Όταν το πολυεθνικό κεφάλαιο εξισώνεται με το κυρίαρχο κράτος
Του Γιώργου Τοζίδη
Ο 9ος γύρος διαπραγματεύσεων μεταξύ Ε.Ε.-ΗΠΑ για τη σύναψη συμφωνίας σχετικά με τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (ή TTIP όπως είναι γνωστή από τα αρχικά των λέξεων Transatlantic Trade and Investment Partnership) θα διεξαχθεί στη Νέα Υόρκη, από τις 20 μέχρι τις 24 Απριλίου 2015. Ο κατάλογος των θεμάτων που θα συζητηθούν είναι ευρύς, καθώς οι διαπραγματευτικές ομάδες επείγονται να ολοκληρώσουν τις συζητήσεις τους πριν από την έναρξη της προεκλογικής περιόδου στις ΗΠΑ για την ανάδειξη νέου προέδρου.
Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της κυβέρνησης των ΗΠΑ, που ξεκίνησαν το 2013 και συνεχίστηκαν ολόκληρη την προηγούμενη χρονιά, έχουν ως στόχο τη δημιουργία της μεγαλύτερης ενιαίας ελεύθερης ζώνης εμπορίου και επενδύσεων στον κόσμο, που μαζί με την αντίστοιχη εταιρική σχέση του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership) θα καλύπτουν το 72,5% του παγκόσμιου εμπορίου και των παγκόσμιων επενδύσεων.
Η TTIP δεν είναι μία παραδοσιακή συμφωνία εμπορίου με στόχο τη μείωση των δασμολογικών επιβαρύνσεων των εισαγωγών μεταξύ των εμπορικών εταίρων. Άλλωστε, αφενός οι δασμοί μεταξύ Ε.Ε. και ΗΠΑ είναι εξαιρετικά χαμηλοί και αφετέρου το εμπόριο μεταξύ τους είναι διαρκώς αυξανόμενο (οι ΗΠΑ καταλαμβάνουν την πρώτη θέση μεταξύ των εμπορικών εταίρων της Ε.Ε. και αντίστοιχα η Ε.Ε. την πρώτη θέση μεταξύ των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ). Ο στόχος είναι, όπως ομολογούν αξιωματούχοι και των δύο πλευρών, να αρθούν οι μη δασμολογικές επιβαρύνσεις και ρυθμίσεις που περιορίζουν τη δυνατότητα κερδοφορίας των πολυεθνικών εταιριών. Μεταξύ αυτών των ρυθμίσεων περιλαμβάνονται εργασιακά δικαιώματα που αφορούν στην υγιεινή και την ασφάλεια της εργασίας, η ασφάλεια των τροφίμων (γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα, κοτόπουλα με χλωρίνη κ.ά.), η προστασία του περιβάλλοντος και των πνευματικών δικαιωμάτων και οι ρυθμίσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα που θεσπίστηκαν προκειμένου να αποφευχθεί μία νέα κρίση ανάλογη αυτής του 2008.
Η σύναψη της νέας εταιρικής σχέσης Ε.Ε.-ΗΠΑ επιδιώκει, επίσης, την απορρύθμιση των δημοσίων αγαθών και το άνοιγμα των δημοσίων προμηθειών στις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Στόχος είναι να προκληθεί ένα νέο κύμα ιδιωτικοποιήσεων στους τομείς της Παιδείας και της Υγείας αλλά και να εκδιωχθούν από προμηθευτές του δημόσιου τομέα οι εγχώριες μικρομεσαίες παραγωγικές και κατασκευαστικές επιχειρήσεις.
Κορωνίδα των αλλαγών που επιδιώκει να επιφέρει η TTIP είναι η προστασία των «δικαιωμάτων» των επενδυτών οι οποίοι θα έχουν τη δυνατότητα να μηνύουν τις κυβερνήσεις για απώλεια κερδών, εάν αυτές υιοθετούν μέτρα που περιορίζουν την κερδοφορία τους (ακόμη και αν πρόκειται για ζητήματα προστασίας της υγείας, της ασφάλειας, του περιβάλλοντος κ.ά.). Με την επιδιωκόμενη θεσμοθέτηση του μηχανισμού επίλυσης διαφορών μεταξύ κράτους και επενδυτών, το πολυεθνικό κεφάλαιο εξισώνεται με το κυρίαρχο κράτος, με αποτέλεσμα να καταργούνται οι πιο βασικές αρχές της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας.
Για την αποτροπή υλοποίησης της TTIP έχουν δημιουργηθεί κινήματα αντίστασης σε περισσότερα από 20 ευρωπαϊκά κράτη, όπως επίσης και συμμαχίες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο. Την 11η Οκτωβρίου 2014, πραγματοποιήθηκαν 450 κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας σε 24 κράτη στις οποίες συμμετείχαν δεκάδες χιλιάδες πολίτες και την 19η Δεκεμβρίου διοργανώθηκαν κινητοποιήσεις στην έδρα της Ε.Ε. στις Βρυξέλλες με αιτήματα τη διακοπή των διαπραγματεύσεων για την TTIP και την ανατροπή των προγραμμάτων λιτότητας.
Τα εργατικά κινήματα στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν επίσης εκφράσει την αντίθεσή τους στην TTIP, με τις εργατικές συνομοσπονδίες σε Ην. Βασίλειο, Γερμανία, Γαλλία, Αυστρία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ιταλία, Ισπανία και Σλοβενία να διαδηλώνουν την αντίθεσή τους στη συνέχεια των διαπραγματεύσεων. Έχουν, επίσης, διοργανωθεί συζητήσεις κριτικής της TTIP σε εθνικά Κοινοβούλια σε αρκετά κράτη-μέλη της Ε.Ε. ενώ αρκετές περιφερειακές και δημοτικές αρχές έχουν ανακηρύξει τις περιοχές τους ως «TTIP-ελεύθερες ζώνες» σε χώρες όπως η Γαλλία, το Βέλγιο, η Γερμανία, η Αυστρία κα το Ην. Βασίλειο.
Δυστυχώς στην Ελλάδα το επίσημο συνδικαλιστικό κίνημα (ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ) είναι εκκωφαντικά απόν, ενώ δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία συζήτηση (ούτε καν σε ενημερωτικό επίπεδο) στο Κοινοβούλιο.
Η αποτροπή της TTIP θα πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα για την κυβέρνηση κοινωνικής σωτηρίας, ενώ και ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία ενημέρωσης και κινητοποίησης της ελληνικής κοινωνίας.
John Hilary:
Βαθιά αντιδημοκρατική η προωθούμενη συμφωνία
Ο John Hilary είναι executive director της οργάνωσης War on Want και επίτιμος καθηγητής στη σχολή Πολιτικών και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Nottingham. Είναι ο συγγραφέας της μελέτης για την TTIP που εξέδωσε το Ίδρυμα «Ρόζα Λούξεμπουργκ». Η συνέντευξη (αποσπάσματα της οποίας δημοσιεύονται παρακάτω) αναρτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2015 στην ιστοσελίδα www.truthout.org.
Michael Nevradakis: Θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας μία σύντομη εισαγωγή για την προτεινόμενη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP);
John Hilary: Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εμπορική και επενδυτική συμφωνία, η οποία διαπραγματεύεται μεταξύ της Ε.Ε. από τη μια μεριά και της κυβέρνησης των ΗΠΑ από την άλλη. Αυτό σημαίνει ότι για όλους εμάς που ζούμε στην Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιπροσωπεύει όλους εμάς στις διαπραγματεύσεις. Το κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά δεν έχει εμπορική πολιτική, οπότε τα πάντα ρυθμίζονται μέσω της Ε.Ε. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν το 2013 και προσπαθούν να τις επιταχύνουν ώστε να ολοκληρωθούν μέχρι τα τέλη του 2015, ώστε να μην εμπλακούν στις διαδικασίες για την εκλογή προέδρου στις ΗΠΑ.
Η βασική ιδέα είναι ότι αυτές οι διαπραγματεύσεις θα οδηγήσουν σε μία συμφωνία που θα ωθήσει στην ανάπτυξη τις οικονομίες της Ευρώπης και των ΗΠΑ, ώστε να ξεπεράσουν την ύφεση. Επίσης, το σχέδιο ήταν η ενίσχυση της υπερατλαντικής συμμαχίας και η απομόνωση χωρών όπως η Ρωσία, η Βραζιλία, η Ινδία και η Κίνα. Έτσι πρόκειται μάλλον για μία αμυντική κίνηση σε γεωστρατηγικό επίπεδο. Η άλλη πλευρά της συμφωνίας, όπως αυτή «πουλήθηκε» στους ευρωπαϊκούς λαούς, ήταν ότι θα έφερνε ανάπτυξη και θέσεις εργασίας και αυτό είναι μέρος του προβλήματος, διότι τώρα συνειδητοποιούμε ότι δεν θα δημιουργηθούν επιπλέον θέσεις εργασίας. Αντίθετα, τουλάχιστον ένα εκατομμύριο άνθρωποι θα χάσουν τις δουλειές τους ως άμεσο αποτέλεσμα της TTIP.
Μ.Ν.: Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που προωθείται μια τέτοια συμφωνία. Έχουν γίνει προσπάθειες, στην πράξη, να υπάρξει κάτι ανάλογο ήδη από τη δεκαετία του 1990.
J.H.: Αυτό είναι απόλυτα σωστό. Το 1995 συγκροτήθηκε μία ομάδα που αποκαλείτο Υπερατλαντικός Επιχειρησιακός Διάλογος και αποτελείτο από τις μεγαλύτερες εταιρίες από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ που συνευρέθηκαν για να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν μία τελωνειακή ένωση όπου θα μπορούσαν να εμπορεύονται και να επενδύουν χωρίς κανέναν περιορισμό στα κέρδη τους. Πρώτα προσπάθησαν μέσω του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) για την επίτευξη της Πολυμερούς Συμφωνίας για τις Επενδύσεις (ΠΣΕ). Αλλά υπήρξε μαζική παγκόσμια κινητοποίηση εναντίον της, με αποτέλεσμα η ΠΣΕ να καταρρεύσει το 1998. Έπειτα, προσπάθησαν ξανά μέσω του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και ακόμη μία φορά οι διαπραγματεύσεις κατέρρευσαν το 2004. Έχουμε ήδη πολεμήσει ενάντια στην TTIP στις προηγούμενες μορφές της και έχουμε νικήσει και τις δύο φορές. Γι’ αυτό είμαστε πεισμένοι ότι μπορούμε να νικήσουμε ξανά.
M.N.: Ένα από κεντρικά ζητήματα γύρω από την TTIP είναι οι αυτοπαποκαλούμενες «διευθετήσεις διαφορών επενδυτή-κράτους», οι οποίες θα επιτρέπουν στις πολυεθνικές εταιρίες να μηνύουν κυβερνήσεις σχετικά με πολιτικές με τις οποίες δεν συμφωνούν, σε ειδικά δικαστήρια. Θα μπορούσατε να μοιραστείτε μαζί μας μερικά παραδείγματα για το τι είναι τα δικαστήρια διευθέτησης και τι αυτό θα σήμαινε όσον αφορά στην εποπτεία αυτών των επιχειρήσεων;
J.H.: Έχεις δίκιο ότι αυτό είναι ένα από τα πλέον αμφιλεγόμενα θέματα της TTIP. Η ιδέα, δηλαδή, ότι οι εταιρίες μπορούν να αναβαθμιστούν στο καθεστώς έθνους-κράτους και να τους δοθεί το δικαίωμα να μηνύουν κυβερνήσεις σε ειδικά δικαστήρια. Νομίζω ότι είναι σημαντικό το γεγονός πως δεν θα χρησιμοποιείται το τυπικό, εγχώριο δικαστικό σύστημα. Είναι ένα παράλληλο σύστημα απονομής δικαιοσύνης, διαθέσιμο μόνο γι’ αυτές τις επιχειρήσεις. Έτσι, για πρώτη φορά μία εταιρία των ΗΠΑ θα έχει πρόσβαση σ’ αυτά τα δικαστήρια ώστε να έχει τη δυνατότητα να μηνύει τις κυβερνήσεις μας εάν εκτιμά ότι τα κέρδη της πρόκειται να υπονομευτούν στο μέλλον.
Τα παραδείγματα που έχουμε είναι χαρακτηριστικά. Στον Καναδά απαγορεύτηκαν τα καύσιμα που περιείχαν ένα τοξικό πρόσθετο και αμέσως μηνύθηκαν από μία εταιρία των ΗΠΑ που παράγει αυτό το πρόσθετο. Στην κυβέρνηση του Καναδά ειπώθηκε ότι δεν είχε κανένα δικαίωμα να επιβάλει τη σχετική απαγόρευση και στο τέλος αναγκάστηκε να πληρώσει αποζημίωση στην εταιρία και να αποσύρει την απαγόρευση όταν σε όλες τις άλλες χώρες εξακολουθεί να ισχύει η συγκεκριμένη απαγόρευση.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι όταν η Σλοβακία ανέστρεψε μία ιδιωτικοποίηση στον χώρο της Υγείας. Η κυβέρνηση μηνύθηκε αμέσως από την ολλανδική εταιρία που επωφελείτο από την ιδιωτικοποίηση. Το δικαστήριο επιδίκασε αποζημίωση 22 εκατομμυρίων ευρώ στην ολλανδική εταιρία για διαφυγόντα κέρδη. Παρόμοιες περιπτώσεις αποτελούν η μήνυση που κατέθεσε η γαλλική εταιρία Veolia εναντίον της αιγυπτιακής κυβέρνησης, επειδή αυξήθηκε ο κατώτατος μισθός στην Αίγυπτο και η αντίστοιχη μήνυση της σουηδικής εταιρίας Vattenfall εναντίον της γερμανικής κυβέρνησης για την απόφασή της να ματαιώσει το πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας.
M.N.: Τελικά, τι χρειάζεται ώστε η TTIP να εγκριθεί και επικυρωθεί;
J.H.: Πρώτα, από τη στιγμή που θα έχουν ολοκληρωθεί οι διαπραγματεύσεις, το τελικό κείμενο της TTIP θα παρουσιαστεί στο Συμβούλιο των Υπουργών της Ε.Ε. Τα μέλη του Συμβουλίου θα πρέπει να υπερψηφίσουν την TTIP για να επικυρωθεί και έχουμε ήδη μία πολύ καλή δέσμευση από τη νέα κυβέρνηση της Ελλάδας, την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, ότι θα ψηφίσει ενάντια στην TTIP. Έτσι, ελπίζουμε ότι ο λαός της Ελλάδας θα είναι ο σωτήρας μας, σε αυτό το ζήτημα.
Απόδοση: Γιώργος Τοζίδης
