσε κι ένα σχετικά μεγάλο παιδικό σταθμό στα Πατήσια. Και απ’ την άλλη, αρκετοί σύντροφοι, στους οποίους αξίζει μια ειδική μνεία, είχαν αφήσει τις δουλειές τους και τις σπουδές τους στα πανεπιστήμια και τα πολυτεχνεία για να πιάσουν δουλειά σε μεγάλα εργοστάσια, σαν απλοί εργάτες, ο Μίμης, ο Σεραφείμ, η Μαρία κ.ά., με σκοπό να πρωτοστατήσουν στη δημιουργία εργοστασιακών σωματείων, γιατί μετά τη χούντα δεν υπήρχε τίποτα. Ήρωες. Γιατί, κακά τα ψέματα, οι βαριές δουλειές δεν είναι εύκολες για τους διανοούμενους, ούτε η προσπάθεια να οργανώσεις την εργατική τάξη ήταν απλή υπόθεση. Γιατί δεν είχες μόνο την εργοδοσία ή και την απροθυμία των ίδιων των εργατών να οργανωθούν και να αγωνιστούν. Είχες και τα μέλη του ΚΚΕ που, επειδή ανήκες σε άλλη κομμουνιστική οργάνωση, σε αντιμετώπιζαν σαν προδότη και πράκτορα της ασφάλειας. Από τη μια η Σκύλα κι απ’ την άλλη η Χάρυβδη.
Πρωτεργάτης
Διατρέχοντας στο διαδίκτυο, να δω τι γράφτηκε για τον Χρήστο, που έφυγε στα 77 του, από ένα κρεβάτι στο Ιπποκράτειο, όπου είχε μπει για μια μικρή επέμβαση που στάθηκε μοιραία, βρήκα λιγοστά πράγματα, τυπικά, θα έλεγα, πολύ φτωχά για ένα άνθρωπο που σηματοδότησε με την παρουσία και τη δράση του μια εποχή που άνθιζαν πολλά λουλούδια και πολλές ομάδες συναγωνίζονταν συσπειρωμένες γύρω από ευγενικές ιδέες, για ένα κόσμο καλύτερο. Αλλά είδα και μία φωτογραφία, στο σπίτι-γραφείο, του Χρήστου, με ένα πανό στο φόντο από τα χρόνια εκείνα. Τι μου θύμισε. Μερικά ήτανε πελώρια, είχανε μήκος δέκα μέτρων και πιάνανε όλο το δρόμο, εντυπωσιακά. Τα δημιουργούσαν οι ζωγράφοι του ΕΚΚΕ, κυρίως ο Χρόνης Μπότσογλου, που αργότερα έγινε διευθυντής στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το συγκεκριμένο στη φωτογραφία είναι, όπως τα περισσότερα, εμπνευσμένο από την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, αλλά πολύ ελληνοπρεπές, με εργάτες, αγρότες και φοιτητές, ελληνόφατσες, με τα εργαλεία τους στο χέρι και με τις γροθιές εναντίον των φασιστών. Αυτά τα πανό του ΕΚΚΕ ήταν μοναδικά, αναπαραστατικά μιας εποχής, έργα τέχνης. Κρίμα που δεν είχαμε τότε το μυαλό να τα διασώσουμε όλα, αν και ο Χρήστος πρέπει να κράτησε κάποια. Θυμάμαι και τον Δήμο Σκουλάκη, αυτό τον ευγενικό σύντροφο, που έγινε διάσημος για τα αντιδικτατορικά του σκίτσα και αργότερα διακρίθηκε για τη ζωγραφική του, επίσης επαναστατική σε αρκετούς από τους πίνακές του. Δυστυχώς, κι αυτός έφυγε από τη ζωή πριν από δύο χρόνια.
Βέβαια, στον Χρήστο αποδόθηκαν και οι μεγαλύτερες ευθύνες για το αδιέξοδο και το ναυάγιο αυτής της μεγάλης προσπάθειας που συγκέντρωσε για ένα διάστημα τα καλύτερα, τα πιο φλογισμένα και καλλιεργημένα μυαλά της εποχής της. Αλλά, καθώς τα χρόνια περνούσαν, και οι κρίσεις καταστάλαζαν, νομίζω ότι, χωρίς κανείς να εξαλείφει τις ατομικές ευθύνες που έχει ο καθένας μας για κάθε τι στο οποίο συμμετέχει, όπως ευθύνες ίσως ακόμα μεγαλύτερες έχει κανείς επειδή δεν συμμετέχει, αλλά αυτό είναι μεγάλη κουβέντα, καταλάβαμε ότι δεν ήταν μόνο το ΕΚΚΕ που διαλύθηκε. Ολόκληρη εκείνη η εποχή πήρε φως και κάηκε. Πού κατέληξε ο Γαλλικός Μάης, πού κατέληξε η Άνοιξη της Πράγας, πού κατέληξαν όλα τα κινήματα με επαναστατική φλόγα στην Ευρώπη, μερικά πολύ ισχυρά, όπως στη Γερμανία και την Ιταλία, πού κατέληξε το τεράστιο αντιπολεμικό κίνημα και τα ριζοσπαστικά κινήματα της Νέας Αριστεράς στην Αμερική, πού κατέληξε η ίδια η Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα που ενέπνευσε επαναστατικούς απελευθερωτικούς στρατούς και επηρέασε και διαμόρφωσε κόμματα, κινήματα και οργανώσεις σαν τον ΕΚΚΕ σε όλο τον κόσμο φέρνοντας καινούργια στοιχεία, ανατροπές, και προκαλώντας πολύ μεγάλη αναταραχή στον τρόπο που σκεφτόμαστε; Και γέννησε, αναπόφευκτα, καινούργια προβλήματα και καινούργια ερωτηματικά. Εδώ, δεν τα κατάφερε ο Μάο και οι σκληροτράχηλοι Κινέζοι κομμουνιστές που είχαν στο ενεργητικό τους το κολοσσιαίο επίτευγμα, μετά από είκοσι χρόνια ένοπλου αγώνα, να νικήσουν, στην πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, όλους τους ισχυρούς εχθρούς τους και να αρχίσουν να χτίζουν μια σοσιαλιστική κοινωνία. Όμως, στο πιο δύσκολο μέτωπο, το εσωτερικό, στην προσπάθειά τους να κρατήσουν την επαναστατική φλόγα αναμμένη έχασαν, συνετρίβησαν. Τι να πούμε, λοιπόν, εμείς, για τη δική μας αποτυχία;
Αυτή η εποχή που φτάνει μέχρι τα τέλη του 1970 ήταν πραγματικά μια επαναστατική εποχή, από το Βιετνάμ μέχρι την Παλαιστίνη και από τη Μοζαμβίκη μέχρι το Περού. Οι λαοί ήταν σε εξέγερση, να διώξουν τους αποικιοκράτες, να δημιουργήσουν κράτη, να αντικρούσουν τον ιμπεριαλισμό, να οργανώσουν λαϊκά καθεστώτα. Κι εμείς εδώ, δεν πηγαίναμε πίσω. Μας είχαν φορέσει οι προστάτες-σύμμαχοί μας, οι Αμερικάνοι, τη φτηνιάρικη χούντα των συνταγματαρχών, που την ξεφορτωθήκαμε μένοντας όμως πίσω στις διεθνείς εξελίξεις, χάνοντας μια σημαντική περίοδο προόδου, όντας στο γύψο, συν τη μισή Κύπρο, που δεν έμελε έκτοτε να ανασυγκροτηθεί σε ενιαίο κράτος. Χωρίς έξωθεν βοήθεια, πέρα από κάτι φλυαρίες και αερολογίες των Ευρωπαίων περί δημοκρατίας και άλλων εύηχων λέξεων, χωρίς κανένα ουσιαστικό πρακτικό αντίκρισμα, χωρίς να πιέζουν σοβαρά τη δικτατορία, στηριχτήκαμε στις δικές μας δυνάμεις κι έτσι οργανώσαμε την εσωτερική αντίσταση, με τη συμπαράσταση Ελλήνων και ξένων πολιτών, όχι κρατών, από το εξωτερικό, για να δώσουμε το στίγμα της εποχής με τη μεγαλειώδη εξέγερση του Πολυτεχνείου. Αλλά και μετά την πτώση της δικτατορίας, το εξεγερτικό μας πνεύμα αναζωπυρώθηκε, ανασυγκροτήθηκε και οργανώθηκε σε φορείς που επιζητούσαν κάτι παραπάνω από την αποκατάσταση της αστικής δημοκρατίας, η οποία δεν ήταν κάτι λίγο μετά τη χούντα, αλλά ήταν πολύ κατώτερη από τα οράματα, τις προσδοκίες και τις ανάγκες μας.
Σ’ αυτή την επαναστατική μας έξαρση, ο Χρήστος Μπίστης ήταν από τους μεγάλους πρωταγωνιστές. Ήταν απ’ αυτούς που έγραψαν. Που έσυραν το κάρο. Που μας έβαλαν σε μια σειρά, που μας οργάνωσαν, από εξεγερμένες ατομικές συνειδήσεις, σε ομάδες, σε συλλογικότητες, που κάποια στιγμή έφτασαν και σε ένα πολύ ψηλό σημείο οργανωτικής συγκρότησης και πολιτικής συνείδησης, με αξιώσεις για κάτι πιο μεγάλο, πιο κοσμογονικό. Βλέποντάς το εκ των υστέρων, αντιλαμβάνομαι πόσο εν αγνοία μας ουτοπικό ήταν αυτό τότε. Όταν όλα τα άλλα γύρω μας, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, οδηγούνταν σε αδιέξοδο, σε εκφυλισμό ή κατά μία έννοια είχαν ολοκληρώσει το ρόλο τους, πώς θα μπορούσαμε εμείς, μόνοι μας, να πετύχουμε το ανέφικτο για όλους τους άλλους; Άλλη μεγάλη κουβέντα αυτή…
Αντάρτης παντοτινός
Ο Χρήστος Μπίστης είχε ζήσει μερικά χρόνια στην Ανατολική Γερμανία, στη δεκαετία του 1960, σπούδασε και εργάστηκε εκεί, στο Θέατρο του Μπρεχτ, σαν σκηνοθέτης, πέρασε μετά στο Δυτικό Βερολίνο, στα χρόνια της δικτατορίας στην Ελλάδα, κι εκεί ήρθε σε επαφή με τους άλλους συντρόφους με τους οποίους συνωμότησαν και δημιούργησαν το ΕΚΚΕ. Μετά κατέβηκε, μαζί με άλλους στην Ελλάδα, επί χούντας, και έκανε παράνομη δουλειά, μέχρι την άνοιξη του 1974 που συνελήφθη, μαζί με πολλά άλλα στελέχη του ΕΚΚΕ και της ΑΑΣΠΕ και βασανίστηκε για την αντιδικτατορική του δράση. Με τη μεταπολίτευση, έχοντας αφήσει για πάντα στην άκρη την επαγγελματική και καλλιτεχνική του πλευρά, ζώντας λιτά, αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στην πολιτική και τον αγώνα για το σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Μέχρι την τελευταία του ανάσα. Ώρες-ώρες που τον έβλεπα, μοναχικό και επίμονο, μου θύμιζε εκείνους τους μαχητές του ΔΣΕ, που το ’49 δεν παρέδωσαν τα όπλα και έμειναν στο βουνό, για πάντα αντάρτες…
Με αυτή την επιλογή, ο Χρήστος εκδήλωσε όλα τα θεωρητικά και οργανωτικά του προσόντα, με ένα επιτελείο πολύ ικανών συντρόφων, μεγάλωσε την οργάνωση, σε σημείο που έγινε αποφασιστικός παράγοντας του πολύ δυνατού κινήματος που αναπτύχθηκε εκείνα τα συναρπαστικά χρόνια. Στο φοιτητικό κίνημα, που συμμετείχα ενεργά, η φοιτητική παράταξη του ΕΚΚΕ, η Αντιφασιστική Αντιιμπεριαλιστική Σπουδαστική Παράταξη Ελλάδας, ήταν πάρα πολύ ισχυρή, από κάθε άποψη. Όσοι έζησαν αυτή την εποχή, θα συμφωνούσαν ότι είχε κάτι μαγευτικό. Όχι μόνο γιατί ήταν πολύ ζωντανή, πολύ ενδιαφέρουσα, πολύ έντονη, πολύ γεμάτη και πλούσια, αλλά και γιατί εμπεριείχε μέσα της στοιχεία από τον κόσμο που ονειρευόμασταν να φτιάξουμε και για τον οποίο παλεύαμε. Όχι ευδιάκριτα, ούτε περιγράψιμα, αλλά αισθητά, κι αυτό μας απογείωνε, σα να ζούσαμε ήδη στον άλλο, τον επόμενο κόσμο, τον νοητό και επιθυμητό. Και είμαι από τους τυχερούς που το ένιωσαν τότε. Και αυτό με κράτησε ενεργό, παρ’ όλο που η ίδια η εποχή με όλα αυτά τα μαγικά παρήλθε προ πολλού.
Δεν ξέρω εάν έχει κάποια σημασία, κάποιο συμβολισμό, αλλά δεν μπορώ να μην επισημάνω ότι ο Χρήστος έφυγε ακριβώς 40 χρόνια μετά το θάνατο του Μάο, στον οποίο τόσο πίστεψε και τον οποίο τόσο μελέτησε και διέδωσε τις ιδέες του στη μικρή μας Ελλάδα. Σεπτέμβριο του 1976 έφυγε ο Μάο, Σεπτέμβριο του 2016 έφυγε κι ο Χρήστος από τη ζωή. Ποιος ξέρει; Μπορεί να έχουνε κιόλας συναντηθεί…
Ένα κεράκι ήταν ο Χρήστος. Ένα κεράκι μπροστά στο εικόνισμα των μεγάλων ιδεών, στις οποίες πιστέψαμε και ορισμένοι πιστεύουμε ακόμα. Ένα κεράκι που τρεμόσβηνε μέχρι προχτές που έσβησε. Αλλά ο Χρήστος είναι ήδη στο πανόραμα των ηρώων αυτού του τόπου, των αγωνιστών που τα έδωσαν όλα χωρίς ιδιοτέλεια.
Όπως περίπου εκφωνήθηκε «Στο Κόκκινο 105,5», στις 17 Σεπτεμβρίου
Στέλιος Ελληνιάδης
