Του Μιχάλη Πάτση*
Διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής σημαίνει μετάδοση στους μαθητές της αρχαίας γλώσσας, του λεξιλογίου, της μορφολογίας, της σύνταξης, της φωνολογίας και ό,τι συνιστά τη γλώσσα ως όργανο επικοινωνίας ειδικής μορφής στην περίπτωση των αρχαίων, δηλ. γνωριμίας με τη γλώσσα με σκοπό την ανάγνωση, την κατανόηση των κειμένων, αλλά και τη δημιουργία κειμένων στα αρχαία. Η διδασκαλία της γλώσσας πρέπει να γίνεται αυτόνομα αλλά και να συνδυάζεται με τη διδασκαλία του κειμένου. Επομένως, διδασκόμενος την αρχαία γλώσσα ο μαθητής θα πρέπει με την πάροδο του χρόνου να δημιουργεί κείμενα σε αυτή τη γλώσσα και να μπορεί να διαβάζει αρχαία κείμενα.
Άραγε χρειάζεται σήμερα, τον 21ο αιώνα, η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής στο Γυμνάσιο ή αυτή πρέπει να ξεκινά από το Λύκειο ή μήπως πρέπει να βγει από την εκπαίδευση; Το ερώτημα αυτό πάντα θα επιστρέφει στην Ελλάδα και ως εκ τούτου η σωστή επίλυσή του, είναι κατά τη γνώμη μας, η διδασκαλία αυτή να ξεκινά από την Α’ Γυμνασίου με ήπια μορφή. Η σωστή διδασκαλία σημαίνει μείωση της έντασης που υπάρχει γύρω από τη διδασκαλία τους. Οι λόγοι για τους οποίους απαιτείται η διδασκαλία στη Μέση Εκπαίδευση είναι πολλοί (επιμορφωτικού, γνωστικού, εθνικού, πατριωτικού, διεθνικού και γραμματειακού περιεχομένου) οι οποίοι δεν μπορούν να αναλυθούν στο παρόν άρθρο.
Όμως, όταν άλλες χώρες διατηρούν τα αρχαία σε κάποιο μέρος της Μέσης Εκπαίδευσης (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία) και όταν άλλες χώρες εισάγουν πειραματικά τα αρχαία ελληνικά σε σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης (Ρωσία), η Ελλάδα θα πρέπει να προβληματιστεί αν πρέπει να τα βγάλει από το Γυμνάσιο, επειδή σίγουρα το σύστημα διδασκαλίας έχει σωρεύσει προβλήματα. Όχι γιατί θα πρέπει να ακολουθούμε τα ξένα εκπαιδευτικά συστήματα, αλλά για άλλον λόγο σίγουρα! Η διδασκαλία των αρχαίων θα πρέπει να εισάγει τους μαθητές με παιγνιώδη μορφή στη θεωρητική κατανόηση των γλωσσών και να τους γνωρίζει με την ιστορία της γλώσσας και του πολιτισμού τους.
Η διδασκαλία των αρχαίων λοιπόν θα πρέπει να είναι ήπια, να κινείται με σταθερά αλλά αργά βήματα στην ολοκλήρωση της μετάδοσης της ύλης σε όλη τη Μέση Εκπαίδευση από την Α’ Γυμνασίου ως τη Γ’ Λυκείου και στην κατάκτηση της γλώσσας από τον μαθητή. Άραγε γιατί να μην υπάρχει το παιγνίδι στη διδασκαλία των αρχαίων; Γιατί να μην υπάρχει η συστηματική μετάφραση λέξεων και φράσεων; Γιατί να μη διδάσκεται η αρχαία τέχνη πάντα και ο αρχαίος λόγος κατά περίπτωση. Ο αρχαίος λόγος να διδάσκεται με μικρά κείμενα, πολλά από τα οποία θα είναι διασκευασμένα. Γιατί να μη μαθαίνουν τα παιδιά να μεταφράζουν και να μιλούν στα αρχαία; Η μετάφραση με αυτό τον τρόπο, όποιος την έχει διδάξει, δημιουργεί μεγάλο ενδιαφέρον στους μαθητές και τους δημιουργεί μια νέα γνωστική κατάσταση μόνοι τους να ελέγξουν και να μιλήσουν σε μια άλλη γλώσσα. Σε αυτή την περίπτωση τα αρχαία ομοιάζουν με τη διδασκαλία ξένων γλωσσών.
Σήμερα η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στη Μέση Εκπαίδευση για πολλούς λόγους δεν βρίσκεται στην καλύτερη κατάσταση. Η διδασκαλία τους ολοκληρώνεται γρήγορα, κυρίως στο Γυμνάσιο και λίγο στην Α΄ Λυκείου. Η ύλη του μαθήματος αυτού δεν παρακολουθεί την αρχή της διδακτέας ύλης άλλων μαθημάτων τα οποία ολοκληρώνονται στη Γ΄ Λυκείου, λες και συμπιέζεται μόνο στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου (Α’,Β’,Γ’), πνίγοντας πολλές φορές τη σκέψη, την αγάπη των νέων για τα αρχαία και τις δυνατότητες των μαθητών στο συγκεκριμένο μάθημα.
Δυναμική παρακαταθήκη…
Τα αρχαία θα έπρεπε να διδάσκονται με πιο αργούς ρυθμούς και να θέτουν τον μαθητή στο κέντρο της μετάφρασης, της ερμηνείας και κατανόησης των διαφόρων φαινομένων. Πότε διδάσκονταν στη Γ’ Γυμνασίου τόσο δύσκολα φαινόμενα όπως τα συνηρημένα ρήματα, ο αόριστος β’ και οι δευτερεύουσες προτάσεις που γίνεται σήμερα; Οι παλιότερες γενιές, τότε που κυριαρχούσαν στην εκπαίδευση στοχαστικά εκπαιδευτικά μοντέλα, διδάσκονταν αυτά τα γραμματικά φαινόμενα στην Α’, Β’ και Γ’ Λυκείου. Σήμερα που υποτίθεται πως τα εκπαιδευτικά αναλυτικά προγράμματα είναι επιστημονικά, γιατί τα αρχαία συμπιέζονται στις τάξεις του Γυμνασίου;
Επίσης, η διδασκαλία της αρχαίας γλώσσας δεν διαφοροποιείται από τη διδασκαλία εκείνη της Νέας Ελληνικής, κάτι που δεν είναι φυσιολογικό, χωρίς δυστυχώς να υπάρχει μία ειδική μεθοδολογία διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.
Μέθοδος της διδασκαλίας των αρχαίων στον τόπο μας είναι η γενική γλωσσολογική μέθοδος διδασκαλίας των ζωντανών γλωσσών, η οποία στα αρχαία ελληνικά δεν ανταποκρίνεται πλήρως, αφού θα λέγαμε η μεταφορά της δεν εξετάζει τις ιδιαίτερες περιστάσεις διδασκαλίας των αρχαίων: δεν χρειάζεται κατά τη γνώμη μας η αυστηρώς τριμερής διδασκαλία κάθε μαθήματος σε λεξιλόγιο-λεξικολογία (ετυμολογικά), μορφολογία και σύνταξη.
Τα αρχαία θα πρέπει να αποδίδουν σε κάθε μάθημα ιδιαίτερη σημασία σε έναν ξεχωριστό τομέα της γλωσσικής μελέτης, π.χ. ξεκινώντας με το λεξιλόγιο, μετά θα πρέπει να περάσουν στην πολύπλευρη μελέτη της μορφολογίας και μετά της σύνταξης. Επιπρόσθετα θα έπρεπε να διδάσκεται μετάφραση από και προς τα αρχαία ελληνικά, όπως γίνεται με τις ξένες γλώσσες, σε κάθε μάθημα. Θα πρέπει να διδάσκεται και η φωνολογία της αρχαίας ελληνικής (η ερασμιακή) από κάποια τάξη και ύστερα.
Επίσης, η γενικευμένη διάδοση στη γλωσσική διδασκαλία της αρχής του λειτουργισμού που θεωρεί πως πρέπει να διδάσκονται όμοιες έννοιες ταυτόχρονα, (π.χ. όλα τα γλωσσικά μέσα που δηλώνουν αιτία όπως προτάσεις, επιρρήματα, εμπρόθετοι προσδιορισμοί, ρηματικές εκφράσεις κ.λπ. να διδάσκονται ταυτόχρονα), οδηγεί σε μη παιδαγωγικές επιλογές στα αρχαία ελληνικά, όπως στη διδασκαλία της οριστικής έγκλισης η οποία θεωρείται πως πρέπει να διδάσκεται και των δύο φωνών (ενεργητικής, παθητικής) στην ίδια τάξη, την Α’ Γυμνασίου, όταν οι μαθητές ακόμα δεν μπορούν να προσλάβουν τη Μέση Φωνή. Η αυστηρή τήρηση γλωσσολογικών κανόνων χωρίς εξέταση της προσωπικότητας και της ψυχολογίας των μαθητών μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτα αποτελέσματα, κυρίως όπως εκδηλώνεται με την αποστασιοποίηση των μαθητών από τα αρχαία ελληνικά.
Δεν κατανοούμε, επίσης, γιατί η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών στην Α’ Γυμνασίου, ενότητα 2, θα πρέπει να ξεκινά τη διδασκαλία στα αρχαία ελληνικά από το ίδιο κείμενο του Πλάτωνα, από το διάλογο Πρωταγόρας, 325c-326c, (Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α’ Γυμνασίου, 2016, (Μπεζεντάκος Ν., Παπαθωμάς Α., κτλ…), σ.14) το οποίο οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου το διδάσκονται από μετάφραση στο εγχειρίδιο του Φιλοσοφικού Λόγου (Κοπιδάκης Μ.Ζ., Πατρικίου Ε., κ.α. (2016) 7η Ενότητα, σ.80-81 ); Αλήθεια από ποιες αρχές καθοδηγήθηκαν οι συντάκτες και οι κριτές του εγχειριδίου αυτού να βάλουν τόσο νωρίς ένα τέτοιο κείμενο; Δεν διακρίνουμε στα παραπάνω εγχειρίδια την αρχή πως η διδασκαλία θα πρέπει να ακολουθεί μια οδό από το απλό στο σύνθετο, από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο.
Προβλήματα στη διδακτική μέθοδο των αρχαίων πολλά. Αυτά όμως δικαιολογούν την απομάκρυνση των αρχαίων από την εκπαίδευση, όπως επιθυμούν κάποιοι στην εποχή μας; Ξεκάθαρα όχι. Τα αρχαία αποτελούν την πιο υγιή παρακαταθήκη της ελληνικής γλώσσας, αλλά και των ευρωπαϊκών γλωσσών. Αποτελούν την πιο ισχυρή παρακαταθήκη για τον ανθρωπιστικό μετασχηματισμό στην Ευρώπη Δυτική ή Ανατολική και σήμερα τα αρχαία χρειάζονται.
*Ο Μιχάλης Πάτσης είναι εκπαιδευτικός
