Περισσότεροι από 500 σύνεδροι από όλους τους αναγνωρισμένους φορείς πρόληψης και θεραπείας της χώρας, συμμετείχαν στο Ανοικτό Συνέδριο Πρόληψης και Απεξάρτησης στις 10 Δεκεμβρίου στην Αθήνα.
Το συνέδριο αποτέλεσε μια απάντηση από τα κάτω στον σχεδιασμό του υπουργείου, να καταργήσει, χωρίς διάλογο και ερήμην των εμπλεκομένων, όλους τους εγκεκριμένους φορείς πρόληψης και θεραπείας της χώρας, δημιουργώντας έναν γραφειοκρατικό, αθηνοκεντρικό και απρόσωπο υπερ-φορέα (ΕΟΠΑΕ).
Ομόφωνα, το επιστημονικό προσωπικό και οι συλλογικότητες οικογενειών, ληπτών υπηρεσιών και εργαζομένων του χώρου πρόληψης και θεραπείας ζητούν την άμεση απόσυρση του νομοσχεδίου και την έναρξη ενός ουσιαστικού εθνικού διαλόγου για τις εξαρτήσεις στο πλαίσιο ενός δημόσιου και δωρεάν συστήματος υπηρεσιών.
Σπάνια έχουμε δει μια τέτοια διεργασία σε έναν κοινωνικό χώρο, οι ίδιοι οι ενδιαφερόμενοι να ανοίγουν τον διάλογο για τη δουλειά και το πεδίο τους, με το βλέμμα στραμμένο στην κοινωνία, πραγματώνοντας οι ίδιοι τη δημοκρατία που φαίνεται να αγνοούν σήμερα οι κυβερνώντες αλλά και γενικότερα το πολιτικό σύστημα.
Από τις δεκάδες ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις που έγιναν στο συνέδριο, παρουσιάζουμε σήμερα δύο που θεωρήσαμε, ανάμεσα σε άλλες, πολύ αξιοπρόσεκτες. Η πρώτη τοποθέτηση, του Δημήτρη Γιαννάτου, Υπεύθυνου του ΚΕΘΕΑ MOSAIC και μέλους του Δ.Σ. του Συλλόγου Εργαζομένων στο ΚΕΘΕΑ. Ο Δ. Γιαννάτος αναλύσει σε βάθος τι σημαίνει πολιτικά, πολιτισμικά και ιδεολογικά η απορύθμιση που φέρνει η κυβέρνηση στον χώρο της απεξάρτησης. Η δεύτερη τοποθέτηση, του Βασίλη Γρετσίστα, προέδρου του Συλλόγου Εργαζομένων στο ΚΕΘΕΑ αλλά και προέδρου της Οργανωτικής Επιτροπής του Συνεδρίου, εξηγεί με έναν διαφορετικό τρόπο τις προσπάθειες στον χώρο της απεξάρτησης, αλλά και τις συνδέει με όσα συμβαίνουν ευρύτερα στην κοινωνία.
Το νομοσχέδιο μιας πολιτισμικής καταστροφής
του Δημήτρη Γιαννάτου
Ο εξαρτημένος είναι «κοινωνικός ασθενής» λέγαμε κάποτε. Εκφράζει, συμβολοποιεί και συμβολίζει, αλλά παίρνει και πάνω του, πλήθος παθογενειών της κοινωνίας. Αλλά και το επικείμενο νομοσχέδιο, συμπυκνώνει –εμπεριέχει– συμβολίζει στόχους, προθέσεις και την ουσία της κυβερνητικής πολιτικής αλλά της και πολιτισμικής προοπτικής που εκφράζεται μέσα από το επιτελικό κράτος. Τόσο στη χώρα μας, όσο και πλανητικά. Διαφαίνεται στην αρχιτεκτονική του κειμένου το πως βλέπει το κυβερνητικό επιτελείο τον άνθρωπο (ασθενή ή υγιή), την κοινωνία, τις εξαρτήσεις και την απεξάρτηση. Κτίζει μια νέα εκδοχή της χώρας ενάντια στους πολίτες της. Άλλωστε το βλέπουμε και στο σύνολο των άλλων νομοθετημάτων που έρχονται.
Από την πλευρά του Συλλόγου Εργαζομένων ΚΕΘΕΑ, θα ήθελα να καταθέσω μια άλλη οπτική πέραν του στενού επιστημονικού διαλόγου, που παρά ταύτα σχετίζεται οργανικά μαζί του. Τα πολλά τελευταία χρόνια ως σωματείο προσπαθούμε να αγγίξουμε πολύ αδέξια και ταπεινά, αλλά ειλικρινά, έστω και λίγο, εκείνη τη διάσταση του Συνδικάτου, που έχει την ετυμολογία της στον «σύνδικο» της αρχαιοελληνικής μας παράδοσης. Σήμαινε τον συνήγορο υπέρ του κοινού-δημόσιου καλού και όχι τον στενό πελατοκεντρικό-κομματικό συνδικαλισμό.
Το άνοιγμα στην κοινωνία είναι αυτό που πρέπει να καθοδηγεί και τη διεκδίκηση των συνδικαλιστικών ζητημάτων, ιδιαίτερα όταν η ελληνική κοινωνία συνειδητοποιήσει ότι εδώ συντελείται μια βίαιη ευρύτερη κοινωνική αλλαγή από τα πάνω και όχι απλά μια «διευθέτηση» σε ένα εξειδικευμένο θέμα της δημόσιας υγείας. Έτσι, είναι ανάγκη να δούμε το ευρύτερο πολιτικό, αλλά ιδιαίτερα πολιτισμικό πλαίσιο που εκφράζει το νομοσχέδιο, καθώς καμιά επιστημονική μεταρρύθμιση και ειδικά «αντιμεταρρύθμιση» (όπως είναι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο) δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερη.
Νεοφιλελευθερισμός ή ποιος είναι τ’ αφεντικό
Το βαρύ γραφειοκρατικό μοντέλο του νομοσχεδίου δεν είναι αντίθετο με τον σύγχρονο νεοφιλελευθερισμό, κάθε άλλο. Είναι η θέληση για επιστροφή στο παλιότερο φιλελεύθερο πνεύμα του «laissez-faire», αλλά αυτή τη φορά με επίκουρο ένα κράτος σε ρόλο επόπτη-χωροφύλακα. Είναι στην κυριολεξία η υλοποίηση του κράτους-Λεβιάθαν, όπως ονόμαζε ο φιλελεύθερος φιλόσοφος Χομπς το Κράτος του, από ένα τέρας της Αποκάλυψης, που το γιγάντιο σώμα του είναι φτιαγμένο από άπειρα ανθρώπινα κορμιά. Για φανταστείτε την εικόνα και το νομοσχέδιο.
Κοινωνιολογικά, ακολουθώντας την πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση του David Hancock, τούτος ο νεοφιλελευθερισμός, έχει κύρια ουσία την πρωτοκαθεδρία του ατόμου (και μάλιστα, ασθενοκεντρικά όπως είπε ο υφυπουργός) έναντι του συλλογικού και της κοινότητας. Το πνεύμα αυτό συνυπάρχει στο πολιτισμικό πεδίο με την αφομοίωση στοιχείων «αντικουλτούρας» και εντελώς ατομικιστικής πρόσληψης των κοινωνικών δικαιωμάτων. Ο συγκεντρωτικός κρατικισμός του νομοσχεδίου είναι μεταβατικός και διαχειριστικός, ενώ ο δήθεν πλουραλιστικός χαρακτήρας των τάσεων εντός του είναι μόνο η πρόταξη του ατόμου χωρίς κοινωνία, έναντι του συλλογικού και της Δημοκρατίας των διαφορετικών προσεγγίσεων. Άλλωστε τα τελευταία χρόνια βιώσαμε άμεσα τη διπλή γλώσσα του Όργουελ στις έννοιες και τα νοήματα. Και τον κυνισμό, οι κυβερνήσεις που χρόνια έστησαν το πελατειακό κράτος, να λένε ότι διαμαρτύρονται μόνο όσοι ξεβολεύονται. Γραφειοκρατικός λαϊκισμός, ο λόγος τους.
Τούτος ο επιτελικός κρατικισμός, εξορίζει την «κοινότητα-κοινωνία» από τη αντιμετώπιση και τη συνυπεύθυνη λύση του προβλήματος υποβιβάζοντάς το σε ατομική διαχείριση επιβίωσης. Διαμορφώνει τον «ελάχιστο εαυτό» του ανθρώπου. Όπως τον περιέγραψε ο κοινωνιολόγος και ψυχαναλυτής Κρίστοφερ Λας. Έναν άνθρωπο περισταλμένο στις ανάγκες της απλής επιβίωσης. Το ζούμε για τα καλά από το 2008 και έπειτα. Κάθε είδους υποστήριξη των εξαρτημένων κινδυνεύει να καταλήγει σε φθηνές λύσεις «επιδομάτων» στήριξης, ανάλογων των κάθε είδους pass συντήρησης, στο οικονομικό πεδίο.
Κρατισμός και εξατομίκευση (ως δήθεν σεβασμός στο άτομο-υποκείμενο), είναι δυο υποδόριοι ιδεολογικοί μοχλοί του νομοσχεδίου που πρέπει να προσεχθούν ιδιαίτερα. Είναι δυνατόν να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση ότι απλά κάποιοι κακοί διαχειρίζονται τις έννοιες αυτές, ενώ τα πράγματα θα μπορούσαν μεταμορφωθούν διαφορετικά, αν άλλοι πολιτικοί χώροι ή ομάδες ήταν στα πράγματα. Και μετέφραζαν εκ νέου το Κρατικό σε Δημόσιο και τον Ατομικισμό σε ατομικό δικαίωμα, ενάντια στον συγκεντρωτισμό της ευρύτερης κοινότητας που την θεωρούν δόγμα που εμποδίζει τον αυτοπροσδιορισμό του Ατόμου.
Στον Όμηρο, η λέξη ήθος σημαίνει τόπος, και σταδιακά αποκτά και την έννοια των εθίμων και της παράδοσης, της ιδιοσυγκρασίας, του τρόπου σκέψης. Δεν ήταν τυχαία, δηλαδή η γέννηση της πρώτης Θεραπευτικής Κοινότητας με το όνομα Ιθάκη
Συρρίκνωση της Δημοκρατίας – Πολιτισμική καταστροφή
Στον Όμηρο, η λέξη ήθος σημαίνει τόπος, και σταδιακά αποκτά και την έννοια των εθίμων και της παράδοσης, της ιδιοσυγκρασίας, του τρόπου σκέψης. Δεν ήταν τυχαία, δηλαδή η γέννηση της πρώτης Θεραπευτικής Κοινότητας με το όνομα Ιθάκη. Της βιωματικής ιστορίας του περιπτέρου 18 ΑΝΩ. Του πλήθους των ονομάτων με ιστορία και ταυτότητα που υιοθέτησαν τα επόμενα χρόνια τα Θεραπευτικά Προγράμματα, τα Κέντρα Πρόληψης, ανά την Ελλάδα, οι δομές απεξάρτησης της δημόσιας υγείας, η Ατραπός και η Γέφυρα του ΟΚΑΝΑ. Καταργούν τόπους και Ιστορία, σε μια χώρα υποτελή και εξαρτημένη, πολλαπλώς. Και ο άνθρωπος χωρίς ιστορία, που θέλει να την διαγράψει (όπως λένε αρχικά πολλοί θεραπευόμενοι) και όχι να συμφιλιωθεί μαζί της αξιοποιώντας την, γίνεται ιδιώτης-καταναλωτής υπηρεσιών και ουσιών. Ας το φυλάξουμε καλά στο νου μας αυτό, για το νέο που έρχεται.
Σε τούτο το τόπο, ανάμεσα στο Κράτος και στον Ιδιώτη, γεννήθηκε η κοινότητα και η Δημοκρατία. Εκεί όπου το δικαίωμα του «συνανήκειν» είναι ταυτισμένο με το δικαίωμα του «συναποφασίζειν». «Το Αληθεύειν εστί κοινωνείν», έλεγε ο Ηράκλειτος. Και συμπλήρωνε: «Καθ’ ότι αν κοινωνήσωμεν, αληθεύομεν, ά δε αν ιδιάσωμεν, ψευδόμεθα». Γι’ αυτό το νομοσχέδιο ψεύδεται, επειδή κάνει τις συλλογικές και κοινωνικές ανάγκες και δεσμεύσεις, ιδιωτική απόφαση συμφερόντων. Ο μόνος τρόπος με τον οποίον ο κάθε άνθρωπος, εξαρτημένος η μη, γίνεται συλλογικός άνθρωπος είναι να επιστρέφει υπεύθυνα στην κοινότητα όπου οφείλει ένα μέρος της ύπαρξής του, αλλά και η κοινότητα να φροντίζει και περιθάλπει τα μέλη της.
Αυτό το πολιτισμικό-ανθρωπιστικό παράδειγμα, καταστρέφεται. Η ίδια η Δημοκρατία. Και αυτό αφορά ολόκληρη τη χώρα και τους πολίτες της. Γι’ αυτό είναι και το νομοσχέδιο μιας πολιτισμικής καταστροφής, όχι απλά μια διοικητική μεταρρύθμιση. Επιπλέον είναι μια καταστροφική συνένωση, χωρίς όρια και ρυθμίσεις που ουσιαστικά καταστρέφει, κατακερματίζοντας και σχετικοποιώντας τις θεραπευτικές τάσεις που θέλει να συντονίσει.
Και στο βάθος, η εμπορευματοποίηση της απεξάρτησης
«Ψάξε για το χρήμα», στις κοινωνικές κρίσεις και μεταρρυθμίσεις στον εμπορευματικό κόσμο μας, έλεγε ένας καθηγητής μας στο Πάντειο.
Το μοντέλο ανάπτυξης που προωθείται συνολικά, είναι οι ιδιώτες πάροχοι υπηρεσιών και οι εταιριο-κρατικές σχέσεις μετατροπής των κοινωνικών αγαθών ως εμπόρευμα. Από την ενέργεια, την τηλεφωνία, τη φορολογία, την Παιδεία, την Υγεία. Το μοντέλο αυτό, μια κούκλα μπάμπουσκα που αυτοαναπαράγεται πανομοιότυπα σε όλους τους τομείς, είναι κυρίαρχο. Πιστεύουμε ότι η Ψυχική Υγεία-Απεξάρτηση θα αποτελέσει εξαίρεση; Το φάρμακο είναι κοινωνικό αγαθό. Συμβάλει όταν είναι απαραίτητο στην βελτίωση της υγείας του ανθρώπου και στην εξασφάλιση της υγείας του συνόλου, μέσα από την εξειδίκευση των επιστημόνων. Αλλά εδώ δεν θα μιλάμε για την εξειδικευμένη και ωφέλιμη παροχή ιατρικών σκευασμάτων, αλλά για τη φαρμακοκεντρική μετατόπιση στην οικονομία της αγοράς, όπου το κοινωνικό αγαθό ίασης, μετατρέπεται σε κερδοσκοπική επιχείρηση και θα τείνει να αξιολογεί συνεχείς επενδύσεις, ζημιές και κέρδη μέσα από τη λογική αυτή.
Οι λέξεις στον μεταμοντέρνο κόσμο μας δεν είναι τυχαίες. Οι «κλίνες» του «ασθενοκεντρικού» νομοσχεδίου δεν παραπέμπουν μόνο σε μια ατομική νοσοκομειακή λογική αλλά και στη μονοσήμαντη σύνδεση ασθενή-φαρμάκου ως οικονομική στρατηγική υγείας μέσα από ένα κερδοφόρο εμπόρευμα. Η ανάγκη για κέρδος των εταιρειών, προηγείται της ανάγκης για κοινωνικά αγαθά. Ο νεοφιλελευθερισμός, αν και παρουσιάζεται ως ένα πρόγραμμα «απελευθέρωσης» της αγοράς από το Κράτος, στην πραγματικότητα είναι ένα πρόσταγμα ολοκληρωμένης μετατροπής της κοινωνίας στην ιδιωτική αγορά, μέσω του Κράτους, δηλαδή σε έναν τόπο και τύπο σχέσεων μεταξύ ανεξάρτητων υποτίθεται ατόμων διαμεσολαβούμενων από το χρήμα. Και τώρα μάλιστα σε έναν τομέα της ψυχικής υγείας, όπως η εξάρτηση, όπου η υπερκατανάλωση και τα οικονομικά νταλαβέρια υποκαθιστούν την ψυχική πληρότητα και τις ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις.
Η νέα ανθρωπολογία
Όλη η κοινωνία ένα επιτελικό αυταρχικό Κράτος Αγοράς – ένας συρρικνωμένος «ελάχιστος ψυχικά εαυτός» ως επιβίωση – αποκοινωνικοποίηση του ανθρώπου – απόσυρση από τον δημόσιο χώρο και Λόγο και Ιδιώτευση – κυριαρχία της οικονομίας του εμπορεύματος και καταστροφή όλων εκείνων των ανθρώπινων ομάδων που δεν θεμελιώνονταν σε ποσοτικές συμφωνίες ατομικών συμβολαίων, όπως η συγγένεια, η φιλία, η γειτονιά, οι εθιμικές τελετουργίες και η θρησκεία, το επάγγελμα, η κοινότητα, κ.α., – και προοπτική οι εξ αποστάσεως ψηφιοποιημένες σχέσεις.
Γι αυτό η αθηνοκεντρική διοίκηση του νομοσχεδίου δεν είναι πρόβλημα, αλλά θα προβάλλεται ως «πρόοδος» και εκσυγχρονισμός της βοήθειας. Ένα ψηφιοποιημένο – πληροφοριακό σύστημα τηλε-διοίκησης και κατανομής κλινών και εισαγωγών δεν χρειάζεται τόπους και άμεση επαφή αλληλεπίδρασης των ανθρώπων με την κοινότητα. Σωμάτων με σώματα. Η από-προσωποποίηση του ανθρώπου στον πολιτισμό που κτίζεται, μόνο βοήθεια δεν θα είναι για τον εξαρτημένο που ήδη έχει μάθει να κρύβει το αληθινό του πρόσωπο και να γίνεται σκιά. Αλλά είναι κι ένα πρόβλημα που αφορά όλη την κοινωνία για να παλέψει μαζί μας. Είναι το δυσοίωνο μέλλον που ετοιμάζουν. Και αυτό δεν αλλάζει επειδή καθιερώνεται η …επιστολική ψήφος. Θέλει ανθρώπινο αγώνα με νόημα και παρουσία.
«Αντάρα στη ράχη, νερό στα φασούλια»
του Βασίλη Γρετσίστα
Θέλω να μοιραστώ μια εικόνα που μου ήρθε αυτή τη στιγμή, από το χωριό μου. Υπήρχε μία οικογένεια τα προηγούμενα χρόνια, πάνω στην Ήπειρο, ένα ζευγάρι που ήταν σε ένα πέρασμα από όπου περνούσαν όσοι είχανε ζώα και τα πήγαιναν από το βουνό προς τις πεδιάδες. Το είχανε λοιπόν έτσι, στο καλό τους, αυτούς να τους φιλεύουν, να τους εξυπηρετούν, να προσπαθούν να ανταποκριθούν δηλαδή στις ανάγκες που είχαν οι άνθρωποι που ταξιδεύανε.
Μια μέρα, η γυναίκα τρελαμένη γυρνάει στον άντρα και του λέει: «Πάνω στην κορυφή βλέπω πάρα πολλούς ανθρώπους, πάρα πολλά ζώα, είναι πάρα πολλοί!». Τη ρωτάει ο άντρας: «Γιατί κάνεις έτσι;». «Έχουμε λίγα φασόλια, λίγη φασολάδα» λέει η γυναίκα. Γυρνάει τότε ο άντρας και της λέει: «Μην ανησυχείς. Αντάρα στη ράχη, νερό στα φασούλια». Έχουμε τα φασόλια δηλαδή, έχουμε το νερό, και μπορούμε με αυτά τα υλικά να φτιάξουμε κάτι να τους φιλέψουμε.
Εγώ βλέπω όλη αυτή την ιστορία των σαράντα χρόνων, την προσπάθεια των ανθρώπων στην απεξάρτηση, αυτών που είχαν γνώση μαζί με τους θεραπευόμενους να βρούνε τον τρόπο, να απαντήσουν στο πρόβλημα που είχαν. Και αυτά τα υλικά, το νερό και τα φασόλια ας πούμε, το κάνανε γνώση, το κάνανε επιστήμη, το κάνανε κατοχύρωση, και αυτό περπατάει ακόμη και σήμερα και έχει οδηγήσει όλους εμάς με διαφορετικό τρόπο, με διαφορετική γλώσσα, σαν ένα πολύ μεγάλο πείραμα, αυτή την στιγμή να βρισκόμαστε εδώ μέσα.
Το δεύτερο σχόλιο που θα ήθελα να κάνω είναι το εξής, ακούγοντας όλους μας για τον χώρο μας και την κοινωνία. Κατά την γνώμη μου η κοινωνία η ίδια, η οριακότητα και η ανθεκτικότητα που έχει στο να αντιστέκεται, είναι στο στόχαστρο όλης αυτής της πολιτικής. Δεν είναι μόνο ο χώρος της απεξάρτησης συγκεκριμένα. Είναι πώς μια ολόκληρη κοινωνία θα αντέξει έναν μεγάλο καταιγισμό, που περιγράφηκε από πολλούς. Από την υποτέλεια απέναντι στη γειτονική χώρα, που ειπώθηκε και πριν, μέχρι μια πολύ μεγάλη επιθετική αλλαγή που αλλάζει όλη την κοινωνία και την οικονομία (πράσινη ανάπτυξη, Ελλάδα 2.0, επιτελικό κράτος κ.λπ.) μαζί με έναν βομβαρδισμό για να μη καταλαβαίνεις τι σου γίνεται.
Πώς στέκεται η κοινωνία; Η κοινωνία έχει αντισώματα. Και ένα μεγάλο από τα αντισώματα που έχει, είναι η αξιοπρέπεια. Η αξιοπρέπεια ενός εργαζομένου να μην δέχεται τελεσίγραφα. Η αξιοπρέπεια ενός ολόκληρου χώρου, να μη δέχεται χωρίς διάλογο να τον τσιμεντώνουν, όπως έδειξε χτες μια γελοιογραφία, και να μη μπορεί να αναπνεύσει μετά. Η αξιοπρέπεια αυτή είναι μορφή αντίστασης κατά τη γνώμη μου. Και είμαστε αυτή τη στιγμή, στο σημείο όπου πρέπει να δούμε όλες αυτές τις μορφές αντίστασης, μαζί με την αξιοπρέπεια, που θα μας επιτρέπουν να σηκώνουμε το κεφάλι ψηλά, και το βλέμμα, και τη σκέψη μας.
Αυτές τις δύο σκέψεις ήθελα λοιπόν να μοιραστώ μαζί σας, και είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που είμαστε σήμερα εδώ. Δεν ήταν καθόλου εύκολο, ήταν ένα μεγάλο στοίχημα, και θέλω να ευχαριστήσω κι από την μεριά της οργανωτικής επιτροπής όλους όσους δούλεψαν για τη σημερινή συνάντηση, και ήταν πάρα πολλοί αυτοί.
