Συνέντευξη στον Γιώργο Μουργή
Η πτωχευμένη ΒΙΟ.ΜΕ. των αφεντικών, σχεδόν 5 χρόνια μετά την λειτουργία της ως το πιο πρωτότυπο εργασιακό «πείραμα» που επιχειρήθηκε ποτέ στην Ελλάδα, μετατρέπεται σήμερα σε παράδειγμα στα χέρια των εργαζόμενων της. Μια χούφτα εργατών ανάκτησαν το αναφαίρετο δικαίωμα στην εργασία, και όχι απλά ένα εργοστάσιο, με ρεαλιστικό τρόπο και μεράκι. Αυτό το ταξικό μεράκι της αυτοδιαχείρισης. Και πλέον, μέσα από το πλεόνασμα του αγώνα ζωής τους, η λέξη αυτοδιαχείριση δεν φαντάζει απαγορευτική για κανέναν εργαζόμενο. Το πλεόνασμα μιας ουτοπίας παίρνει σάρκα και οστά από το ίδιο το σώμα των εργαζομένων.
Συνομιλήσαμε με τον Μάκη Αναγνώστου, εκπρόσωπο του Σωματείου Εργαζομένων της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής (ΣΕΒΙΟΜΕ), αντλώντας δύναμη και έμπνευση για την επόμενη μέρα, μακριά από τον εργασιακό μεσαίωνα των πολιτικών και οικονομικών μνημονίων.
Κλείνοντας, σε λίγο καιρό, 5 χρόνια λειτουργίας της ανακτημένης από τους εργαζόμενους ΒΙΟ.ΜΕ. πώς είναι η σημερινή κατάσταση στην παραγωγική λειτουργία και τις πωλήσεις;
Οι πωλήσεις ανεβαίνουν με αργό σταθερό ρυθμό. Καταφέραμε να έχουμε πλέον, στην κοινοκτημοσύνη της ΒΙΟ.ΜΕ., κάποια εργαλεία που μας επιτρέπουν να βγάζουμε μεγάλο μέρος των προϊόντων που έχουμε επιλέξει να παράγουμε. Κάποια από αυτά, μάλιστα, έχουν πλέον συνοδευτική πιστοποίηση οικολογικής στίξης.
Πόσοι είναι οι εργαζόμενοι του συνεργατικού σχήματος; Προέρχονται όλοι από το παλιό δυναμικό των εργαζομένων;
Το σύνολο των εργαζομένων της ΒΙΟ.ΜΕ. είναι 24, αλλά καθημερινά σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα σταθερά εργάζονται περίπου 18-19 εργαζόμενοι. Επτά, είναι νέα μέλη–εργαζόμενοι που έχουν ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με όλους.
«Εμείς μιλάμε πλέον για μια άλλη σχέση εργασίας και την αναφέρουμε ως ελεύθερη εργασία! Επιλέγουμε όλοι μαζί τι θα παράξουμε και μετά από αβίαστη συζήτηση πάμε και το παράγουμε, κάτω από τον κοινωνικό έλεγχο, χωρίς να μας πιέζει κανένα αφεντικό. Παρά το μικρό μεροκάματο, καταφέρνουμε η μιζέρια να μην είναι μέρος του σχήματος μας. Η συλλογική δημιουργικότητα μέσα στη φτώχεια, είναι η δική μας “καλοπέραση”»
Σε τι διαφέρει το παράδειγμα του εγχειρήματος της ΒΙΟ.ΜΕ. από την κατάθλιψη, τη μιζέρια και τα αδιέξοδα της ανεργίας που βιώνουν οι περισσότεροι εργαζόμενοι;
Εμείς μιλάμε πλέον για μια άλλη σχέση εργασίας και την αναφέρουμε ως ελεύθερη εργασία! Σε ερώτηση μιας φοιτήτριας, στο πανεπιστήμιο, τι είναι ελεύθερος εργάτης, πώς ορίζεται και γιατί έχει τόση μεγάλη σημασία, η απάντηση μας ήταν πως κάθε πρωί οι εργάτες της ΒΙΟ.ΜΕ. πίνουμε τον καφέ μας με την άνεση μας, επιλέγουμε όλοι μαζί τι θα παράξουμε και μετά από αβίαστη συζήτηση πάμε και το παράγουμε, κάτω από τον κοινωνικό έλεγχο, χωρίς να μας πιέζει κανένα αφεντικό.
Όταν κουραστούμε κάνουμε διάλειμμα, τρώμε συλλογικά ό,τι έχουμε και καταφέρνουμε, με ένα τσίπουρο ή ένα κρασάκι, να χαλαρώνουμε μιλώντας για τα υπόλοιπα. Αν δεν ξεκουραστούμε ή αν μας αρέσει η κατάσταση αυτή, δεν είμαστε υποχρεωμένοι να την διακόψουμε. Αντίθετα, χαλαρώνουμε περισσότερο και φεύγουμε χαρούμενοι. Αυτήν θεωρούμε ελεύθερη εργασία, και όπως μας διαβεβαιώνουν οι υγειονομικοί του Εργατικού Ιατρείου μας, με τέτοιες πρακτικές δεν ευδοκιμεί η κατάθλιψη. Αντίθετα, και παρά το μικρό μεροκάματο, καταφέρνουμε η μιζέρια να μην είναι μέρος του σχήματος μας. Η συλλογική δημιουργικότητα μέσα στη φτώχεια, είναι η δική μας «καλοπέραση».
Επίσης τα μαθήματα αυτομόρφωσης που διοργανώνουμε έχουν ξεπεράσει κάθε προσδοκία. Μαζεύεται αρκετός κόσμος και από ό,τι φαίνεται από τις ερωτήσεις και την ενεργή συμμετοχή, υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον.
Γενικότερα, οι απαντήσεις και τα συμπεράσματα, όπως τα μοιραζόμαστε οι άνθρωποι που συμμετέχουμε, αποτελούν ιδιαίτερη εμπειρία γνώσης και προβληματισμού.
Υπάρχει διέξοδος ανάπτυξης, ή στα γρανάζια της αγοράς, του κεφαλαίου και της γραφειοκρατίας συνθλίβεται η προσπάθειά για αλληλέγγυα οικονομία της κοινωνίας;
Υπάρχει και γι’ αυτό επιμένουμε. Η διέξοδος είναι να το πάρει επάνω της η κοινωνία, στο σύνολο της. Όσο προχωρεί ένα τέτοιο εγχείρημα και καταφέρνει, μαζί και αντάμα με την υπόλοιπη κοινωνία, να πολλαπλασιαστεί σε αριθμό και ποιότητα, τόσο νομίζουμε πως αρχίζει να παίρνει διαστάσεις πραγματικής λύσης, μέσα από το δόγμα ότι πρέπει να ζήσουμε όλοι με αλληλεγγύη. Όχι κάποιοι σε βάρος κάποιων, περιμένοντας την ελεημοσύνη του κράτους ή κάποιου αφεντικού.
«Εμείς σχεδιάζουμε σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας. Στα προϊόντα της ΒΙΟ.ΜΕ. έχουμε μια φιλοσοφία. Ίσως να μην αρέσουν σε όλους γιατί η φυσική τους προέλευση δεν επιτρέπει να είναι τόσο δραστικά όσο κάποια από τα συμβατικά. Παρόλα αυτά υπάρχει και μια σειρά οικολογικών προϊόντων με περισσότερη ζήτηση. Τα προϊόντα μας μπορεί να τα βρει κανείς και στο ηλεκτρονικό κατάστημα που δημιουργήσαμε, χάρη στη βοήθεια ενός αλληλέγγυου προγραμματιστή, στη διεύθυνση www.viomecoop.com»
Συναντάτε εμπόδια που έχουν σκοπό την ανακοπή της συνέχισης του εγχειρήματος;
Ναι πολλά, και το κακό είναι ότι κάποια από αυτά προέρχονται και από πολιτικές δυνάμεις που υποτίθεται ότι στήριξαν ένα μεγάλο μέρος της πολιτικής τους καμπάνιας, και στην λύση της ΒΙΟ.ΜΕ. Να αναφέρουμε επίσης την εχθρική στάση της ηγεσίας του θεσμικού εργατικού κινήματος.
Τι αποκομίσατε από το ταξίδι σας στην Αργεντινή, στο συνέδριο των ανακτημένων επιχειρήσεων;
Αποκομίσαμε πολλή και μεγάλη εμπειρία από τους συναδέλφους στην Αργεντινή, αφού εκεί τα εργοστάσια είναι πάνω από 310, οι εργαζόμενοι σε αυτά κοντά στις 20.000 και έχουν δημιουργήσει ενώσεις (ομοσπονδίες) για να καταφέρνουν να επιβάλουν αυτό που είναι δίκαιο γι’ αυτούς, στο κράτος και την εξουσία. Μάθαμε για την αφομοίωση στο σύστημα και τεχνικές για να την αποφύγουμε. Παράλληλα ενημερωθήκαμε πως τα παραδείγματα δημιουργίας στην Λατινική Αμερική είναι πολλαπλάσια και σε πολλές χώρες. Γνωρίσαμε, τέλος, αρκετούς συναδέλφους, και ήρθαμε πολύ κοντά με εργάτες, από τη Χιλή, την Ουρουγουάη, τη Βενεζουέλα, την Κούβα. Μάλιστα υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον για τα προϊόντα μας και τους τρόπους διακίνησης που προτείνουμε.
Αποτελεί η ΒΙΟ.ΜΕ. παράδειγμα οικονομικής και εργασιακής αυτοοργάνωσης-συνεργατικότητας, για βιώσιμες παραγωγικές λύσεις μέσα στον καπιταλισμό;
Οι συνάδελφοι στην Αργεντινή το λένε με μια φράση: «Δεν ξέρουμε αν καταφέραμε να κάνουμε άλλη οικονομία, αλλά σίγουρα έχουμε καταφέρει να κάνουμε τα αφεντικά να φοβούνται να κλείσουν τα εργοστάσια, γιατί ξέρουν ότι την επόμενη στιγμή θα είναι υπό κατάληψη». Σε πρώτο χρόνο, μιλάμε για επιθετικές κινήσεις ενάντια στο κλείσιμο των εργοστασίων και παράλληλα, μέσα από αυτήν τη διαδικασία και τη συμμετοχή, μιλάμε για την ταξικοποίηση και συνειδητοποίηση της εργατικής τάξης ό,τι μπορεί να κάνει χωρίς αφεντικά.
Πέρα από τη στήριξη του καλλιτεχνικού κόσμου και των ανθρώπων του πολιτισμού, όπως τη βιώσαμε και εμείς κοντά σας, το καταναλωτικό κοινό ανταποκρίνεται στα προϊόντα σας;
Χαιρόμαστε για την ευκαιρία που μας δίνετε να ευχαριστήσουμε τους ανθρώπους που στέκονται δίπλα μας και μας στηρίζουν. Και βέβαια ο κόσμος ανταποκρίνεται, συμμετέχοντας και στην συνεχή βελτίωση των προϊόντων μας. Αυτός είναι ο στόχος μας και φυσικά με τον κόσμο να κάνει χρήση των προϊόντων, στηρίζοντας μας έτσι οικονομικά.
Σχεδιάζετε νέα προϊόντα με βάση τις ανάγκες της αγοράς; Που μπορούμε να βρούμε προϊόντα της ΒΙΟ.ΜΕ.;
Εμείς σχεδιάζουμε σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας, η αγορά είναι ένας όρος που δεν χρησιμοποιούμε γιατί είναι όρος των αφεντικών. Στα προϊόντα της ΒΙΟ.ΜΕ. έχουμε μια φιλοσοφία. Ίσως να μην αρέσουν σε όλους γιατί η φυσική τους προέλευση δεν επιτρέπει να είναι τόσο δραστικά όσο κάποια από τα συμβατικά. Παρόλα αυτά υπάρχει και μια σειρά οικολογικών προϊόντων με περισσότερη ζήτηση.
Τα προϊόντα μας μπορεί να τα βρει κανείς και στο ηλεκτρονικό κατάστημα που δημιουργήσαμε, χάρη στη βοήθεια ενός αλληλέγγυου προγραμματιστή, στη διεύθυνση www.viomecoop.com
Τα μέσα παραγωγής στα χέρια των εργαζομένων, της μαχόμενης κοινωνίας των κινημάτων, το παράδειγμα της ΒΙΟ.ΜΕ., αποτελούν απαντήσεις στο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης που οδηγεί τους εργαζόμενους στη φτώχεια, την εξαθλίωση και τον εκφυλισμό των εργασιακών σχέσεων;
Ναι, πλέον και μετά την κρίση που είναι ακόμα σε εξέλιξη και μάλλον θα είναι για πολύ ακόμα, βλέποντας τις «εικόνες από το μέλλον» που μας δείχνει η Αργεντινή, είναι κατά τη γνώμη μας η λύση. Μια λύση προς τον συνεργατισμό ολόκληρης της κοινωνίας, αλλά και μια πολύ γενναία στροφή προς το περιβάλλον που καταστρέφει ο καπιταλισμός και πρέπει να προστατεύσουμε εμείς. Πιστεύουμε πως το να είναι τα μέσα παραγωγής στα χέρια των χρηστών, των εργαζόμενων, είναι ένα κομμάτι της λύσης. Η αυτοοργανωμένη λειτουργία της κοινωνίας, με εργατικό και κοινωνικό έλεγχο αυτοδιαχείρισης στο τι παράγουμε και για ποιες ανάγκες, είναι νομίζουμε η απάντηση σε ένα μεγάλο μέρος των ερωτημάτων που προκύπτουν. Οι ισότιμες εργασιακές σχέσεις και οι αποφάσεις της γενικής μας συνέλευσης είναι η μεγάλη κατάκτησή μας.
Ακολουθείτε κάποιο ιεραρχικό μοντέλο λειτουργίας;
Όχι, προσπαθούμε να μην έχουμε καμία ιεραρχία στην λειτουργία μας, έχοντας βάλει στο σχήμα συναδέλφους τεχνικούς πού καλύπτουν τις ανάγκες παραγωγής.
Ποιο θεωρείς το μεγαλύτερο παράδοξο στην περίοδο της λειτουργίας του εργοστασίου από εσάς;
Το εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ. είχε πολύ ποιοτική παραγωγή στην προηγούμενη περίοδο λειτουργίας του. Είχε πολύ καλό όνομα, αλλά αυτή την στιγμή το όνομα της ΒΙΟ.ΜΕ. είναι τόσο γνωστό σε παγκόσμια κλίμακα που ξεπερνά κατά πολύ την προηγούμενη κατάσταση. Αυτό μας δίνει το δικαίωμα να λέμε πως εμείς μπορούμε, και μάλιστα καλύτερα από τα αφεντικά.
Σας κατηγορούν ως καταληψίες, σε ένα «μαγαζί γωνία» με τζάμπα φως, νερό, τηλέφωνο. Τι απαντάτε σε όλα αυτά;
Εμείς ζητάμε την λύση στο πρόβλημα εδώ και έξι χρόνια. Αυτοί που μας κατηγορούν, είναι αυτοί που κατά καιρούς έχουν γράψει ό,τι πιο αντιφατικό μπορείτε να διαβάσετε. Για παράδειγμα, μας κατηγορούν πως δεν αγοράζουμε μηχανήματα για να κάνουμε τη δουλειά μας, ενώ σε άλλη στιγμή μας κατηγορούν επειδή τα αγοράσαμε.
Επίσης δεν αναφέρουν καθόλου την εποχή, όταν η επιχείρηση που δούλευαν, έπαιρνε τεράστια δάνεια από την ΒΙΟΜΕ και δεν τα επέστρεψαν ποτέ πίσω. Δεν αναφέρουν ότι με την άδεια τους το αφεντικό πούλησε ένα μηχάνημα ενώ δεν τους έδωσε ούτε ευρώ.
Μετά την πρόσφατη νίκη στα δικαστήρια για τον εξοπλισμό και τα μηχανήματα, έχετε μπροστά σας άλλους δικαστικούς αγώνες που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο τις δουλειές και το μεροκάματο;
Ναι, έχουμε την πλειστηρίαση του οικοπέδου, με αρχή στις 11/01/2018. Καλούμε όλη την κοινωνία σε συμπαράσταση, για να αντισταθούμε σ’ αυτό. Να μείνει το εργοστάσιο στα χέρια αυτών που τα δουλεύουν, των εργαζομένων της ΣΕΒΙΟΜΕ.
Τι θα συμβούλευες όσους επιχειρούν να ακολουθήσουν το παράδειγμα σας σε άλλες επιχειρήσεις και εργοστάσια;
Η πάγια θέση μας είναι πως αυτό δεν λέγεται, αλλά γίνετε στη πράξη. Αν αποφασίσουν συνάδελφοι, όχι απλά να ακολουθήσουν, αλλά να δώσουν τον δικό τους αγώνα, οι εργαζόμενοι και οι αλληλέγγυοι της ΒΙΟ.ΜΕ. θα είναι δίπλα τους. Το μόνο που πρέπει να κάνουν είναι να αρχίσουν να λειτουργούν σαν σύνολο και να αποφασίσουν ότι πλέον θα ανήκουν στο φωτεινό μέλλον και όχι στο σκοταδιστικό παρελθόν της σκλαβιάς.
Γενική Συνέλευση Εργατικού Ιατρείου ΒΙΟ.ΜΕ.
Παράλληλα με το εγχείρημα της αυτοδιαχειριζόμενης ανακτημένης ΒΙΟ.ΜΕ., τα τελευταία δυο χρόνια, δημιουργήθηκε μέσα στο εργοστάσιο, το Εργατικό Ιατρείο. Ζητώντας από τους γιατρούς να μας μιλήσουν, δέχθηκαν με τον όρο να συνθέσουν τις ερωτήσεις μας σε ένα κείμενο, από κοινού ως Γενική Συνέλευση Εργατικού Ιατρείου ΒΙΟ.ΜΕ.
Το Εργατικό Ιατρείο στο ανακτημένο εργοστάσιο της ΒΙΟ.ΜΕ, δημιουργήθηκε πριν από δύο χρόνια περίπου, μετά από απόφαση των δύο συλλογικοτήτων της Θεσσαλονίκης, του Κοινωνικού Ιατρείου Αλληλεγγύης και της Συνέλευσης των Εργαζομένων στην ΒΙΟ.ΜΕ., με στόχο εμείς, οι καθημερινοί άνθρωποι, να πάρουμε την υγεία, τη ζωή και την εργασία στα χέρια μας.
Μετά από μια περίοδο προετοιμασίας με συνεχείς συναντήσεις -διαφωνίες και συμφωνίες- το Εργατικό Ιατρείο ξεκίνησε την λειτουργία του στις 20 Ιανουαρίου του 2016, όταν η κοινωνία είχε ήδη μπει στον έβδομο χρόνο εφαρμογής σκληρής νεοφιλελεύθερης πολιτικής και διαδοχικών μνημονίων που δημιούργησαν μία ασφυκτική πραγματικότητα στην ελληνική κοινωνία: 30% ανεργία, 3.000.000 ανασφάλιστοι αποκλεισμένοι από το Εθνικό Σύστημα Υγείας, η υγεία και η παιδεία μετατράπηκαν σε εμπορεύματα (κλείσιμο νοσοκομείων, διάλυση της ήδη υποβαθμισμένης πρωτοβάθμιας περίθαλψης και του συστήματος δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας, με αύξηση των κατασταλτικών πρακτικών, περικοπή των δημόσιων δαπανών) ο ιδιωτικός τομέας της υγείας παρέμενε άθικτος κερδοσκοπώντας ασύστολα πάνω στο σώμα της παραπαίουσας κοινωνίας διάλυση των εργασιακών δικαιωμάτων και του κοινωνικού ιστού, αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, γενικευμένη φτωχοποίηση που συνεχίζεται έως σήμερα.
Το Εργατικό Ιατρείο δεν θα μπορούσε παρά να ήταν -από τους φορείς ίδρυσης του- μία αυτόνομη, αυτοδιαχειριζόμενη, αυτοχρηματοδοτούμενη και αντι-ιεραρχική δομή υγείας με πρόταγμα την άμεση δημοκρατία.
Η λειτουργία του στηρίζεται σε δύο βασικούς άξονες: α) Τη θεώρηση του ανθρώπου ως ψυχική – σωματική – κοινωνική ολότητα και β) Τον «ασθενή» ως ενεργητικό συμμέτοχο στη φροντίδα υγείας του και γι’ αυτόν τον λόγο στο Ε.Ι. αποκαλείται με την λέξη «προσερχόμενος». Το Ε.Ι. λειτουργεί με Γενική Συνέλευση και Ομάδα Υγείας, στις οποίες συμμετέχουν ισότιμα όλα τα μέλη του. Επαγγελματίες υγείας (οικογενειακοί – γενικοί γιατροί, παθολόγοι, ψυχολόγοι – ψυχοθεραπευτές, νοσηλευτές, ορθοπεδικοί) και μη υγειονομικοί, εργαζόμενοι της ΒΙΟ.ΜΕ, εργαζόμενοι σε άλλους τομείς, μέλη του ΚΙΑ. Η σύνθεση της Συνέλευσης αποτελεί ένα κοινωνικό πλαίσιο που συν-καθορίζει και το πλαίσιο της περίθαλψης που επιχειρεί το Εργατικό Ιατρείο σηματοδοτώντας ταυτόχρονα την αμφισβήτηση της αυθεντίας, του ειδικού, του γιατρού, της γνώσης. Η Ομάδα Υγείας, ο κόμβος της φυσιογνωμίας του Ε.Ι., διαπερνάει και διασυνδέει το όλον της λειτουργίας του. Στη διευρυμένη της μορφή συμμετέχουν όλα τα μέλη του Ε.Ι. και ενδείκνυται ως πλαίσιο διαλόγου και αναστοχασμού για τη συν-διαμόρφωση της πρωτοβάθμιας, ολιστικής και συνθετικής φροντίδας υγείας. Η φροντίδα υγείας ξεκινάει με μία διερεύνηση και καταγραφή πληροφοριών βάση της Κάρτα Υγείας: ένα ολιστικό ιατρικό ιστορικό με ενσωματωμένη τη χρήση γενεογράμματος όπου επιχειρείται η σύνδεση όλων των πεδίων της ζωής του προσερχόμενου, ως όλον, ώστε να σχηματιστεί ένα είδος νοητικού ολογράμματος τόσο στην αντίληψη της Ομάδας Υγείας, όσο και στην αντίληψη του ίδιου του προσερχόμενου.
Η αμοιβαία αναγνώριση (recognisement), στήριξη και η κοινωνική νομιμοποίηση αυτό-διαχειριζόμενων δομών είναι θέμα πολιτικού ρεαλισμού και πολιτικού ήθους. Έχοντας ανοιχτές προκλήσεις, επιδιώκουμε να αναδείξουμε την οπτική και την προοπτική του Εργατικού Ιατρείου ως μία κοινότητα για την υγεία.
Παίρνουμε την υγεία στα χέρια μας δίνοντας μία έμπρακτη απάντηση, με ποιοτικά χαρακτηριστικά, στη διάλυση του συστήματος υγείας.
Η υγεία δεν εκχωρείται και δεν πωλείται! Γι’ αυτούς η ζωή κοστίζει, για μας αξίζει! Δεν μπορούν αυτοί; Μπορούμε εμείς!
Συνέλευση Εργατικού Ιατρείου στην ΒΙΟ.ΜΕ.
