Της Μαρίας Γασπαρινάτου
Μικρό ιστορικό
Οι πρώτες μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για τα διόδια και την κατάληψη των πρώην εθνικών οδών από τους εργολάβους ξεκίνησαν τον Οκτώβρη του 2008, από δύο αφετηρίες. Από τη μια ήταν οι επιτροπές Ακρίβεια-STOP που με σύνθημα «Ούτε €1 στους εργολάβους-όχι στο χαράτσι των διοδίων», διοργάνωσαν επαναλαμβανόμενες κινητοποιήσεις (άνοιγμα των διοδίων) στους σταθμούς Ζευγολατιού, Αφιδνών και Μαλγάρων, κυρίως. Ταυτόχρονα, η περιοχή της Πιερίας γέμισε διόδια και αποτέλεσε το πρώτο κέντρο κινητοποιήσεων των κατοίκων ενάντια στο μαρασμό της περιοχής που συνεπαγόταν η κατασκευή των νέων σταθμών είσπραξης από την εταιρία ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΔΡΟΜΟΣ ΑΙΓΑΙΟΥ Α.Ε. Οι συμβάσεις παραχώρησης των εθνικών δρόμων, που έγιναν νόμος του κράτους τον Σεπτέμβριο του 2007 με τις ψήφους Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ και ΛΑΟΣ, άφησαν ελεύθερες τις εταιρίες να κατασκευάζουν, ανεξέλεγκτα, σταθμούς είσπραξης και να αυξάνουν αυθαίρετα το αντίτιμο των διοδίων, χωρίς να ελέγχονται ποτέ για τις συμβατικές υποχρεώσεις τους (κατασκευή, συντήρηση, τήρηση συμβατικών ημερομηνιών κ.λπ.) από το κράτος. Το φθινόπωρο του 2009, οι αυξήσεις που επέβαλε η ΝΕΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. στο αντίτιμο των διοδίων και η χρέωση και στα δύο ρεύματα της Εθνικής Οδού (αντί του ενός μέχρι τότε) στο σταθμό των Αφιδνών αλλά και τα σχέδια για κατασκευή νέων σταθμών από τη Μεταμόρφωση ώς τις Αφίδνες, ήταν η αφορμή για τις μαζικές κινητοποιήσεις των κατοίκων στην περιοχή της Β.Α. Αττικής και τη δημιουργία του «Συντονιστικής Επιτροπής Φορέων και Κατοίκων Β.Α. Αττικής ενάντια στα διόδια». Ο ιδιότυπος αποκλεισμός που επιβλήθηκε σε πολλά μέρη της Ελλάδας από τους παραχωρησιούχους (κοινοπραξίες), προκάλεσε την αγωνιστική αντίδραση των κατοίκων σε ακόμα περισσότερες περιοχές και τη δημιουργία τοπικών κινήσεων και επιτροπών. Μιλάμε, λοιπόν, για ένα «από τα κάτω» κίνημα, γεννημένο από τις ανάγκες της πραγματικότητας. Η πανελλαδική διάσταση του προβλήματος οδήγησε στο συντονισμό και επικοινωνία των κατά τόπους κινήσεων και στη δημιουργία του Πανελλαδικού Συντονιστικού Επιτροπών Αγώνα Κατά των Διοδίων (Π.Σ.) σε συνάντηση που έγινε στο Βόλο στις 12/12/2009. Το Π.Σ. υιοθέτησε και διέδωσε την πρακτική «Δεν πληρώνουμε διόδια» και έβαλε ως στόχο την κατάργηση των συμβάσεων παραχώρησης των εθνικών οδών, ενώ η Συντονιστική ΒΑ Αττικής προχώρησε και σε προσφυγές, καταγγελίες κλπ σε ότι αφορά την περίπτωση της σύμβασης της ΝΕΑ ΟΔΟΣ Α.Ε. Ταυτόχρονα διοργάνωσε πολλές τοπικές και πανελλαδικές κινητοποιήσεις με αποκορύφωμα τη μεγάλη κινητοποίηση σε 16 σταθμούς διοδίων στις 9 Γενάρη 2011.
Να πάμε ένα βήμα παραπέρα
Πριν από ένα χρόνο οι εταιρίες μάς θεωρούσαν γραφικούς. Σήμερα είναι βέβαιο ότι μας φοβούνται. Το κίνημα ενάντια στα διόδια έχει συσπειρώσει πολλές χιλιάδες πολιτών διαφόρων πολιτικών αντιλήψεων, κατηγοριών, οικονομικών δυνατοτήτων. Το βασικό εργαλείο για τη μαζικοποίησή του ήταν η απλή του πρόταση: «Δεν πληρώνουμε-Μην πληρώνεις κι εσύ!» που μπορούσε να γίνει πράξη από οποιονδήποτε και ο αγώνας ενάντια σε μια οφθαλμοφανή αδικία και αλητεία. Σήμερα το κίνημα έχει επιτύχει να αποκτήσει μια ικανοποιητικού βαθμού οργάνωση που αφορά το συντονισμό των τοπικών πρωτοβουλιών, το Διαδίκτυο, την επικοινωνία και ενημέρωση για τα δικαιώματα των μελών του, τη νομική επιχειρηματολογία, την αντιπαράθεση με το υπουργείο Μεταφορών και τους βοηθούς του στα ΜΜΕ.
Είναι μικρή η πιθανότητα ένα μαζικό κίνημα που έρχεται σε κόντρα με μεγάλα συμφέροντα, όπως των εταιρειών και των τραπεζών, να μείνει ανενόχλητο από το κράτος. Μέχρι τώρα οι ενοχλήσεις από το μέτωπο κυβέρνησης-εταιριών είναι αρκετές, αλλά σχετικά εύκολα αντιμετωπίσιμες, με δεδομένο το σημερινό βαθμό οργάνωσης. Μιλάμε για τη μη επιτρεπόμενη –από τις συμβάσεις παραχώρησης- εμπλοκή της αστυνομίας στην είσπραξη των διοδίων, τις εκφοβιστικές μηνύσεις σε βάρος αγωνιστών, τις απειλές και τις πιέσεις από εταιρίες, υπουργείο και ΜΜΕ, τις επιστολές των εταιριών κλπ. Μια νομοθετική αλλαγή που θα σαμποτάρει τη βασική καθημερινή πρακτική έκφραση του κινήματος (δηλαδή το «δεν πληρώνω»), πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν το επόμενο πιθανό ενδεχόμενο. Αυτό μπορεί να καταστήσει αναγκαία τη μεγαλύτερη νομική θωράκιση των επιτροπών αγώνα. Πέρα από αυτό, εδώ αρχίζει η συζήτηση για το αν το σύνθημα «δεν πληρώνω» από μόνο του μπορεί να αποτελέσει το συνδετικό ιστό ενός κινήματος ή μια μορφή έκφρασης και πρακτικής του. Αν η απάντηση βρίσκεται πιο κοντά στη δεύτερη περίπτωση, τότε γίνεται αναγκαία και αποφασιστικής σημασίας η αποσαφήνιση των στόχων και των επόμενων βημάτων που πρέπει να γίνουν. Το κεντρικό ζήτημα, σήμερα, σε ό,τι αφορά τα διόδια, είναι η κατάργηση των συμβάσεων παραχώρησης και η επιστροφή των έργων στο Δημόσιο, μαζί με τα χρήματα που πήραν από το κράτος οι εργολάβοι.
Οι φήμες που διασπείρουν οι εταιρίες ότι θα παρατήσουν τα έργα και θα φύγουν και η αναπαραγωγή τους, εν είδει απειλής, από το υπουργείο Μεταφορών αποκαλύπτει το μαύρο μέτωπο κοινοπραξιών και κυβέρνησης. Έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια κεντρική κυβερνητική επιλογή, αυτή της παραχώρησης της χώρας στο ιδιωτικό κεφάλαιο. Αναπόφευκτα μπαίνει το ερώτημα αν είναι δυνατόν το κίνημα κατά των διοδίων να αποτελέσει αποφασιστικό παράγοντα ή αφετηρία σύγκρουσης με αυτήν την επιλογή και υπό ποιους όρους. Το πλέον σίγουρο είναι ότι αυτό προϋποθέτει, πέραν όλων των άλλων, και το χτίσιμο διαφόρων ενοτήτων εντός και εκτός του κινήματος.
Μια μικρή παρένθεση για την Αριστερά
Τα κινήματα που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια είναι, επί το πλείστον, πολύχρωμα. Δεν μπορούν να εκφραστούν μονολιθικά και μονοκομματικά, μπορούν όμως, έχοντας τη δική τους οργάνωση (και αυτό συμβαίνει στο κίνημα κατά των διοδίων) να συνθέσουν και να στοχεύσουν. Επειδή το κίνημα μαζικοποιείται, όπως συμβαίνει συνήθως σε μια τέτοια περίπτωση, κάποιοι αποφάσισαν να… τσιμπολογήσουν από αυτό. Μιλάμε για αυτούς που κάνουν πολιτική τρώγοντας από τα έτοιμα και για κείνους που έχουν ταυτίσει το κίνημα με το κόμμα τους ή το «κόμμα» τους. Εν προκειμένω, από τη μια, μια μικρή ομάδα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς φτιάχνει από τα πάνω τις δικές της επιτροπές (τις λεγόμενες «επιτροπές κατοίκων, πολιτών και εργαζομένων») σε κόντρα με τις επιτροπές των κατοίκων και τις κινήσεις κατά των διοδίων, κλέβοντας τα σήματα, τις υπογραφές και την έτοιμη δουλειά του κινήματος, επιχειρώντας να μπερδέψουν τον κόσμο που ψάχνεται για το θέμα των διοδίων και λασπολογώντας και τραμπουκίζοντας συστηματικά απέναντι σε αγωνιστές. Από την άλλη, το «ένα είναι το κόμμα» οργανώνει μοναχικά κινητοποίηση στις 14/1 την οποία καλούν οι παρατάξεις του ΚΚΕ, πέντε μόλις μέρες μετά την πανελλαδική παλλαϊκή κινητοποίηση της 9ης Γενάρη, θέτοντας ως αίτημα την κατάργηση των διοδίων (και όχι των συμβάσεων) κι επισημαίνοντας «ότι η ατομική αντίδραση δεν αρκεί». Αναρωτιέμαι, τα χιλιάδες μέλη του κόμματος πληρώνουν ή όχι τα διόδια; Και τι θα γινόταν στην περίπτωση που έκαναν πράξη αυτό που στα λόγια λένε «ανυπακοή»;
Εν κατακλείδι σήμερα είμαστε σε μια κρίσιμη καμπή. Το ζητούμενο είναι αν θα δουλέψουμε σε επίπεδο οργάνωσης του κινήματος και στόχων για να γείρουμε αποφασιστικά υπέρ μας τη ζυγαριά και γιατί όχι, για να πετύχουμε μια μικρή-μεγάλη νίκη.
* Η Μαρία Γασπαρινάτου είναι μέλος
του Πανελλαδικού Συντονιστικού Επιτροπών Αγώνα Κατά των Διοδίων
