Η «Εφη-βία» της Βίκυς Σγουρέλλη από τις εκδόσεις Books With Shoes της Χίου με εικονογράφηση από τον Μανώλη Κοτρώτσιο είναι ένα ιδιότυπο και εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο που στην πραγματικότητα δεν απευθύνεται μόνο στους εφήβους αλλά και στους γονείς που έχουν παιδιά στην εφηβεία.
Μέσα από μια διπλή εικόνα –έγχρωμη για τις θετικές και ασπρόμαυρη για τις αρνητικές σκέψεις– ζούμε τις αντιφάσεις και τα αδιέξοδα της ηρωίδας του βιβλίου. Όπως γράφει στον πρόλογο η ψυχολόγος Ευγενία Δάνδη «η ΕΦΗ-ΒΙΑ δεν είναι ένα μυθιστόρημα, ούτε ένα παραμύθι. Είναι οι σκέψεις μιας έφηβης αποτυπωμένες στο χαρτί. Αποτελεί ένα βιβλίο απαλλαγμένο από συγγραφικές τεχνικές που προσπαθούν να εκβιάσουν το συναίσθημα».
Εξαιρετικός τόσο ο επίλογος, όσο και το κείμενο-ανάλυση στο τέλος του βιβλίου.
Ομολογώ ότι κι εγώ ως πατέρας εφήβων προβληματίστηκα πολύ με σημεία του βιβλίου. Φοβάμαι πως συχνά οι γονείς «τυφλωνόμαστε» όταν τα θέματα αφορούν τα παιδιά μας.
Ένας παραπάνω λόγος για να διαβάζουμε βιβλία σαν κι αυτό…
«Έχουμε μια αιωνιότητα να μην υπάρχουμε και ένα δευτερόλεπτο ύπαρξης στην αιωνιότητα αυτή. Είναι μια πολυτέλεια η ζωή μας και στο χέρι μας είναι να αδράξουμε την κάθε όμορφη στιγμή ή ακόμα καλύτερα να τη δημιουργήσουμε»
Ποια ήταν η αφορμή για να γράψετε ένα βιβλίο για την εφηβεία;
Ήμουν ένα παιδί που πέρασε μια δύσκολη εφηβεία. Αλλά και ως εκπαιδευτικός, για σχεδόν είκοσι χρόνια στον ιδιωτικό τομέα, δεν υπήρχε περίπτωση να αφήσω τα παιδιά στο έλεος του αδυσώπητου αυτού κόσμου, που βασίζεται στην εικόνα, χωρίς κάποιο εφόδιο. Τα μόνα όπλα μου η διδασκαλία και η συγγραφή.
Παράλληλα παρατηρώ ότι υπάρχει μια τεράστια δυσκολία επικοινωνίας γονέα και παιδιού σε αυτή την ηλικία. Η αγάπη είναι δεδομένη, η επικοινωνία όχι. Πίστεψα ότι ίσως αυτό το βιβλίο να αποτελέσει έναν δίαυλο επικοινωνίας. Να το αφήσει μια μητέρα που αντιμετωπίζει αυτά τα προβλήματα στο τραπέζι και διακριτικά να το πάρει η μικρή της.
Αυτή τη χαρά βιώνω κάθε φορά που η κόρη μου ή οι μαθητές μου γυροφέρνουν βιβλία που θέλω να εκδώσω, να μεταφράσω ή να διαβάσω. Λέω την υπόθεση φωναχτά… και τα αφήνω στο τραπέζι του σπιτιού μου ή της σχολής. Είναι ένα δείγμα επικοινωνίας, χωρίς συγκρούσεις. Αφήνεις το βιβλίο να μιλήσει για εσένα και μετά κοιτάς το βλέμμα τους. Και παύει να είναι βλέμμα αδιαφορίας ή θυμού, αλλά κατανόησης. Κάνουμε μια αξιολόγηση και προτείνουνε το κατάλληλο βιβλίο. Θα μου πείτε… το βιβλίο είναι η λύση; Αυτό που ξέρω είναι ότι η προσφορά ενός βιβλίου σε αυτόν/αυτήν που το έχει ανάγκη είναι μια ιερή πράξη και η αρχή μιας πνευματικής επικοινωνίας που όλοι –και περισσότερο τα παιδιά– έχουμε ανάγκη. Κανένας έφηβος ή έφηβη δεν θα κάτσει να τους κάνει κανείς κήρυγμα.
Τέλος, θέλω με αυτό το βιβλίο να δώσω στον γονέα να καταλάβει ή να θυμηθεί την εφηβεία του και να κατανοήσει ότι το παιδί του τον αγαπάει ακόμα και εάν δεν του το δείχνει, ώστε να μπορέσει ο ίδιος να το στηρίξει. Αλλά, επίσης, και το παιδί να καταλάβει ότι ο γονέας του το αγαπά, ακόμα και εάν η επικοινωνία είναι δύσκολη.
Σε ποιους απευθύνεται κυρίως;
Απευθύνεται και στους εφήβους, αλλά και στους γονείς τους. Επίσης, θεωρώ ότι αποτελεί ένα πολύ καλό βοήθημα για τους θεραπευτές ψυχικής υγείας και τους εκπαιδευτικούς. Το βιβλίο ανήκει στην κατηγορία των graphic novels που σημαίνει ότι είναι πλήρως εικονογραφημένο. Εδώ να πούμε ότι η εικονογράφηση του Μανώλη Κοτρώτσιου είναι ένα ή μάλλον πολλά συγκεντρωμένα έργα τέχνης. Σε κάθε εικόνα κρύβονται απίστευτα νοήματα τα οποία μπορούν να αναγνωρίσουν όλοι.
Το κείμενο, επίσης, είναι πολύ σύντομο και λιτό. Λένε «μια εικόνα, χίλιες λέξεις» οπότε το θεώρησα περιττό να γράψω με έναν διδακτισμό κουνώντας το δάχτυλο και δίνοντας οδηγίες. Άλλωστε εγχειρίδιο για «σωστούς» γονείς δεν υπάρχει, όπως ούτε για «σωστά» παιδιά. Υπάρχει η αγάπη και διάθεση για συνεργασία και κατανόηση. Χρειάζονται υποχωρήσεις και υποστήριξη. Δεν κατάλαβα πότε έγινε τόσο επιτακτικό να κουνάμε συνεχώς το δάχτυλο σαν να είμαστε όλοι ειδικοί και αναμάρτητοι, αλλά αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα σε οποιαδήποτε θετική εξέλιξη είτε προσωπική είτε κοινωνική.
Η δομή του κειμένου και το στήσιμο είναι επίσης αρκετά μοντέρνο για τα ελληνικά δεδομένα. Κάθε γραμματοσειρά και κάθε θέση της πρότασης ή μέγεθος των γραμμάτων έχει την εννοιολογική του σημασία και καθρεπτίζει την απόγνωση που βρίσκεται το παιδί καθώς βομβαρδίζεται από χίλια δυο προβλήματα τα οποία μεγεθύνονται.
Οι σελίδες χωρίζονται σε γκρίζες και έγχρωμες. Οι γκρίζες απεικονίζουν τις αρνητικές σκέψεις της Σάρας και τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο και οι έγχρωμες την ελπίδα και την ανάγκη της να γλιτώσει από τον ιστό της αράχνης.
Η αφήγηση καταλήγει με δύο επιλόγους. Και την επιλογή την αφήνω στον/στην αναγνώστη/αναγνώστρια. Είναι ακριβώς όπως η ζωή. Δεν έχουμε ποτέ μια επιλογή.
Το κείμενο προλογεί και αναλύει η ψυχοθεραπεύτρια Υ. Δρ Ευγενία Δάνδη.
Πώς θα συμπυκνώνατε το μήνυμα του βιβλίου;
Ήδη απορώ πώς συμπύκνωσα όλα αυτά τα προβλήματα σε τόσο μικρό κείμενο!
Η Σάρα είναι δεκαπέντε. Οι συμμαθητές της κάνουν τα πάντα να την πείσουν ότι είναι άσχημη. Η ίδια συγκρίνει τον εαυτό της με τα μοντέρνα –μη ρεαλιστικά και ψευδή– πρότυπα ομορφιάς. Τα οικογενειακά της προβλήματα τη φέρνουν σε σύγκρουση με τη μητέρα της και το είναι της. Νιώθει ότι κανείς δεν την αγαπά. Και το κυριότερο, δεν έχει μάθει να αγαπάει η ίδια τον εαυτό της. Οδηγείται στην κατάθλιψη και τις διατροφικές διαταραχές που θέτουν τη ζωή της σε κίνδυνο.
Ως συγγραφέας δεν λέω τίποτα, απλά παρουσιάζω τις θετικές και αρνητικές σκέψεις της Σάρας σε πρώτο πρόσωπο.
Σε μια γραμμή θα έλεγα το εξής σε όσα παιδιά πιστεύουν ή διανύουν μια δύσκολη περίοδο. Έχουμε μια αιωνιότητα να μην υπάρχουμε και ένα δευτερόλεπτο ύπαρξης στην αιωνιότητα αυτή. Είναι μια πολυτέλεια η ζωή μας και στο χέρι μας είναι να αδράξουμε την κάθε όμορφη στιγμή ή ακόμα καλύτερα να τη δημιουργήσουμε. Όχι με βάση το τι μας λένε οι άλλοι, αλλά με βάση το ένστικτό μας, τον χαρακτήρα και τη δυναμική μας. Δυνατός/η είναι αυτός που προχωράει ακάθεκτος/η και ας είναι κόντρα σε όλους, πολλούς ή ελάχιστους, ποτέ όμως με τον εαυτό του/της. Αυτός/ή που πέφτει και σηκώνεται. Δύναμη είναι να λυγίζεις, αλλά να μην τα παρατάς.
Θεωρείτε πως η πανδημία επιδείνωσε τα προβλήματα των εφήβων;
Και όχι μόνο των εφήβων! Σαφέστατα. Τα παιδιά παγιδεύτηκαν σε έναν ψεύτικο κόσμο με ό,τι αυτό έχει ως επακόλουθο. Τα πιο βασικά προβλήματα που προέκυψαν είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης και ψυχικής ενδυνάμωσης. Αυτές οι τεχνικές, που είναι απαραίτητες για την ψυχική, πνευματική, κοινωνική και προσωπική εξέλιξη του παιδιού, μπορούν να διδαχτούν από μικρή ηλικία. Δυστυχώς, αυτό δεν γίνεται.
Η προσγείωση θα είναι απότομη, φοβάμαι. Δεν είναι λίγα τα περιστατικά που μαθαίνουμε καθημερινά και υπάρχουν ως θεματολογία στο βιβλίο.
Πόσο δύσκολο είναι να είσαι συγγραφέας και εκδότης στην περιφέρεια;
Είναι δύσκολο να είσαι συγγραφέας και εκδότης σε όλη την Ελλάδα πλέον, ακόμη χειρότερα εντός ενός μικρού κοινωνικού κύκλου που δεν χωράει οτιδήποτε απειλεί την υπόστασή του. Δυστυχώς ή ευτυχώς έμαθα να αγωνίζομαι στη ζωή, να βασίζομαι στον εαυτό μου έχοντας την υποστήριξη λίγων, αλλά δυνατών και πνευματικών ανθρώπων που ξεχωρίζουν στις μικρές κοινωνίες και τις κάνουν καλύτερες. Δεν έχω πια καμία διάθεση να υπακούσω ή να συμβιβαστώ σε αυτά που θέλει ο καθένας να μου επιβάλλει, ώστε να είμαι αρεστή σε όλους. Μπορώ να συνεργαστώ και το επιζητώ, αλλά επί ίσοις όροις.
Ως γυναίκα, εκπαιδευτικός και συγγραφέας έχω καθήκον απέναντι στα παιδιά και πάντα υπερασπίζομαι με πυγμή την άποψή μου όταν αυτή σχετίζεται με τις γνώσεις μου και στηρίζεται από επιχειρήματα μακριά από πολιτικές ή ό,τι άλλο σκοπιμότητες. Αυτό… πιθανόν να ενοχλεί, αλλά εάν με ένοιαζε δεν θα ήμουν αυτή που είμαι, ένα ανήσυχο πνεύμα που ακόμα τολμάει να ονειρεύεται έναν καλύτερο κόσμο και να κοπιάζει με τις μηδαμινές του δυνάμεις, όπως πολλοί άλλοι αγαπημένοι μου φίλοι και ομότεχνοι, γι’ αυτόν. Έχουμε, λοιπόν, τους εχθρούς μας, αλλά έχουμε και απίστευτους φίλους. Οι πρώτοι μας κάνουν καλύτερους και οι δεύτεροι ευτυχισμένους!
