Επιμέλεια: Γιάννης Σχίζας
Βουνά
Όπως είναι γνωστό, οι στατιστικές πατάνε πάνω σε ορισμούς και στη προκειμένη περίπτωση ο ορισμός του βουνού είναι αποφασιστικής σημασίας για να εκτιμηθούν στοιχεία όπως η έκτασή του και οι «ορεινοί» πληθυσμοί. Κατά καιρούς έχουν προταθεί διαφορετικά κριτήρια για την έννοια του βουνού όπως είναι το ύψος πάνω από την επιφάνεια της γης, όπου υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ Αμερικανών και Ευρωπαίων –οι πρώτοι θεωρούν τα 300 μέτρα ως επαρκή για την αναγνώριση της έννοιας του βουνού, ενώ οι δεύτεροι τα 900. Κριτήριο επίσης θεωρείται η δημιουργία ειδικής κλιματικής ζώνης και οικοσυστήματος από ένα ύψος και πάνω, όπως επίσης και η καλλιέργεια της ελιάς. Με βάση αυτό το «οικολογικό» κριτήριο, σήμερα τα βουνά θεωρούνται ότι καταλαμβάνουν το 23% της γήινης επιφάνειας, ενώ κάτω από ένα ορισμένο υψόμετρο θεωρείται ότι έχουμε απλώς λόφους ή υψώματα. Στα βουνά εντάσσεται το 10% του πληθυσμού της Γης, πράγμα που εκφράζει και τη σχετική «αραιότητα» του πληθυσμού των ορεσίβιων έναντι των πεδινών…
Κορυφαίο από όλα τα γήινα ύψη θεωρείται εκείνο του Έβερεστ, των 8.848 μέτρων, που πήρε το όνομά του από τον Άγγλο γεωγράφο που ασχολήθηκε τον 19ο αιώνα με την χαρτογράφησή του. Η πρωτιά αυτή αμφισβητήθηκε από πολλές αναλύσεις, ακόμη και από εκείνη που υποστηρίζει ότι το ύψος πρέπει να κρίνεται από το κέντρο της Γης! Εξαιτίας της αποικιοκρατικής αντίληψης που χαρακτήριζε πολλά πράγματα εκείνης της εποχής, το Νεπαλέζικο όνομα του όρους Έβερεστ (Τσομολούγκα) ελάχιστα έγινε γνωστό, όπως στο περιθώριο έμεινε και ο Τένζιγκ Νοργκάι της φυλής των Σέρπα, που ανέβηκε στο βουνό μαζί με τον Χίλαρυ το 1953.
Το ύψος και η εδαφική έκταση των βουνών μοιάζουν αναλλοίωτα μπροστά στον δικό μας μικροχρόνο. Και όμως, και τα δυο είναι μεταβλητά και καθορίζονται από αντίρροπες δυνάμεις: Από τη μια πλευρά ενεργεί η διάβρωση από διάφορες αιτίες, όπως είναι η αυξομείωση της πίεσης, της θερμοκρασίας, των καταπτώσεων, γενικά των καιρικών φαινομένων και από την άλλη πλευρά ενεργούν οι τεκτονικές ανακατατάξεις που καταλήγουν στην «ανύψωση» του γήινου φλοιού. Το υψόμετρο του Έβερεστ, αμφιλεγόμενο ακόμη πριν τα τελευταία 30 χρόνια, φαντάζει τεράστιο, όμως δεν είναι και το μεγαλύτερο στο ηλιακό μας σύστημα! Στον κατά πολύ μικρότερό μας πλανήτη Άρη ορθώνεται το OlympusMons, με ύψος 26 και πλάτος 550 χιλιόμετρα, που πλαισιώνεται από απότομους γκρεμούς και έχει ένα σύμπλεγμα από καλδέρες με έξι κρατήρες τον ένα μέσα ή πάνω στον άλλο. Η εκτίμηση των 26 χλμ. είναι πιο πρόσφατη από άλλη που δημοσιεύθηκε στις αρχές της χιλιετίας μας στο περιοδικό NationalGeographic, που αναφερόταν σε 21.300 μέτρα.
Αυγή της Γης
Ήταν 24 Δεκεμβρίου του 1968, στις 18:00 (ώρα Ελλάδας), όταν οι αστροναύτες του Απόλλων 8 απαθανάτισαν για πρώτη φορά τον πλανήτη μας από το διάστημα, ευρισκόμενοι σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη.
«Η αυγή της Γης είναι το σύμβολο του πόσο εύθραυστο είναι το περιβάλλον μας» λέει στη Repubblica ο Ιταλός αστροναύτης Ρομπέρτο Βιτόρι που έχει «πετάξει» τρεις φορές μέχρι τώρα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό (ISS).
«Αυτή η φωτογραφία της Γης, με γεμίζει με μια αίσθηση λύπης, επειδή έχω δει τη Γη από τον ISS, με θέα το γαλάζιο χρώμα, το οποίο μεταδίδει θετική ενέργεια. Αν μπορώ να ταυτιστώ με εκείνους που τράβηξαν αυτή τη φωτογραφία, αντιλαμβάνομαι ένα διπλό συναίσθημα, τη μοναξιά του να είσαι τόσο μακριά από το πιο όμορφο μέρος στο ηλιακό σύστημα, τον μπλε πλανήτη μας, αλλά και τη γνώση για τις επιθέσεις που δέχεται το οικοσύστημα», λέει.
Η συνειδητοποίηση ότι όλα αυτά είναι απλά μια μπλε κουκίδα στην απεραντοσύνη του σύμπαντος και η ατμόσφαιρα είναι μόλις μια λεπτή παρουσία: «Ακόμα και από τον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό, αυτό που βλέπουμε είναι εντελώς διαφορετικό από την καθημερινή εμπειρία. Αν κοιτάξουμε τον ουρανό μοιάζει ατελείωτος, αλλά είναι μόνο 100 χιλιόμετρα μακριά. Ακόμη περισσότερο, και με την τεχνολογική πρόοδό μας, θα πρέπει να βρούμε τρόπους να απομακρύνουμε τις ρυπογόνες δραστηριότητες έξω από το οικοσύστημά μας», προσθέτει ο Ιταλός αστροναύτης.
Νέα γενιά GPS
Πύραυλος της SpaceX που μετέφερε αμερικανικό στρατιωτικό δορυφόρο πλοήγησης GPS εκτοξεύτηκε από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ την Κυριακή, στην πρώτη διαστημική αποστολή της εταιρείας για σκοπούς «εθνικής ασφαλείας» (βλέπε στρατιωτικούς…).
Ο πύραυλος Falcon 9, ο οποίος μετέφερε τον αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων δορυφόρο GPS που κατασκευάστηκε από τη Lockheed Martin, εκτοξεύτηκε στις 8:51 (τοπική ώρα), στις 24 Δεκεμβρίου. Η εκτόξευσή του είχε αναβληθεί τέσσερις φορές τις προηγούμενες ημέρες, λόγω καιρού και τεχνικών ζητημάτων.
Όπως σημειώνει το Reuters, η εκτόξευση αυτή αποτελεί μια σημαντική νίκη για την εταιρεία του δισεκατομμυριούχου Έλον Μασκ, η οποία εδώ και χρόνια προσπαθούσε να εισέλθει στην κερδοφόρα αγορά των διαστημικών αποστολών για στρατιωτικούς σκοπούς/θέματα εθνικής ασφαλείας, όπου κυριαρχούν οι Lockheed και Boeing.
Υπενθυμίζεται πως η SpaceX είχε μηνύσει την αμερικανική πολεμική αεροπορία το 2014, εξαιτίας ενός συμβολαίου αξίας δισεκατομμυρίων που είχε υπογράψει με την United Launch Alliance (Boeing και Lockheed), στο οποίο δεν είχε υπάρξει ανταγωνισμός. Η εταιρεία ανακάλεσε την αγωγή της το 2015, όταν η USAF συμφώνησε να «ανοίξει» τον ανταγωνισμό σε τέτοιου είδους αποστολές. Την επόμενη χρονιά η SpaceX κέρδισε συμβόλαιο 83 εκατ. δολαρίων για την εκτόξευση του δορυφόρου GPS III, που θα έχει «ζωή» 15 ετών.
Ο δορυφόρος είναι ο πρώτος που εκτοξεύεται, από μια σειρά 32 που κατασκευάζει η Lockheed, στο πλαίσιο συμβολαίων συνολικού ύψους 12,6 δισ. δολαρίων για το πρόγραμμα GPS III της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας.
Η εκτόξευση αρχικά προοριζόταν να γίνει το 2014, αλλά υπήρξαν καθυστερήσεις στην παραγωγή. Ο επόμενος δορυφόρος GPS III προορίζεται να εκτοξευτεί στα μέσα του 2019.
Δορυφορικός έλεγχος αρχαιοκαπηλίας
Δορυφορικά δεδομένα και εικόνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση των λεηλασιών και καταστροφών σε αρχαιολογικούς χώρους, ακόμα και τους πλέον απομακρυσμένους, από αρχαιοκάπηλους, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Βέρνης (Γερμανία).
Η επέκταση των νομάδων στην ευρασιατική στέπα, 2.500 χρόνια πριν, από τη νότια Σιβηρία μέχρι την ανατολική Ευρώπη, άφησε πίσω της πολλά ίχνη, μεταξύ των οποίων πολλές ταφές σε μεγάλους τύμβους, όπου, μαζί με τους νεκρούς, θάβονταν και μεταλλικά αντικείμενα (κοσμήματα, όπλα) μεγάλης αξίας. Τα κτερίσματα αυτά προσελκύουν τους αρχαιοκάπηλους από πολύ παλιά. Μάλιστα, κατά τον αποικισμό της Σιβηρίας, τον 18ο αιώνα, η αρχαιοκαπηλία έγινε πραγματική «εποχική δουλειά», με πολυπληθείς ομάδες-«συνεργεία» να κάνουν ανασκαφές σε τάφους από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο κάθε έτους.
Ο εντοπισμός ασύλητων τάφων πλέον είναι ιδιαίτερα δύσκολος, με αποτέλεσμα οι τιμές των αρχαιολογικών αντικειμένων να έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Ο Τζίνο Κασπάρι, του Ινστιτούτου Αρχαιολογικών Επιστημών στο Γερμανικό πανεπιστήμιο, ανέλυσε την κατάσταση των τάφων σε μια δυσπρόσιτη, απομακρυσμένη περιοχή, με βάση εικόνες υψηλής ανάλυσης από δορυφόρους. Οι εικόνες αυτές βοηθούν σημαντικά στην αξιολόγηση της ζημιάς που έχουν υποστεί οι αρχαιολογικοί χώροι.
«Επιλέξαμε συγκεκριμένα μια περιοχή ενδιαφέροντος στο Σιντζιάνγκ της Κίνας. Θεωρήσαμε πως, εξαιτίας του απομακρυσμένου της και της μεγάλης παρουσίας δυνάμεων ασφαλείας στην περιοχή, θα βρίσκαμε υψηλότερο ποσοστό ασύλητων τάφων», λέει ο ίδιος. Ωστόσο δεν συνέβη αυτό: «Πάνω από το 74,5% των τάφων που αναλύσαμε είχαν ήδη καταστραφεί και λεηλατηθεί».
Μέσω ερευνών στο έδαφος, οι ερευνητές ήταν σε θέση να αποδείξουν πως οι υψηλής ανάλυσης δορυφορικές εικόνες μπορούν να παρέχουν τη δυνατότητα μετρήσεων ακριβείας ως προς την έκταση της καταστροφής που έχουν υποστεί αρχαιολογικοί χώροι. Χρησιμοποιώντας εικόνες από διαφορετικές ομάδες δεδομένων σε χρονολογική σειρά, ο Κασπάρι ανέλυσε δεδομένα που άρχιζαν από το 2003, διαπιστώνοντας πως έκτοτε ο αριθμός των λεηλατημένων τάφων είχε αυξηθεί σημαντικά. «Οι τελευταίοι ανέγγιχτοι αρχαιολογικοί χώροι των αρχαίων νομάδων της στέπας απειλούνται σοβαρά», λέει ο ερευνητής.
Η σχετική έρευνα, που δημοσιεύτηκε στο Heritage, ανοίγει τον δρόμο για τη συνεχή παρακολούθηση και προστασία χώρων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος σε απομακρυσμένες περιοχές της κεντρικής Ασίας. Η κεντρική ιδέα είναι πως όταν εντοπίζονται έγκαιρα λεηλασίες, τότε θα είναι δυνατή η γρήγορη λήψη μέτρων για την προστασία των τάφων.
