Πριν ξεσπάσει όλη αυτή η τραγική κατάσταση με την πανδημία του κορωνοϊού που έχει οδηγήσει σε τόσους θανάτους στη γειτονική μας Ιταλία, είχαμε αρχίσει να σας παρουσιάζουμε μια σειρά θεμάτων που σχετίζονται με τη «Μεγάλη Ελλάδα» και τη γλώσσα των Ελληνόφωνων της Καλαβρίας και της Απουλίας. Πολλά τα κοινά πολιτιστικά στοιχεία που μοιράζονται Ελλάδα, Σικελία και Κάτω Ιταλία.
Η κυρία Βασιλική Βούρδα διδάσκει Νέα Ελληνικά στο Κέντρο Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Dante Alighieri, το οποίο με δική της πρωτοβουλία δημιούργησε το πρώτο εξεταστικό κέντρο πιστοποίησης της ελληνομάθειας στην ελληνόφωνη Καλαβρία. Η ίδια, πριν από πέντε χρόνια, ίδρυσε το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού «Ελληνομάθεια» στο Ρήγιο της Καλαβρίας, όπου ζει σχεδόν είκοσι χρόνια.
Η συζήτησή μας δυστυχώς συνέπεσε με την πανδημία. Μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές η Καλαβρία δεν έχει πληγεί όσο η υπόλοιπη χώρα, αλλά το μέλλον είναι άδηλο. Ελπίζουμε όλοι να βγούμε γεροί από αυτή τη δοκιμασία και η ελληνική γλώσσα να αποκτά όλο και περισσότερους οπαδούς και ομιλητές.
Πώς βρεθήκατε να ζείτε στο Reggio ‒το Ρήγιο‒ της Καλαβρίας; Νιώθετε σαν στο σπίτι σας;
Επισκέφθηκα το Ρήγιο για πρώτη φορά ως φοιτήτρια Εράσμους το Πάσχα του ’92 και απογοητεύτηκα τόσο πολύ, που ήμουν σχεδόν σίγουρη ότι δεν θα επέστρεφα ποτέ πια σ’ αυτήν την πόλη. Κι όμως, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα μετακόμισα μόνιμα στο Ρήγιο της Καλαβρίας όπου ζω τα τελευταία δεκαοκτώ χρόνια με την οικογένειά μου, τον σύζυγό μου Τζιανλούκα και τα δυο μου παιδιά, την Ιρένε και τον Κάρλο. Ελλάδα και Νότια Ιταλία έχουν πολλά κοινά, ιδιαίτερα η Καλαβρία, η αλλοτινή Μεγάλη Ελλάδα, δεν διαφέρει σχεδόν καθόλου από την ελληνική επαρχία, με όλα τα θετικά και τα αρνητικά της. Συνεπώς η απάντηση είναι ναι, νιώθω πλέον σαν στο σπίτι μου. Παρόλαυτα η νοσταλγία δεν λείπει, θα ήθελα να μπορούσα να επισκέπτομαι την Ελλάδα συχνότερα.
Από πότε χρονολογείται, η εκεί, ελληνική παρουσία;
Όλα ξεκίνησαν στα τέλη του 8ου π.Χ. αιώνα, όταν ελληνικοί πληθυσμοί εγκαταστάθηκαν στα ανατολικά παράλια της Σικελίας και της Κάτω Ιταλίας, ιδρύοντας πολλές αποικίες, πολλές από τις οποίες γνώρισαν μεγάλη ακμή. Αργότερα η Καλαβρία θα αποτελέσει για τους Βυζαντινούς σημαντικό οχυρό προς τη Δύση για την αναχαίτιση των βαρβάρων. Στα επόμενα χρόνια, εξαιτίας των αιρέσεων, της εξάπλωσης του Ισλάμ και κυρίως της εικονομαχίας, θα αυξηθεί ιδιαίτερα ο αριθμός μοναχών που θα εγκατασταθούν στην περιοχή. Οι μοναχοί αυτοί θα γίνουν φορείς μετάδοσης της ορθόδοξης παράδοσης και της ελληνικής γλώσσας. Πράγματι η ελληνική γλώσσα παρέμεινε ζωντανή ακόμα και όταν, αργότερα, καθιερώθηκε ως επίσημη η λατινική. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) και η οθωμανική κατάκτηση του ελλαδικού χώρου προκάλεσαν ένα τελευταίο κύμα εποίκων προς την Κάτω Ιταλία και τη Σικελία, με αποτέλεσμα όχι μόνο να διασωθεί το ελληνικό στοιχείο από την εξαφάνιση, αλλά να ενισχυθεί και να ακμάσει για δύο ακόμη αιώνες. Δυστυχώς οι συνεχείς πιέσεις και παρεμβάσεις της καθολικής εκκλησίας και η σταδιακή υποχώρηση της ελληνικής γλώσσας έναντι της ιταλικής επέφεραν την απομόνωση των ελληνικών πληθυσμών και την τελική παρακμή τους στο τέλος του 16ου αιώνα. Στις αρχές του 19ου αιώνα το ελληνικό στοιχείο είχε περιοριστεί σε μια μικρή απομονωμένη γεωγραφικά κοιλάδα της επαρχίας του Ρηγίου.
Το 2015 ‒αν δεν κάνω λάθος‒ ιδρύσατε το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού «Ελληνομάθεια». Ποιες είναι οι δραστηριότητες σας; Υπάρχει ανταπόκριση;
Mε χαρά διαπιστώνω ότι όχι μόνο υπάρχει ανταπόκριση, αλλά και όσο πιο μεγάλη είναι η προσφορά, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ζήτηση, τουλάχιστον σε ό, τι αφορά την ελληνική γλώσσα και κουλτούρα. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα το 2018 η ελληνική εταιρεία Superfast Ferries, αποφάσισε να χορηγήσει το Κέντρο «Ελληνομάθεια» για τη διοργάνωση σεμιναρίων ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού για ενηλίκους, στο Ρήγιο της Καλαβρίας και στον ελληνόφωνο Δήμο του Κοντοφούρι. Με ελάχιστη διαφήμιση μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα και σε χρόνο ρεκόρ, πάνω από σαράντα άτομα γράφτηκαν στα μαθήματα, ενώ δεκάδες άλλοι ζήτησαν πληροφορίες. Το κέντρο «Ελληνομάθεια» προσφέρει εκτός από μαθήματα νεοελληνικής γλώσσας, σεμινάρια ελληνικών παραδοσιακών χορών, αρχαίου δράματος, αρχαίων ελληνικών και υπηρεσίες μετάφρασης και διερμηνείας. Επίσης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο «Dante Alighieri» δημιουργήσαμε το πρώτο εξεταστικό κέντρο Πιστοποίησης της Ελληνομάθειας στην Καλαβρία. Αυτήν την εποχή, χάρη στη γενναιόδωρη χορηγία της Superfast Ferries δεκατέσσερεις μαθητές και μαθήτριες του Κλασσικού και Γλωσσικού Λυκείου της πόλης VillaSanGiovanni διδάσκονται με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως διδασκαλίας τα νέα ελληνικά, με στόχο την κατάκτηση του επίπέδου Α1 στις επόμενες εξετάσεις πιστοποίησης.
Ζείτε στην Καλαβρία, όπου επί αιώνες έχει διασωθεί μια πολύ ιδιαίτερη γλώσσα. Πιστεύετε πως έχει μέλλον; Πώς βλέπετε τις προσπάθειες που γίνονται τα τελευταία χρόνια;
Η γλώσσα των ελληνόφωνων της Καλαβρίας δυστυχώς μέσα σε λίγα χρόνια δεν θα έχει παρά ελάχιστους φυσικούς ομιλητές, θα συνεχίσει όμως να υπάρχει και να μιλιέται από όσους τη μαθαίνουν από αγάπη για τις ελληνικές τους ρίζες. Το μέλλον της ελληνοκαλαβρέζικης διαλέκτου εξαρτάται κυρίως από τις πολιτικές που θα υιοθετήσει η τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία μέχρι στιγμής για διάφορους λόγους δεν έχει στηρίξει όσο θα έπρεπε την προστασία και διάδοση των ελληνικών. Ό,τι έχει γίνει μέχρι σήμερα σ’αυτή την κατεύθυνση οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στη δράση των πολιτιστικών συλλόγων, σε λίγους δραστήριους ανθρώπους και επιστήμονες που αφιέρωσαν τη ζωή τους σε αυτόν το σκοπό.
Θα μπορούσαμε εμείς από την Ελλάδα να βοηθήσουμε;
Φυσικά. Θα μπορούσε η ελληνική κυβέρνηση και πιο συγκεκριμένα το υπουργείο Παιδείας να δημιουργήσει μια σειρά δράσεων για την ενίσχυση της διδασκαλίας του κατωιταλιώτικου ιδιώματος αλλά και της νεοελληνικής γλώσσας στα ελληνόφωνα χωριά. Λείπει εδώ και πολλά χρόνια η παρουσία της Ελλάδας από τα ελληνόφωνα χωριά, με ελάχιστες εξαιρέσεις Ελλήνων επισκεπτών που εκδηλώνουν μεμονωμένα την αγάπη και το ενδιαφέρον τους, αλλά χωρίς συντονισμένη προσπάθεια και στοχευμένο σχεδιασμό οποιαδήποτε βοήθεια είναι καταδικασμένη να πέσει στο κενό.
Όλη η Ιταλία δοκιμάζεται στις μέρες μας από την πανδημία. Πού νομίζετε ότι οφείλεται όλη αυτή η τραγωδία που πλήττει τη χώρα; Εσείς πώς το αντιμετωπίζετε στην πόλη σας;
Η πανδημία βρήκε την Ιταλία απροετοίμαστη και ο δισταγμός της πολιτείας να πάρει δραστικά μέτρα έγκαιρα προκάλεσε την τραγωδία. Εδώ στη Νότια Ιταλία παρακολουθούμε με αγωνία τις εξελίξεις κι ελπίζουμε να μην έχουμε έξαρση των κρουσμάτων (στην επάρχια Ρηγίου είναι γύρω στα εκατό προς το παρόν) δεδομένης της ανεπάρκειας των Μονάδων Εντατικής Θεραπείας στην περιοχή μας.
