Δεν υπάρχει ίσως μήνας στο ελληνικό ημερολόγιο που να μην είναι ιστορικά φορτισμένος. Ο Μάιος είναι, πάντως, ένας από τους πιο «βαρείς». Επιλέξαμε, στο πολυσέλιδο αφιέρωμα που ακολουθεί, τρία μόνο –αλλά από τα πιο σημαντικά– γεγονότα που συνέβησαν μήνα Μάη και, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, έχουν σφραγίσει την ιστορία της χώρας μας, τα οποία παραθέτουμε με χρονολογική σειρά.
Το πρώτο, η συμμετοχή της Κεντρικής Μακεδονίας στην Επανάσταση του 1821, είναι πια πολύ αχνό στην ιστορική μνήμη. Και άδικα υποτιμημένο εξαιτίας της αποτυχημένης κατάληξής του: ο ξεσηκωμός του ελληνισμού της Μακεδονίας γρήγορα καταπνίχθηκε από τους Οθωμανούς και συνοδεύτηκε από μαζικές σφαγές που «αραίωσαν» δραματικά το ελληνικό στοιχείο στην ευρύτερη περιοχή. Το σχετικό άρθρο του Γιώργου Ρακκά αποκαθιστά τη σπουδαιότητα αυτής της επετείου, καθώς συμπληρώνονται τώρα τα 200 χρόνια από τις 17 Μαΐου 1821, ημέρα που ο Εμμανουήλ Παπάς, στέλεχος της Φιλικής Εταιρίας και υπόδειγμα αγνού πατριώτη, κήρυξε την Επανάσταση στον Άθω.
Το επόμενο γεγονός αφορά τη Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού, της οποίας η δεύτερη και αγριότερη φάση σηματοδοτήθηκε από την άφιξη, στις 19 Μαΐου 1919, του Μουσταφά Κεμάλ στην Σαμψούντα. Για αυτήν την απάνθρωπη και ακόμη αδικαίωτη εξόντωση εκατοντάδων χιλιάδων αμάχων μιλά στον Δρόμο ο Μερτ Καγιά, ερευνητής και συγγραφέας που πέρασε τα παιδικά του χρόνια χωρίς να γνωρίζει ότι κι ο ίδιος κατάγεται από Έλληνες του Πόντου! Σε μια προσωπικά φορτισμένη και βαθιά ανθρώπινη συνέντευξη, ο Καγιά ξεδιπλώνει τις πρόσφατες προσπάθειές του ώστε «να κατανοηθεί η μνήμη και η συλλογική λήθη». Προσπάθεια που κατέληξε στη συγγραφή ενός βιβλίου με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ο εξισλαμισμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας την περίοδο 1919-1925 – Μία μελέτη μνήμης». Το έργο αυτό καλύπτει μια μαύρη τρύπα στην τουρκική ιστορία, με την οποία σχεδόν κανείς δεν θέλησε να ασχοληθεί στα πάνω από 100 χρόνια που πέρασαν από την εθνοκάθαρση του Πόντου… «Κάποιος πρέπει να μιλήσει, το κάνω εγώ για τώρα» λέει στο τέλος της συνέντευξής του, και το κάνει με τρόπο που πραγματικά τιμά και φωτίζει αυτήν την τραγική ιστορία.
Το τρίτο γεγονός αυτού του μαγιάτικου ιστορικού αφιερώματος αφορά τη Μάχη της Κρήτης, που ξεκίνησε στις 20 Μαΐου 1941 με την από αέρος ναζιστική εισβολή. Στο θέμα αυτό δίνεται εύλογα ιδιαίτερο βάρος, αφού βρισκόμαστε μπροστά στην κλιμάκωση των προσπαθειών να ξαναγραφτεί η ιστορία έτσι ώστε να εξυπηρετεί τις σκοπιμότητες των επιγόνων των εισβολέων, αλλά και την προπαγάνδα των ντόπιων εθελόδουλων περί της «ματαιότητας» και του «υψηλού κόστους» της αντίστασης. Όλοι τους καταλήγουν να δείχνουν ως φταίχτες των ναζιστικών εγκλημάτων όχι τους αυτουργούς, για τους οποίους βρίσκουν πολλές «δικαιολογίες», αλλά τα θύματά τους κι όσους είχαν το «θράσος» να αντισταθούν… Σε αυτά απαντούν, ο καθένας με τον τρόπο του, τρεις άνθρωποι από διαφορετικές γενιές, που όμως τους διαπερνά η αγάπη για τον τόπο τους και την ιστορία του. Ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ένας από τους σπάνιους πραγματικούς διανοούμενους της χώρας μας, μας παραχώρησε τη μετάφραση μιας εντυπωσιακής ομιλίας που έκανε στα χρόνια της χούντας στο Παρίσι, σε ένα ακροατήριο Γάλλων αντιστασιακών, με θέμα ακριβώς τη Μάχη της Κρήτης. Ο Αριστομένης Συγγελάκης, συγγραμματέας του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα, χαρακτηρίζει τη μάχη της Κρήτης «οικουμενικό ορόσημο του Αντιφασιστικού Λαϊκού Αγώνα» και αντιπαραβάλλει στη ναζιστική βαρβαρότητα την ηθική ανωτερότητα των Κρητών. Τέλος, ο Χριστόδουλος Δολαψάκης στην παρέμβασή του επισημαίνει τον μοναδικό χαρακτήρα της Μάχης της Κρήτης, που έγκειται «στην ενεργό, ένοπλη συμμετοχή, για πρώτη φορά στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, του ντόπιου πληθυσμού». Και εξηγεί γιατί και πώς «80 χρόνια μαίνεται μία άλλη μάχη, που σκοπό έχει αυτή η παράξενη επέτειος –επέτειος μιας στρατιωτικής ήττας!– να απογυμνωθεί από τα επικίνδυνα για την κυρίαρχη ιδεολογία μηνύματά της».
Καλή ανάγνωση!
«δ»
