του Γιάννη Δουλφή
Οποιαδήποτε, κατά την άποψή μου, απόπειρα επαναπροσδιορισμού και διαμόρφωσης του κοινωνικο-πολιτικού υποκειμένου που θα επιχειρήσει την ανατροπή της άθλιας πραγματικότητας που βιώνουμε –υπερβαίνοντας το ρηχό, το τετριμμένο και το εφήμερο–, θα πρέπει να αναμετρηθεί με τη διαύγαση της συγκεκριμένης σημερινής πραγματικότητας, σε παγκόσμιο και ελληνικό επίπεδο. Καταθέτω στη συνέχεια κάποιες σκέψεις στην κατεύθυνση αυτή για ένα γόνιμο διάλογο.
***
Η παγκόσμια Νέα Τάξη που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια μας αποτελεί την επιθετική απάντηση των, σε παγκόσμια κλίμακα, κυρίαρχων ελίτ στην εξάντληση του μεταπολεμικού κοινωνικο-οικονομικού υποδείγματος του φορντισμού, (μαζική παραγωγή, διευρυμένη αναπαραγωγή του καπιταλισμού, σοσιαλδημοκρατική συναίνεση με το κοινωνικό κράτος, κεϋνσιανή οικονομική διαχείριση) και τη διεθνή ισορροπία των μεγάλων δυνάμεων μεταξύ των ιμπεριαλιστικών χωρών του καπιταλιστικού κέντρου με τις λεγόμενες χώρες του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού» (βλ. κρατικού καπιταλισμου).
Σε μια πρώτη φάση, με την εξάπλωση του νεοφιλελευθερισμού, αρχικά στη «Δύση» και στη συνέχεια παγκοσμίως με την κατάρρευση και μεταλλαγή των καθεστώτων του κρατικού καπιταλισμού, εγκαθιδρύθηκε η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση –δηλαδή η συσσώρευση του κεφαλαίου στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η χρηματιστικοποίηση της οικονομίας, η απορρύθμιση των αγορών κεφαλαίου, χρήματος και των ρυθμίσεων του κοινωνικού κράτους και των εργασιακών δικαιωμάτων, η μείωση των πραγματικών αμοιβών της εργασιακής δύναμης σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, η διόγκωση και έντονη διεθνοποίηση των ροών χρηματικού κεφαλαίου (πραγματικό και πλασματικό κεφάλαιο), η χρεοκρατία με την μεγάλη παράλληλη συσσώρευση κρατικών και ιδιωτικών χρεών, επιχειρήσεων και νοικοκυριών, η επιλεκτική μετατόπιση της παραγωγικής βάσης στην Ανατολή και τον Νότο –βλ. Ινδία, Κίνα, Βραζιλία και μερικές ακόμη χώρες του πρώην «τρίτου κόσμου»–, οι μαζικές μεταναστευτικές ροές προς τη Δύση (1) και η συρρίκνωση της εθνικής κυριαρχίας των εθνικών κρατών της περιφέρειας, παράλληλα με τη συγκρότηση περιφερειακών κρατικών λιγότερο ή περισσότερο ολοποιητικών ενοποιήσεων.
Το πλαίσιο αυτό (1974-2008) που διατηρήθηκε για 35 περίπου χρόνια, έφθασε κι αυτό σε κάποια όρια με το ξέσπασμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 αρχικά στις ΗΠΑ και στη συνέχεια εξαπλώθηκε παγκοσμίως με ιδιαίτερη έμφαση στους «αδύναμους κρίκους» του συστήματος.
***
Η σημερινή γενικευμένη άγρια επίθεση των ελίτ σε παγκόσμιο επίπεδο υπήρξε αποτέλεσμα των ορίων αυτών. Αξιοποιώντας τα σύγχρονα χρηματοοικονομικά και νομισματικά μέσα, παράλληλα με τα εξελιγμένα στρατιωτικά-πολεμικά μέσα, επιδίδονται σε μια άνευ προηγουμένου αποικιοποίηση των συνθηκών της ανθρώπινης ύπαρξης, με την εξάρθρωση κρατικών υποστάσεων και την αλλαγή συνόρων, την υφαρπαγή των υλικών περιουσιακών στοιχείων των λαϊκών στρωμάτων στις νέο-αποικιοκρατούμενες και όχι μόνο χώρες, τις μαζικές κοινωνικές και εθνικές γενοκτονίες, τον πολιτισμικό και οικονομικό εξανδραποδισμό, τη δημιουργία νέων απόκληρων, ξεριζωμένων και χρεωμένων ανθρώπων, με στόχο την κατάκτηση και συγκέντρωση του υλικού πλούτου στη διεθνή ολιγαρχία του «χρηματιστικού κεφαλαίου» και την ολοκληρωτική εγκαθίδρυση ενός νεοπαγούς οικονομικού συστήματος με «νέο-φεουδαρχικά» χαρακτηριστικά. Η διαδικασία αυτή της γενικευμένης κοινωνικής αποστέρησης, αποτελεί την κυριαρχία του πλασματικού κεφαλαίου –δηλαδή της «μη δυνάμενης να πραγματοποιηθεί αξίας της νεκρής εργασίας» στις ανθρώπινες ζωές.
Στη σημερινή πραγματικότητα η γεωπολιτική (ως διεθνές πεδίο άσκησης ισχύος και συγκρούσεων για την κατάκτηση πόρων και εδαφών), η οικονομία (με κυρίαρχους τους μηχανισμούς λεηλασίας και υφαρπαγής) και τα ζητήματα που άπτονται της εθνικής υπόστασης (εστίες των ανθρώπων και μεγάλη εστία της εδαφικής επικράτειας και ακεραιότητά της) είναι απολύτως αλληλένδετα
Έτσι, σήμερα, αυτό που ονομάζεται καπιταλισμός ή το διαμορφωμένο υπό την κυριαρχία του κεφαλαίου νεωτερικό κοινωνικό-οικονομικό σύστημα, έχει εισέλθει σε μια νέα τροχιά, όπου η διαδικασία της εκμετάλλευσης μέσω της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας του βιομηχανικού τομέα, δεν αποτελεί πλέον το κυρίαρχο στοιχείο κοινωνικής αναπαραγωγής, αλλά επικρατεί η λεηλασία και η υφαρπαγή, η καταστροφή έναντι της «ανάπτυξης» και ο αποκλεισμός έναντι της ενσωμάτωσης. Σε αυτό το πλαίσιο οι προηγούμενες κοινωνικές διαστρωματώσεις διαλύονται και ρευστοποιούνται σε αδιανόητες για τα υφιστάμενα εννοιολογικά πλαίσια κοινωνικές υποστάσεις, οι παλιές διαχωριστικές διαιρέσεις του κοινοβουλευτισμού και του νεωτερικού τόξου «Αριστερά»-«Δεξιά» (και Κέντρου στη συνέχεια) απογυμνώνονται πλήρως, και ο ίδιος ο κοινοβουλευτικός δημοκρατισμός εξαλείφεται με διάφορους τρόπους (μέσα από την επικράτηση υπερεθνικών δεσμευτικών κανόνων και τους μηχανισμούς πίεσης των διεθνοποιημένων αγορών κεφαλαίου και χρήματος), παράλληλα με τον περιορισμό ή τη στέρηση της εθνικής κυριαρχίας των περιφερειακών εθνικών κρατών, σε μια μόνιμη «κατάσταση εξαίρεσης», στην οποία οι πολιτικοί διαχωρισμένοι απολύτως από οποιαδήποτε έννοια εκπροσώπησης, συμμετέχουν ενεργά με ίδιο όφελος, ως μια πραγματική κοινωνική τάξη (2).
Παρά το γεγονός ότι η, ατελής, ούτως ή άλλως, μαρξική ταξική θεώρηση της καπιταλιστικής (και όχι μόνο) κοινωνίας μέσα από το διπολικό σχήμα αστική-εργατική τάξη, έστω και δυνάμει, δεν επιβεβαιώθηκε σε καμιά κοινωνική πραγματικότητα έκτοτε, στη σημερινή εποχή ζούμε έναν κοινωνικό διπολισμό, που επιβάλει τη διαμόρφωση νέων θεωρήσεων, που θα διευκολύνουν την ενοποίηση, των κατακερματισμένων κυριαρχούμενων στρωμάτων στον κοινωνικά πλειοψηφικό αυτόν πόλο αυτό, μέσα από μια νέα συνείδηση ταυτότητας.
Έτσι, στη σημερινή πραγματικότητα η γεωπολιτική (ως διεθνές πεδίο άσκησης ισχύος και συγκρούσεων για την κατάκτηση πόρων και εδαφών), η οικονομία (με κυρίαρχους τους μηχανισμούς λεηλασίας και υφαρπαγής) και τα ζητήματα που άπτονται της εθνικής υπόστασης (εστίες των ανθρώπων και μεγάλη εστία της εδαφικής επικράτειας και ακεραιότητά της) είναι απολύτως αλληλένδετα.
***
Αν η παραπάνω συνοπτική ανάγνωση της σημερινής πραγματικότητας ευσταθεί, τίθεται το ζήτημα της συλλογικής ταυτότητας που μπορεί να αξιώσει αποτελεσματικά την ανατροπή της, το πεδίο αυτής (εθνικό, περιφερειακό ή παγκόσμιο) και τα μέσα της (υπέρβαση του υφιστάμενου πολιτικού στοιχείου), επικεντρώνοντας στη χώρα και στο έδαφος που ζούμε και σε ορατό από μας χρονικό ορίζοντα.
Δεν είναι του παρόντος κειμένου η ανάλυση αυτή, αλλά σημειώνω ότι η προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι το πεδίο είναι το «εθνικό», αφού μόνο σε τέτοιο έδαφος είναι εφικτή κατ’ αρχάς η απαιτούμενη πολιτειακή ανασυγκρότηση σε πραγματική δημοκρατική βάση, με την αποδέσμευση από τους διεθνείς καταναγκασμούς που περιγράφηκαν και τη συμφιλίωση του έθνους με το κράτος που το υποσκάπτει από γεννήσεώς του, το δε κοινωνικό υποκείμενο δεν μπορεί να συγκροτηθεί σε «ταξική» βάση (έστω και με «κοινωνικές συμμαχίες»), αλλά ως ετερογενές κοινωνικό σώμα με διακυβευόμενη από τις σημερινές πολιτικές ύπαρξη, που μπορεί να ενοποιηθεί και να αποκτήσει ενεργητική-ανατρεπτική υπόσταση, ανιχνεύοντας το εθνικό πολιτισμικό ίχνος μέσα από μια διαδικασία αφύπνισης και αναγέννησης.
Σημειώσεις
(1) Η διόγκωση των μεταναστευτικών ροών προς τις χώρες κυρίως του «καπιταλιστικού κέντρου» από τη δεκαετία του 1980, που ήταν το παράλληλο και αντίστροφο φαινόμενο με τη μετατόπιση παραγωγικών δραστηριοτήτων στην Ανατολή, θα πρέπει να θεωρηθούν ως ενιαίο φαινόμενο-χαρακτηριστικό της παγκοσμιοποίησης, που τη διαφοροποιεί από προηγούμενες ιστορικά τάσεις μεγάλης διεθνοποίησης, έχοντας ως επίκεντρο το «απόλυτο» έναντι του «συγκριτικού» πλεονεκτήματος στον διεθνή καταμερισμό της εργασίας. Παρά το γεγονός ότι ο ίδιος ο Μαρξ και ο Ένγκελς στην Α’ Διεθνή, είχαν λάβει σαφή αρνητική θέση, εξηγώντας το αποκλειστικό όφελος των μεγάλων καπιταλιστών μέσω της υπονόμευσης των εργασιακών δικαιωμάτων, η μεγάλη πλειονότητα της σημερινής Αριστεράς του δικαιωματισμού, των μειονοτήτων και των ανοιχτών συνόρων, συντάσσεται με τον παγκοσμιοποιητικό νεοφιλελευθερισμό, γεγονός που την περιθωριοποίησε σε όφελος των νέων πολιτικών μορφωμάτων, δημαγωγικού, στις περισσότερες περιπτώσεις, χαρακτήρα, σε μια αλληλοτροφοδοτούμενη πλασματική και αδιέξοδη διελκυστίνδα. Ο νέος εχθρός της «πολιτικά ορθής» Δεξιάς και της «παγκοσμιοποιητικής Αριστεράς», είναι η Ακροδεξιά.
(2) Άλλωστε το νεωτερικό κοινωνικό-οικονομικό σύστημα στην ιστορική του διαδρομή υπήρξε απόλυτα συνυφασμένο με την κατάκτηση, την υποταγή, την λεηλασία, τον ξεριζωμό, τους αποκλεισμούς και τις γενοκτονίες, με τη λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση (που δεν ήταν μια, όπως ο Μαρξ την εντόπισε στην Αγγλία του 18ου αιώνα), την αποικιοκρατία, τη δουλεία, την εξολόθρευση των αυτοχθόνων πληθυσμών στον νέο κόσμο, στις αποικίες και αλλού και τους πολέμους. Έτσι θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει βάσιμα ότι «κατάσταση εξαίρεσης» ήταν το μεταπολεμικό καπιταλιστικό κοινωνικο-οικονομικό υπόδειγμα.
