Πώς διαμορφώνεται η οικονομική κατάσταση;
Ο πολλαπλασιαστής που υπήρχε και διαμόρφωνε το χρέος κάθε νοικοκυριού ώστε να ασφαλίζεται ο δανειστής από πληθωρισμό και διακύμανση στη συναλλαγματική ισοτιμία, εντός πέντε ετών αυξήθηκε κατά 45%, χρεοκοπώντας τα περισσότερα νοικοκυριά. Χρειαζόταν πολιτική λύση, όμως η κυβέρνηση δεν την δίνει, για να μην πλήξει τις τράπεζες. Έτσι, μερικοί επιμηκύνουν τα χρέη τους ως και για 80 χρόνια με μικρότερη δόση, με κερδισμένους πάλι τους δανειστές. Επιπλέον, το χρέος παγιδεύει πολλούς, μην επιτρέποντάς τους να πουλήσουν τα σπίτια τους ή να αγοράσουν μικρότερα δανειζόμενοι. Όσοι θέλουν να αγοράσουν δεν μπορούν, ενώ άλλοι δεν μπορούν να τα πουλήσουν σε αξιοπρεπή τιμή. Μιλώ συνεχώς για αγορά, γιατί το ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι μεγάλο και η ενοικίαση ακριβότερη από την αγορά.
Υπάρχει πίεση να διατηρηθεί ακριβή η στέγη. Αν πέσουν οι τιμές σε φυσιολογικά επίπεδα, ο αριθμός όσων χρωστάνε περισσότερα από όσα κατέχουν θα μεγαλώσει. Η στεγαστική αγορά έπεσε κατά 90% μεταξύ 2007-2009 και τώρα ανεβαίνει στο μισό των προκρισιακών επιπέδων. Η μεσαία τάξη (εξειδικευμένοι εργάτες με αξιοπρεπές εισόδημα, υπερχρεωμένοι και με μικροαστική συνείδηση) είναι απογοητευμένη από το χρέος, πρόβλημα κατ’ αυτήν επιλύσιμο. Λαϊκιστές πολιτικοί καρπώνονται αυτή την απογοήτευση, υποσχόμενοι περικοπή χρέους. Με τα διοικούμενα από το εργατικό κίνημα ασφαλιστικά ταμεία να επενδύουν και να χάνουν πολλά λεφτά σε στεγαστικά δάνεια κ.λπ. υπήρξαν αυτόματα περικοπές συντάξεων. Το 2009 η ανεργία έφτασε το 9%. Τώρα είναι 4,5%, επειδή όμως μετανάστες, νέοι και εξειδικευμένοι έφυγαν, ιδίως στη Σκανδιναβία.
Η συζήτηση για την ένταξη στην Ε.Ε. συνεχίζεται;
Από τα 33 κεφάλαια διαπραγμάτευσης, έχει ολοκληρωθεί για το 1/3 και για τα μισά έχουν ανοίξει. Σημαντικά ζητήματα όπως η αλιεία και η γεωργία δεν έχουν ακόμα ανοίξει, καθώς οι αγρότες διάκεινται ενάντια στην ΕΕ. Στη δε αλιεία κυριαρχούν καπιταλιστές που στέκονται επίσης ενάντια στην ένταξη, ελέγχοντας εφημερίδες και επιδρώντας στο παραδοσιακά συντηρητικό και επί μακρόν κυβερνητικό Ανεξάρτητο Κόμμα. Οπαδοί της ένταξης είναι οι σοσιαλδημοκράτες, επικαλούμενοι το «διεθνισμό». Η υποστηρικτική της Ε.Ε. βάση είναι η βιομηχανία, ο τουρισμός και οι χρηματιστές. Οι συγκυβερνώντες οπορτουνιστές Αριστεροί Πράσινοι δηλώνουν ενάντιοι στην Ε.Ε., στη σχετική, όμως, ψηφοφορία, οι περισσότεροι βουλευτές τους υπερψήφισαν. Με την εργατική τάξη διασπασμένη, λείπει μια προλεταριακή αντίθεση στην Ε.Ε. Η συνδικαλιστική ηγεσία είναι ανοιχτά φιλοΕ.Ε., αλλά η ένωση των δημοσίων υπαλλήλων τηρεί μόνο τυπικά ουδετερότητα.
Ποιος είναι ο απολογισμός της τρίχρονης κεντροαριστερής κυβέρνησης και της επίδρασής της στα κοινωνικά κινήματα;
Τα κυβερνητικά κόμματα είναι μικροαστικά ρεφορμιστικά. Και ως γνωστόν, οι ρεφορμιστές όχι μόνο δεν κάνουν επαναστάσεις, αλλά σπάνια κάνουν και μεταρρυθμίσεις. Η νέα κυβέρνηση βελτίωσε κάποια πράγματα, συγκρινόμενη με το αλαζονικό και διεφθαρμένο Κόμμα Ανεξαρτησίας. Ωστόσο, όσα έκανε, όπως απόδοση δικαιωμάτων σε ομοφυλόφιλους, είναι ακίνδυνα για τον καπιταλισμό. Στα ζωτικά ζητήματα ακολούθησε τις προσταγές του ΔΝΤ που εξέφρασε την ικανοποίησή του. Έγινε υπέρμαχος της Ε.Ε. Προώθησε τα πλάνα για ξένα χυτήρια αλουμινίου και άλλες ενεργοβόρες βιομηχανίες. Δεν απείλησε τα ιδιωτικά συμφέροντα στην αλιεία. Απέδωσε τις περισσότερες κρατικοποιηθείσες το 2008 τράπεζες κυρίως στα hedge funds που διεκδικούσαν τα προγραμμένα οικήματα των χρεοκοπημένων τραπεζών. Περιέκοψε τα κονδύλια για την Παιδεία και την Υγεία ιδιαίτερα στην επαρχία. Δεν αναπροσάρμοσε τα επιδόματα γήρατος και πρόνοιας, μολονότι η κορώνα υποτιμήθηκε κατά 1/3. Άφησε τα νοικοκυριά υπερχρεωμένα, ενώ δεν έβγαλε λέξη εναντίον του πολέμου στη Λιβύη και της πολιορκίας της Συρίας. Αποδίδει την κρίση στη διαφθορά, την απληστία κ.λπ.
Τα κινήματα βάσης είναι πολύ ενεργά, όμως τα περισσότερα δεν συνδέουν τα προβλήματα με τον καπιταλισμό ή δεν προκρίνουν την εξάλειψη του καπιταλισμού. Αντίθετα, επικεντρώνονται σε επιφανειακά ζητήματα, ζητώντας π.χ. μια χρηματοπιστωτική «μεταρρύθμιση», «βελτίωση» της αστικής δημοκρατίας κ.λπ. Μερικά, δε, κινήματα είναι δεξιά.
Γιατί οι αριστεροί να μην επιδιώκουν την παραπομπή στη δικαιοσύνη των πολιτικών υπεύθυνων της κρίσης;
Μόλις πέρυσι ενεργοποιήθηκε η συνταγματική πρόνοια για παραπομπή πολιτικών σε ειδικό δικαστήριο για κακοδιαχείριση, με τον πρώην πρωθυπουργό Χάαρντε να κρίνεται ένοχος, όμως να μην τιμωρείται. Ωστόσο, ήταν το καπιταλιστικό σύστημα που απέτυχε και ένας αστός πολιτικός δεν θα μπορούσε να το σώσει. Έπειτα, αυτός έγινε πρωθυπουργός το 2006, ενώ η φούσκα ήταν ήδη μη αναστρέψιμη. Πράγματι, δεν έκανε ό,τι μπορούσε για να μειώσει έστω τη ζημιά στην οικονομία. Μάλιστα, ενθάρρυνε την έκθεση των τραπεζών. Ωστόσο, οι προκάτοχοί του είναι περισσότερο υπεύθυνοι. Ο David Oddson, πρωθυπουργός μεταξύ 1991-2004 και ακολούθως πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας, ήταν ο αρχιτέκτονας του «ισλανδικού οικονομικού θαύματος». Μια κοινοβουλευτική επιτροπή συνέστησε την παραπομπή τεσσάρων πρώην υπουργών, όμως οι δύο σοσιαλδημοκράτες και ο ένας δεξιός δεν παραπέμφθηκαν. Πολλοί θεώρησαν άδικη την παραπομπή ενός ανθρώπου για την κατάρρευση μιας ολόκληρης οικονομίας και πολλοί αριστεροί επίσης αντιτίθονταν στην παραπομπή σε δίκη κάποιου για τις πολιτικές του πεποιθήσεις, καθώς αυτό θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε προοδευτικούς πολιτικούς μελλοντικά.
Ένας αστός πολιτικός, ο πρόεδρος Olafur Ragnar ηγήθηκε του πανεθνικού αγώνα εναντίον του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου. Ποια η δέουσα στάση των κομμουνιστών; Συμμετοχή σε αυτό το μέτωπο ή δημιουργία άλλου;
Ο Ragnar είναι πολιτικός χαμαιλέοντας, μεταπηδώντας από το κόμμα που συνδέθηκε με το ήδη εκφυλισμένο Συνεταιριστικό Κίνημα, σε ένα κεντρώο σοσιαλδημοκρατικό, και ακολούθως στον πρόγονο των Αριστερών Πρασίνων. Αναδείχθηκε πρόεδρος χάρη στις αριστερές ψήφους. Κατά τη μεγέθυνση της φούσκας, ήταν ο Νο1 υπηρέτης των ολιγαρχών. Κατά την «επανάσταση της κατσαρόλας», αρνιόταν να διαλύσει την εθνοσυνέλευση. Από την άλλη, η άρνησή του να επικυρώσει το νόμο για την αποζημίωση Βρετανών και Ολλανδών προκάλεσε δημοψήφισμα. Ο Ragnar είναι χαρισματικός, όντας πρώην καθηγητής Πολιτικών Επιστημών και βετεράνος πολιτικός. Προέκυψε πολέμιος του ξένου χρηματιστικού κεφαλαίου και του κυβερνητικού οπορτουνισμού. Ωστόσο, το κάνει από αστική σκοπιά. Επανεκλέχτηκε για πέμπτη θητεία, υποστηριζόμενος κυρίως από την αντιΕ.Ε. δεξιά αντιπολίτευση. Η συλλογή υπογραφών που ζητούσε από τον πρόεδρο να αρνηθεί να υπογράψει, οργανώθηκε από μια αστική ομάδα, στην οποία συμμετείχαν και προοδευτικοί. Υπήρχε ευρεία υποστήριξη από δεξιούς αντιπολιτευόμενους ως απογοητευμένους αριστερούς κάθε απόχρωσης.
Σε μια καταιγίδα, όταν ως και τα αστικά ΜΜΕ τηρούν εθνική στάση, θα ήταν αδόκιμο να στεκόμασταν απέναντι. Όμως, με αστούς να ηγούνται του κινήματος, δεν μπορούσαμε απλώς να ακολουθούμε. Αντισταθήκαμε στο θέμα της Icesave, ζητώντας εθνικοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος και λέγοντας πως το καπιταλιστικό χρέος δεν είναι δικό μας. Υπάρχει ευρύ κίνημα ενάντια στην Ε.Ε., όχι «εθνικό μέτωπο», που ενώνει σχεδόν όλη την αντιπολίτευση. Δεν θα εμφανιστεί ενιαίο εκλογικά, αλλά σε δημοψήφισμα για την ένταξη στην Ε.Ε. πρέπει να συνεργαστούμε. Στα άλλα επιτακτικά ζητήματα διαφέρουμε. Πολλοί ζητούν την αποκατάσταση του κράτους πρόνοιας, όμως ουδείς διαθέτει σχέδιο για τον τρόπο αποκατάστασής του, ούτε απειλεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η εθνικοποίηση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων είναι πολύ ριζοσπαστικό αίτημα κατά τους αστούς, στους δε μικροαστούς αρέσουν ουτοπίες περί «μεταρρυθμίσεων». Έτσι, βρισκόμαστε σε φάση οικοδόμησης εκλογικής συμμαχίας με όσους προοδευτικούς συμφωνούν με αυτά τα αιτήματα.
Χρειάζεται να συγκλίνουν οι κομμουνιστικές δυνάμεις σε όσες ευρωπαϊκές χώρες έχουν πληγεί από την κρίση;
Πρέπει να αγωνιζόμαστε μαζί εναντίον της Ε.Ε., του ΔΝΤ, των τραπεζών και όλων των ιμπεριαλιστικών οργάνων που προσπαθούν να μας υποτάξουν, να διαλύσουν τις κοινότητες και τις υποδομές μας με σκοπό τα κέρδη. Η αλληλεγγύη μπορεί να λάβει πολλές μορφές, ανάλογα τις περιστάσεις. Πρέπει να διεξάγουμε διεθνείς διασκέψεις επί του θέματος, δημιουργώντας μια υπερεθνική συμμαχία για το συντονισμό των δράσεών μας. Ως Κόκκινο Φόρουμ προτιθέμεθα να εξετάσουμε κάθε πρόταση για συνεργασία και αλληλεγγύη στον κοινό αγώνα ενάντια στο χρηματιστικό ιμπεριαλισμό.
Μιλήστε μας για το δημοψήφισμα…
Η Δεξιά αντιτίθεται σφόδρα στο Σύνταγμα, ενώ η πιθανολογούμενη απόλυτη νίκη της στις επερχόμενες εκλογές θα αχρηστεύσει τη διαδικασία αναθεώρησης.
Το βασικό ερώτημα, για την εθνικοποίηση των μη ιδιωτικών εθνικών πόρων τίθεται αόριστα. Πρώτον, δεν ορίζει «εθνική ιδιοκτησία». Δεύτερον, δεν πραγματεύεται τους πόρους που είναι ήδη σε χέρια ιδιωτών. Παρ’ ότι η αλιεία είναι «εθνική ιδιοκτησία», τα δικαιώματα αλίευσης είναι σε χέρια ιδιωτών. Οι εταιρίες αλιείας θεωρούν το ερώτημα απειλή, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν τίθεται απλώς για κατευνασμό της κοινής γνώμης. Ίσως αφορά μόνο την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης των άλλων εθνικών πόρων όπως τη γεωθερμική ενέργεια, το νερό, την καλλιεργήσιμη γη, πιθανόν πετρέλαιο. Ωστόσο, αν και ανεπαρκής η διατύπωση, ως ερώτημα είναι θετικό.
Στο ερώτημα για το δικαίωμα καθόδου μεμονωμένων υποψηφίων στις εκλογές συναντάται επίσης ισχυρή αντίσταση της Δεξιάς, καθώς απειλείται το πολιτικό της μονοπώλιο. Ωστόσο, σχετικά με την πρόνοια-δούρειο ίππο για μεταβίβαση αρμοδιοτήτων, που διευκολύνει την ένταξη στην Ε.Ε, δεν ερωτόμαστε. Πρέπει, συνεπώς, να μεταφέρουμε την πάλη ενάντια στην Ε.Ε. σε άλλο μέτωπο. Γενικά, το προσχέδιο αν κυρωθεί θα φέρει μεταρρυθμίσεις προοδευτικές στα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για να γκρεμίσουμε τα τείχη των πολιτικών συμφερόντων που προστατεύουν τους πολιτικούς θεσμούς.
Η εμπειρία από την ευρεία συζήτηση για το προσχέδιο είναι εξαγώγιμη;
Η ιδιαιτερότητα της ισλανδικής περίπτωσης αφορά πιθανόν στο μέγεθος της χώρας, καθώς, δεν υπάρχουν πολλές φωνές στο δημόσιο διάλογο. Όποιος συγκέντρωσε 25 υποστηρικτές μπορούσε να είναι υποψήφιος για μια από τις 25 θέσεις για τη Συντακτική Συνέλευση και πάνω από 500 πολίτες προτάθηκαν. Το εκλογικό σύστημα ήταν πολύ σύνθετο: όλη η χώρα ήταν μια εκλογική περιφέρεια και καθένας ψήφιζε μέχρι 25 ονόματα. Το αποτέλεσμα υπολογίστηκε βάσει «ενιαίας μεταφερόμενης ψήφου». Η συνέλευση διήρκεσε 5 μήνες, και κάλεσε τους πολίτες να στέλνουν προτάσεις και να συζητούν επί του έργου της. Το αποτέλεσμα είναι το προσχέδιο που αν ψηφιστεί, παρ’ ότι ελλιπές, καθότι αστικό, θα αποτελέσει ένα από τα προοδευτικότερα της εποχής μας. Θεωρητικά, η εμπειρία μας μπορεί να εξαχθεί, αλλά σε κοινωνίες εκατομμυρίων, πρακτικά θα ήταν περίπλοκη η χρησιμοποίηση του ίδιου εκλογικού συστήματος, αν και με άλλα συστήματα, αυτό το πρόβλημα επιλύεται.
