Στις 24 Ιουνίου, στην Τουρκία θα πραγματοποιηθούν διπλές εκλογές, προεδρικές και κοινοβουλευτικές, με τον πρόεδρο Ερντογάν, να εμφανίζεται ως φαβορί και για τις δύο αναμετρήσεις, αντιμετωπίζοντας όμως την μεγαλύτερη απειλή απ’ τα αντιπολιτευόμενα κόμματα, απ’ το 2002 οπότε και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) βρέθηκε για πρώτη φορά στην εξουσία.
Σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές οι προκήρυξη πρόωρων εκλογών απ’ τον Ερντογάν έγινε με διπλό στόχο, να αιφνιδιάσει την αντιπολίτευση και να προλάβει να ανανεώσει τη θητεία του πριν αρχίσουν να φαίνονται οι συνέπειες των οικονομικών και γεωπολιτικών αδιεξόδων της Τουρκίας που θα του στοίχιζαν σε δημοτικότητα. Σε κάθε περίπτωση, και όποια και αν ήταν τα κίνητρα του σουλτάνου, οι εκλογές αυτές αποκτούν ιδιαίτερη σημασία καθώς είναι οι πρώτες που διενεργούνται με το νέο καθεστώς αυξημένων αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας, και σε περίπτωση μια καθαρής νίκης για τον Ερντογάν και το κόμμα του, θα του λυθούν τα χέρια για να προχωρήσει σε μεγαλύτερο βάθος τις αλλαγές στην Τουρκία, μετατρέποντας την πλήρως σε μια περιφερειακή δύναμη με νέο-οθωμανικές φιλοδοξίες.
Ας μη ξεχνάμε πως οι εκλογές αυτές, όπως και το δημοψήφισμα του περασμένου Απριλίου, πραγματοποιούνται υπό το καθεστώς έκτακτης ανάγκης που έχει εγκαθιδρυθεί στη χώρα απ’ το καλοκαίρι του 2016, επ’ αφορμή του αποτυχημένου πραξικοπήματος, και πολύ απέχουν απ’ το να χαρακτηριστούν ελεύθερες και αδιάβλητες. Από τότε, ο Σουλτάνος, έχει φυλακίσει αρκετούς απ’ τους πολιτικούς του αντιπάλους (με κύριο στόχο το φιλοκουρδικό κόμμα HDP), έχει διώξει αρκετούς πολίτες (κυρίως δημόσιους λειτουργούς), ενώ έχει επιδιώξει να ελέγξει πλήρως τον στρατό, τα ΜΜΕ, τη δικαιοσύνη και άλλους κρατικούς θεσμούς.
Οι ανοιχτές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία και το Βόρειο Ιράκ, η επιδίωξη να καταστεί σημαντικός παίκτης σε όποια διευθέτηση επιτευχθεί στη Μ. Ανατολή, η αντιπαράθεση με το Κουρδικό στοιχείο μέσα κι έξω απ’ τα σύνορα της, η φιλοδοξία της να βάλει χέρι στους υδρογονάνθρακες της Κύπρου, το παζάρι με τους Δυτικούς και κυρίως με την Αμερική του Τραμπ του οποίου ένα μικρό κομμάτι είναι η διελκυστίνδα για τα F35 και τους S400, η ασταθής συνεργασία με τη Ρωσία και το Ιράν, η ικανότητα να σταθεροποιήσει την οικονομία της η οποία λειτουργεί για καιρό σαν να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση, οι προκλήσεις και οι απειλές σε Αιγαίο και Θράκη, η διατήρηση και επέκταση του μουσουλμανικού τόξου επιρροής της στα Βαλκάνια, είναι μερικά μόνο απ’ τα ανοιχτά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Τουρκία, και θα γεννήσουν εξελίξεις αμέσως μετά τις εκλογές.
Ο χάρτης των κομμάτων
Σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις ο Ερντογάν θα είναι και πάλι Πρόεδρος της Δημοκρατίας, εκτός κάποιου μεγάλου απροόπτου. Φαίνεται δύσκολο να το πετύχει αυτό απ’ τον πρώτο γύρο, όμως θα είναι νικητής σε τυχόν δεύτερο γύρο, που θα πραγματοποιηθεί αν χρειαστεί στις 8 Ιουλίου, σε μια μονομαχία με τον υποψήφιο του CHP, Μουχαρέμ Ιντσέ, ακόμη κι αν μαζί του συνασπιστούν και τα υπόλοιπα αντιπολιτευόμενα κόμματα.
Εκεί που το έργο του μοιάζει δυσκολότερο είναι το Κοινοβούλιο. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως δεν είναι απίθανο η «Λαϊκή Συμμαχία» του AKP με τους Γκρίζους Λύκους του MHP, να μην καταφέρει να αποσπάσει την απόλυτη πλειοψηφία των 300 εδρών. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει το HDP να ξεπεράσει το όριο του 10%, και ο ετερογενής συνασπισμό της «Εθνικής Συμμαχίας» που αποτελείται απ’ τους Κεμαλιστές του CHP, το «Καλό Κόμμα», τη διάσπαση δηλαδή των εθνικιστών της «Λύκαινας» Αξενέρ και το μικρό παραδοσιακό ισλαμιστικό «Κόμμα της Ευδαιμονίας»(Saadat) να προσελκύσει συντηρητικούς ψηφοφόρους της αντίπαλης συμμαχίας. Στην περίπτωση αυτή δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο πια τακτική θα ακολουθηθεί απ’ το καθεστώς, με τον Ερντογάν να αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο μια κυβέρνησης συνεργασίας και τον ηγέτη των Γκριζων Λύκων, Μπαχτσελί, να προαναγγέλλει νέες βουλευτικές εκλογές αν δεν υπάρξει καθαρή νίκη της συμμαχίας τους.
Ας δούμε όμως λίγο πιο συγκεκριμένα την ατζέντα των κομμάτων. Το κόμμα του Ερντογάν καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον δημόσιο διάλογο με την επιρροή που ασκεί σε όλα σχεδόν τα μεγάλα ΜΜΕ της χώρας. Κέντρο της προεκλογικής καμπάνιας του Ερντογάν (αλλά και του συμμάχου του Μπαχτσελί) είναι η προβολή των επιτευγμάτων της Μεγάλης Τουρκίας, οι νίκες που πέτυχε εναντίον των Κούρδων της Συρίας καθιστώντας την Τουρκία σημαντικό παίκτη στην περιοχή, το χτύπημα της «τρομοκρατίας» (βλέπε PKK) με την σε εξέλιξη επίθεση του Τουρκικού στρατού στο Βόρειο Ιράκ (στην περιοχή του Καντίλ που είναι η βάση των Κούρδων μαχητών), τα επιτεύγματα της αναπτυσσόμενης στρατιωτικής βιομηχανίας της χώρας με την κατασκευή του πρώτου της μη επανδρωμένου βομβαρδιστικού αεροσκάφους, τα έργα υποδομής που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλη την χώρα κ.ο.κ., ενώ παράλληλα στον λόγο του κυριαρχεί η υπόσχεση (ή κατ’ άλλους απειλή) για σταθερότητα που εγγυάται μόνο η συνέχιση του καθεστώτος του, φτάνοντας στο σημείο να υποσχεθεί και άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης αν επανεκλεγεί.
Το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) έχει στο κέντρο της ατζέντας του κυρίως τα θέματα οικονομίας και ανάπτυξης, αξιοποιώντας την καθοδική πορεία της λίρας αλλά και τις πιέσεις που δέχεται η τουρκική οικονομία απ’ τις αγορές, ασκεί κριτική στην κυβέρνηση AKP/MHP και υπόσχεται εκσυγχρονισμό της οικονομίας και αποκατάσταση των σχέσεων συνεργασίας με την Δύση.
Το «Καλό Κόμμα» της Ακσενέρ, εμφανίζει έναν παραδοσιακό συντηρητικό και εθνικιστικό λόγο, θέτει στο επίκεντρο θέματα διαφθοράς ενώ κατηγορεί τον Ερντογάν πως έχει περιθωριοποιήσει διεθνώς την χώρα.
Τέλος, το φιλοκουρδικό HDP, με τον ηγέτη και υποψήφιο πρόεδρο του, Σελαχατίν Ντεμιρτάς αλλά και πολλά στελέχη του να βρίσκονται στις φυλακές, επικεντρώνει την προεκλογική του καμπάνια στο ζήτημα της δημοκρατίας και της ειρήνης, με τον Ντεμιρτάς να απευθύνει στο μήνυμα του, μέσα απ’ τις φυλακές της Αδριανούπολης, κάλεσμα προς τους πολίτες, «να ξεπεράσουν τον φόβο, να αγωνιστούν για τη δημοκρατία, και να βάλουν φραγμό στον φασισμό που προσπαθεί να εγκαθιδρύσει ο Ερντογάν».
Το κλίμα στην κοινωνία
Όπως έχουν δείξει και οι τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθεί το κλίμα στην τουρκική κοινωνία, η συμπεριφορά της οποίας εμφανίζει έντονες ρηγματώσεις και πολλαπλές αντιφάσεις.
Η εικόνα με τις τρεις Τουρκίες που είδαμε στο χάρτη των αποτελεσμάτων του δημοψηφίσματος φαίνεται να παγιώνεται. Η νοτιοανατολική Τουρκία ή καλύτερα τα εδάφη του Κουρδιστάν, στηρίζουν στην συντριπτική τους πλειοψηφία το φιλοκουρδικό HDP ενώ απ’ το καθεστώς αντιμετωπίζονται ως υπό κατοχή εδάφη και οι πολίτες τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Τα παράλια της Μ. Ασίας φαίνεται να ακολουθούν τους Κεμαλιστές, μοιάζοντας με κατάλοιπο μιας προηγούμενης εποχής όταν η Τουρκία επεδίωκε να έρθει σε επαφή με την Ευρώπη και την Δύση γενικότερα. Τέλος, η υπόλοιπη χώρα, η βαθιά Τουρκία θα λέγαμε, αποτελεί αδιαμφισβήτητα την ενδοχώρα του καθεστώτος AKP/MHP.
Σημαντικό κομμάτι του εκλογικού σώματος είναι η νεολαία, την οποία διεκδικούν όλα τα κόμματα. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι η Τουρκία είναι μια χώρα με μικρό μέσο όρο ηλικίας καταλαβαίνουμε καλύτερα τη σημασία που έχει αυτή η κοινωνική ομάδα. Κι εδώ εμφανίζεται ένας έντονος διχασμός. Είναι πρόσφατες οι εμπειρίες της νεολαιίστικης εξέγερσης του Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη που τροφοδοτούν όσα κόμματα εγγράφονται στο φιλελεύθερο τόξο (CHP, HDP), αλλά και η καθημερινή κοινωνική κριτική που δέχεται το καθεστώς Ερντογάν απ’ τους νέους (κυρίως μορφωμένους νέους των πόλεων), που εκφράστηκε και στην προεκλογική περίοδο με την διαδικτυακή καμπάνια «Ταμάμ» («Αρκετά») που άγχωσε τον Σουλτάνο. Την ίδια στιγμή, είναι σταθερή η ριζοσπαστικοποίηση της Κουρδικής νεολαίας που αποτελεί μια σημαντική δεξαμενή ψηφοφόρων αλλά και δραστήριων ακτιβιστών για το φιλοκουρδικό HDP. Στον αντίποδα, το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης συσπειρώνει κι αυτό ολοένα και μεγαλύτερα κομμάτια της νεολαίας, κυρίως από πιο πληβειακά στρώματα, που βρίσκουν διέξοδο στο ιδιότυπο μίγμα ριζοσπαστικού Ισλάμ και εθνικισμού που συνδυάζουν τα οράματα του Ερντογάν, με μεγάλο κομμάτι αυτών των νέων να έχουν μεγαλώσει μέσα στους μηχανισμούς εκπαίδευσης και τα δίκτυα θρησκευτικής διαπαιδαγώγησης που έχτισε το AKP στα 16 χρόνια που κυβερνά την χώρα, με ότι αυτό σημαίνει για την πίστη και την αφοσίωσή τους.
Δεν θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε ακόμη την επίδραση που έχουν στην κοινωνία η καθεστωτική προπαγάνδα και οι διώξεις των αντιφρονούντων που έχουν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο στην εκλογική αυτή αναμέτρηση. Ο φόβος είναι διάχυτος σε πλατιά κοινωνικά στρώματα, αφού πλέον στόχος δεν είναι μόνο οι Κούρδοι, αλλά και όποιος άλλος αντιστέκεται στο καθεστώς και μπορεί να χαρακτηριστεί οπαδός του Γκιουλέν ή του PKK και να βρεθεί στις φυλακές. Αυξητική εμφανίζεται, επίσης, η τάση των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη χώρα, για να ξεφύγουν απ’ το ασφυκτικό αυτό καθεστώς, με πολλούς εξ αυτών να έρχονται στη χώρα μας ή και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Κλείνοντας, η τουρκική κοινωνία βρίσκεται σε μια βαθιά μετάβαση. Το καθεστώς Ερντογάν, συγκροτεί την κοινωνική του βάση, μια σειρά κοινωνικά στρώματα που παρουσιάζουν έντονο δυναμισμό, αναλαμβάνουν να προωθήσουν τις ιδέες του πολιτικού Ισλάμ, να αναπτύξουν την ενδογενή παραγωγική και οικονομική βάση, να εδραιώσουν την εξουσία στο κράτος και τους θεσμούς, να προωθήσουν τις νέο-οθωμανικές επιδιώξεις εντός και εκτός της Τουρκίας. Απέναντι σ’ αυτήν την κοινωνική δυναμική, παρά την έντονη δυσαρέσκεια σε μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού, δεν γίνεται κατορθωτό να ορθωθεί κάποιος φραγμός, με τις διώξεις των «αντιφρονούντων» αλλά και τις διαφορετικές επιδιώξεις των αντιπολιτευόμενων δυνάμεων, να προκαλούν τον έντονο κατακερματισμό των όποιων αντι-ερντογανικών φωνών. Οι κάλπες της Κυριακής αναμένεται να αποτυπώσουν αυτήν την κοινωνική πραγματικότητα, με το αποτέλεσμα να κρίνει απλά την ταχύτητα που θα έχουν αυτές οι εξελίξεις, ή ίσως να καταστήσει αναγκαίους και κάποιους εσωτερικούς συμβιβασμούς. Όμως, όπως πολλοί αναλυτές τονίζουν, τα νέο-οθωμανικά σχέδια του Ερντογάν θα αμφισβητηθούν ουσιαστικά μόνο μετά από μια μεγάλη ήττα, οικονομική ή στρατιωτική, στο εξωτερικό, που θα κάνει εμφανή τα αδιέξοδα και στο εσωτερικό.
Η Τουρκία σε αριθμούς και σύντομο ιστορικό
Έκταση: 783356 τετρ. χλμ. (εξαπλάσια της Ελλάδας)
Πληθυσμός: 80,8 εκατομμύρια (εκτίμηση 2017)
ΑΕΠ: 910 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (17η στη διεθνή κατάταξη) / 2,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ βάσει της μεθόδου ΡΡΡ (13η στην παγκόσμια κατάταξη). Οι ρυθμοί ανάπτυξης του ΑΕΠ είναι εντυπωσιακοί: 6,7% μέσος όρος την περίοδο 2010-2016, και 7,4% πέρυσι.
Σημαντικότεροι κλάδοι: γεωργοκτηνοτροφία, αλιεία, υφαντουργία, αυτοκινητοβιομηχανία, ναυπηγεία, κατασκευαστικός τομέας, στρατιωτική βιομηχανία, ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές, σιδηροβιομηχανία, τουρισμός.
Στιγμές στη σύγχρονη ιστορία:
1923: Υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και διεθνής αναγνώριση της Δημοκρατίας της Τουρκίας. Πρώτος πρόεδρος ο Κεμάλ Ατατούρκ.
1938: Πεθαίνει ο Ατατούρκ, τον διαδέχεται ο Ισμέτ Ινονού.
1945: Η μέχρι τότε ουδέτερη Τουρκία κηρύσσει τον πόλεμο στον Άξονα και γίνεται μέλος των Ηνωμένων Εθνών.
1946: Πρώτες πολυκομματικές εκλογές.
1950-53: Συμμετοχή στον πόλεμο της Κορέας υπό την αιγίδα των ΗΠΑ και ένταξη στο ΝΑΤΟ.
1960-65: Στρατιωτικό πραξικόπημα. Εκτελείται ο πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές και 2 υπουργοί. Εκλογές ξαναγίνονται το 1965 και τις κερδίζει ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ.
1971-73: Η κυβέρνηση Ντεμιρέλ ανατρέπεται από νέο στρατιωτικό πραξικόπημα που στόχευε τον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Ελεγχόμενη μεταπολίτευση και νίκη του Μπουλέντ Ετζεβίτ στις εκλογές του 1973.
1974: Τουρκική εισβολή στην Κύπρο και κατοχή του βόρειου τμήματός της.
1980-83: Αμερικανοκίνητο στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον στρατηγό Κενάν Εβρέν. 500.000 συλλήψεις, εκατοντάδες αριστεροί δολοφονούνται. Εκλογές ξαναγίνονται το 1983 και τις κερδίζει ο Τουργκούτ Οζάλ.
1984: Το ΡΚΚ ξεκινά ένοπλο αγώνα για την απελευθέρωση του Κουρδιστάν.
1987-2002: Περίοδος διαρκούς πολιτικής αστάθειας, περιλαμβανομένου του «ειρηνικού» στρατιωτικού πραξικοπήματος του 1997.
2002-Σήμερα: Εκλογική νίκη και άνοδος στην εξουσία του «μετριοπαθούς ισλαμιστή» Ταγίπ Ερντογάν, με υποσχέσεις για εκδημοκρατισμό και ειρήνευση στο Κουρδιστάν, που αρχικά οδηγούν σε οξεία ρήξη με τους κεμαλιστές και το στρατό. Σταδιακή σκλήρυνση της πολιτικής του Ερντογάν στο εσωτερικό, που κορυφώνεται με άγρια καταστολή της Αριστεράς και των Κούρδων. Άμεση ανάμιξη της Τουρκίας στη συριακή σύγκρουση και γενικότερα στη Μέση Ανατολή. Το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 προκαλεί νέο και πιο γενικευμένο γύρο καταστολής και εκκαθαρίσεων. Αλλεπάλληλες αλλαγές πρόσκαιρων συμμαχιών, που προκαλούν διαρκείς τριβές με τις ΗΠΑ.
