Τι «μαγικό» προκάλεσε τόσες αντιδράσεις για την περιβόητη ταινία
Προφανώς καμία. Όμως δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητο ότι η ομώνυμη ταινία του Τζέιμς Κάμερον έχει προκαλέσει ήδη, μαζί με τα ρεκόρ εισπράξεων, τη λυσσαλέα αντίδραση από κριτικούς στις ΗΠΑ που θεωρούνται «συντηρητικοί» και οι οποίοι βλέπουν στην ταινία του Κάμερον μια ωμή προπαγανδιστική ταινία που στρέφεται κατά του καπιταλισμού, παράλληλα με τις κατηγορίες από την εφημερίδα του Βατικανού όσο και του ραδιοφωνικού σταθμού του που επικρίνουν ανοιχτά τους υπεύθυνους παραγωγής της ταινίας και το σκηνοθέτη για «λατρεία της φύσης» και τη μετατροπή της σε θρησκεία, χαρακτηρίζοντας το αποτέλεσμα της ταινίας εντυπωσιακό τεχνολογικά αλλά επιφανειακό σε συναισθήματα. Ας δούμε τι το μαγικό υποκρύπτεται πίσω απ’ όλα αυτά για να προκαλεί τέτοιες αντιδράσεις.
Η τεχνολογία της ταινίας
Είναι πρόδηλο πως ο Κάμερον είχε ένα βασικό στόχο. Μέσω της τεχνολογίας 3D και του δεξιοτεχνικού τρόπου που ξέρει να τη χρησιμοποιεί, προσπαθεί να αλλάξει τα εκφραστικά μέσα του κινηματογράφου όπως τα ξέραμε μέχρι σήμερα (οπτικά, ηχητικά στοιχεία, τρόποι λήψης) και το πέτυχε. Ο προϋπολογισμός των 163 λεπτών που διαρκεί το Avatar ξεπέρασε το ποσό των 300 εκατομμυρίων δολαρίων, κατατάσσοντας την ταινία ως την ακριβότερη παραγωγή στην ιστορία του σινεμά. Στη ταινία εμφανίζονται χιλιάδες πρόσωπα. Απ’ αυτά μόνο 35 περίπου είναι υπαρκτά, όλα τα υπόλοιπα αποτέλεσμα ψηφιακής επεξεργασίας, φτιαγμένα με προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών.
Το 60% των πλάνων είναι ψηφιακά κατασκευάσματα προγραμματιστών που χρησιμοποίησαν πολύ εξελιγμένο λογισμικό και υπερυπολογιστές για να δημιουργήσουν το συνολικό αποτέλεσμα. Για κάθε εικόνα χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός καμερών, με λήψη από διαφορετικές γωνίες που φέρουν μια επανάσταση στο πεδίο της εικόνας και σίγουρα αλλάζουν τον τρόπο ψυχαγωγίας απ’ εδώ και πέρα.
Για τις ανάγκες της ταινίας επινοήθηκαν νέες ψηφιακές κάμερες που, συνδεδεμένες με τα υπολογιστικά συστήματα ελέγχου, έδωσαν στο σκηνοθέτη της τη δυνατότητα να παραγάγει το εντυπωσιακό αποτέλεσμα που γίνεται ακόμα εντυπωσιακότερο όταν προβάλλεται με την πιο εξελιγμένη και πειστική τρισδιάστατη διαδικασία που δημιουργήθηκε ποτέ (ονομάζεται «Fusion 3D»). Η απεικόνιση του πλανήτη «Pandora» ως ενός τόπου γεμάτου θαυμάσια βιο-φωτοβόλα χλωρίδα και πανίδα και ιπτάμενα βουνά, εκθέτει λεπτομερώς τις περιπέτειες των τοπικών φυλών «Na’vi» καθώς πασχίζουν να διασώσουν την πατρίδα τους από τους ανθρώπους που εισβάλλουν σ’ αυτήν για να τη λεηλατήσουν.
Παίζοντας περίτεχνα και πανέξυπνα με όσα γνωρίζουμε σήμερα για τις λειτουργίες της όρασης και τη νευροφυσιολογία του ανθρώπινου εγκεφάλου στο πώς κατανοεί και πώς αντιδρά στις τρισδιάστατες εικόνες, η ταινία πετυχαίνει δύο ταυτόχρονους στόχους: να απορροφά το θεατή σε τέτοιο βαθμό, δημιουργώντας του έναν κόσμο τόσο υπερρεαλιστικό, που είναι αδύνατο να συγκριθεί με οτιδήποτε στον πραγματικό κόσμο. Παράλληλα όμως πετυχαίνει και τον περιορισμό των «πειρατικών» θεάσεων της ταινίας από το διαδίκτυο, μιας και η εμπειρία αυτή μπορεί να βιωθεί μόνο σε επιλεγμένες αίθουσες προβολής που διαθέτουν τα κατάλληλα μηχανήματα αναπαραγωγής της τρισδιάστατης εικόνας και του ήχου που τη συνοδεύει, διασώζοντας το Χόλιγουντ από την απειλούμενη χρεοκοπία του στον τρισδιάστατο πραγματικό κόσμο μας.
Τίποτα το μαγικό λοιπόν ως προς την τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε και τις επιστήμες υπολογιστών, μικροηλεκτρονικής, λογισμικού, οπτικής, νευροφυσιολογίας και άλλων που μπήκαν για μια ακόμα φορά στις υπηρεσίες του μάρκετινγκ.
Προβολή της τεχνολογίας
Παρά το γεγονός ότι ο μύθος της ταινίας εξελίσσεται το 2154, η τεχνολογία που προβάλλεται, με μια μόνο εξαίρεση, φαντάζει πολύ πιο κοντινή στο σήμερα. Πτητικές πολεμικές μηχανές και ρομποτικά συστήματα με ανθρώπινο χειρισμό, έξυπνες βόμβες και τρισδιάστατες οθόνες υπολογιστών, όλα δηλαδή τα πειραματικά μοντέλα των εργαστηρίων υψηλής τεχνολογίας οπλικών συστημάτων του αμερικανικού στρατού και των εταιριών κατασκευής υπολογιστών που προβλέπουν να τα θέσουν σε κοινή χρήση μέσα στην τρέχουσα δεκαετία. Τίποτα το μαγικό και ως προς αυτή την πτυχή: η ταινία προβάλλει την πραγματικότητα της τεχνολογίας που προετοιμάζεται.
Στην ταινία προβάλλεται όμως και η «τεχνολογία» μεταφοράς της συνείδησης και του ελέγχου της σε σώμα Na’vi από τον κοιμώμενο πεζοναύτη-ήρωα της ταινίας. Κλασική συνταγή των υπερβολών της επιστημονικής φαντασίας, θα έλεγε κάποιος. Και αυτό το σημείο ακριβώς ανοίγει το επόμενο θέμα.
Η επιστήμη μέσα από τη φαντασία
Οι υπερσυντηρητικοί επικριτές της ταινίας φαίνεται ότι ενοχλήθηκαν ιδιαίτερα απ’ αυτή την τεχνολογία «μεταφοράς της ψυχής» σε άλλο σώμα αλλά και από την προβολή της δυνατότητας επικοινωνίας φυτών και ζώων μεταξύ τους ως στοιχείου που αιτιολογεί αυτήν τη δυνατότητα μεταφοράς. Και επειδή η τεχνολογία πάντα μιμείται και αντιγράφει τη φύση, αυτό το στοιχείο του μύθου κρίθηκε επικίνδυνο.
Στον κόσμο που κατασκεύασε περίτεχνα ο Κάμερον τα πάντα είναι συνδεδεμένα. Όλα τα έμβια όντα και ο πλανήτης που τα φιλοξενεί συνδέονται μέσα σε ένα δίκτυο, παραπέμποντας άμεσα στις σύγχρονες θεωρίες της εξελικτικής βιολογίας, όπως συμπληρώθηκαν από τις θεωρίες περί Γαίας από τη Margulis και τον Leeds, και οι οποίες υποστηρίζονται πλέον και από τις νέες αντιλήψεις για τη συμπεριφορά των πολύπλοκων χαοτικών συστημάτων, όπως είναι οι κοινωνίες, η οικονομία και τα οικοσυστήματα.
Και μ’ αυτά τα ερμηνευτικά εργαλεία η επιστήμη γίνεται επικίνδυνη για όσους παραδοσιακά την ήθελαν μόνο υπηρέτη της τεχνολογίας και των κυρίαρχων της οικονομίας.
Για άλλη μια φορά αιτιολογείται όμως γιατί είναι τόσο πολύ σοβαρή υπόθεση η επιστημονική φαντασία ως λογοτεχνικό είδος και τέχνη παρά τον παραδοσιακό αποκλεισμό της από τα έντυπα της Αριστεράς.
Το πραγματικό θέμα του σημερινού φανταστικού, όπως εκφράζεται μέσα από τις τέχνες, είναι πλέον ο ίδιος ο εαυτός του. Και αν οτιδήποτε στηρίζεται στην τεχνολογία είναι καταδικασμένο αργά ή γρήγορα να γεράσει, το μονίμως παρόν είναι η επιθυμία του ανθρώπου για το άγνωστο, η απογοήτευση από τη συμμετρία της πραγματικότητας και η μόνιμη γοητεία της σκιάς. Επιθυμία που μπορεί να αποκαλύψει την αλήθεια, που ποτέ όμως δεν μπορεί να είναι απόλυτη και δεδομένη, όπως αυτή που υποτίθεται μπορεί να μας αποκαλύψει οποιοδήποτε Avatar.
Απ’ αυτήν τη στήλη θα επιδιώξουμε όλα αυτά τα θέματα να επανέλθουν στο προσκήνιο μέχρι να αποκτήσει πάλι η επιστήμη στον 21ο αιώνα τον επαναστατικό της ρόλο, επαναφέροντας στο προσκήνιο ίσως την πλέον ριζοσπαστική φράση που ειπώθηκε από το στόμα ενός επιστήμονα, του Άλμπερτ Αϊνστάιν:«Η φαντασία είναι πιο σημαντική από τη γνώση». Η φαντασία στην εξουσία παραμένει το ζητούμενο και σήμερα.
Ερυθρόδερμος
