Η σύνοδος, τα αποτελέσματά της και η γεωπολιτική της περιοχής
Ολοκληρώθηκε την Παρασκευή 19 Μαΐου η σημαντική διήμερη συνάντηση κορυφής της Κίνας με τα 5 μουσουλμανικά κράτη της κεντρικής Ασίας (Καζακστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Τατζικιστάν και Κιργιστάν), που καλύπτουν την περιοχή ανατολικά της Κασπίας και μέχρι τα δυτικά σύνορα της Κίνας. Μαζί με το Αζερμπαϊτζάν, που ανήκει όμως σε άλλη γεωπολιτική ενότητα (εκείνη των χωρών στα νότια του Καυκάσου, πλάι στη Γεωργία και την Αρμενία), αυτά τα «-στάν» συνιστούσαν τον όγκο του ασιατικού μουσουλμανικού χώρου της πρώην ΕΣΣΔ. Μετά τη διάλυσή της τελευταίας, η Μόσχα δεν έπαψε να ασκεί σ’ αυτόν τον χώρο σημαντική επιρροή. Αν και κάθε άλλο παρά απρόσκοπτη, αφού εκεί σημειώθηκαν και αξιόλογα βήματα διείσδυσης των ΗΠΑ – στα οποία περιλαμβάνονται και απόπειρες εκμετάλλευσης θρησκευτικών, εθνοτικών και διακρατικών αντιθέσεων και πρόκλησης «πορτοκαλί επαναστάσεων» στο Κιργιστάν και, πιο πρόσφατα, στο Καζακστάν.
Για να γίνει ευκολότερα αντιληπτό το τι παίζεται από γεωπολιτικής πλευράς, η περιοχή ελέγχει τους ποικίλους δρόμους Κίνας-Ευρώπης. Γι’ αυτό, καθόλου τυχαία, η Κίνα έβαλε μπροστά το σχέδιο για τους «δρόμους του μεταξιού» με τον λόγο του Σι Τζινπίνγκ στο Καζακστάν το 2013. Έκτοτε δεν έχει πάψει να επενδύει εντατικά σε διάφορα έργα υποδομών στην περιοχή. Δέκα χρόνια μετά, η τρέχουσα σύνοδος, που οι Κινέζοι σκόπιμα επέλεξαν να γίνει στην πόλη Χσιάν, την αφετηρία των αρχαίων δρόμων του μεταξιού, δείχνει να έχει σαν έναν από τους βασικούς της στόχους το βάθεμα της οικονομικής ολοκλήρωσης της περιοχής και της ένταξής της στους κινεζικούς σχεδιασμούς των «δρόμων του μεταξιού». Ειδική βαρύτητα δίνεται στην ενίσχυση των δικτύων μεταφοράς ενέργειας προς την Κίνα, που έχει αυξανόμενες ενεργειακές απαιτήσεις. Ιδιαίτερα της πρόσβασης στα σοβαρά αποθέματα πετρελαίου του Καζακστάν και φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν, και άλλων στρατηγικών πρώτων υλών της περιοχής (σπάνιων γαιών και ουρανίου), αλλά και στην κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών και κέντρων αποθήκευσης, συσκευασίας και διανομής για τη αποφασιστική αύξηση του εμπορίου μεταξύ Κίνας-Κ.Ασίας-Ευρώπης.
Η περιοχή όμως είναι και στρατηγικός διάδρομος στον άξονα Βορρά-Νότου, ξεκινώντας από τη Ρωσία και οδηγώντας στο Αφγανιστάν, το Πακιστάν και εν τέλει στις θαλάσσιες οδούς του Ινδικού Ωκεανού. Ο κλονισμός του αμερικανικού ελέγχου επί του Αφγανιστάν, και η αστάθειά του τελευταίου, βρίσκεται πίσω από την αναφορά της συνόδου στην ανάγκη από κοινού σχεδιασμού «για τη σταθεροποίησή του». Τέλος, η περιοχή συνορεύει μέσω Καζακστάν, Τατζικιστάν (τα σύνορά του με την Κίνα είναι τα πιο ευαίσθητα και πολιτικά ασταθή) και Κιργιστάν με τη δυτική κινεζική επαρχία της Ξινγιάν, που περιλαμβάνει σημαντικό πληθυσμό της μουσουλμανικής, τουρκογενούς κοινότητας των Ουιγούρων – ο έλεγχος των οποίων είναι σημαντικό πρόβλημα για το Πεκίνο.
Η χρονική περίοδος και η στιγμή
Η σύνοδος ολοκληρώνεται ακριβώς τη στιγμή που οι G7 ξεκινούν, με την παρουσία του Μπάιντεν, τη δική τους ετήσια σύνοδο στη Χιροσίμα της Ιαπωνίας. Το ίδιο το γεγονός ότι οι Ιάπωνες οικοδεσπότες έχουν ανακοινώσει ότι η σύνοδος θα ασχοληθεί ιδιαίτερα με την «ανάγκη αντιμετώπισης της ανερχόμενης αυτοπεποίθησης της Κίνας» δίνει τον τόνο: Από τη μια, η επιδίωξη συσπείρωσης των δυτικών δυνάμεων σε γραμμή ανάσχεσης Κίνας και Ρωσίας. Από την άλλη, διαδοχικά βήματα συγκλίσεων, με κινητήρα την Κίνα, αρκετά ετερογενών δυνάμεων – οι οποίες έλκονται από τις (διαφορετικών κινήτρων και αφετηριών) ανάγκες τους σε μια τροχιά «αποδυτικοποίησης». Τάση που, υπερβαίνοντας σχεδιασμούς των ΗΠΑ, ενισχύθηκε καθοριστικά από τον πόλεμο.
Η σύνοδος Κίνας με τους 5 της Κεντρικής Ασίας πρέπει να γίνει αντιληπτή σαν σημαντικός κρίκος –οι Κινέζοι την προβάλλουν σαν το πρώτο σημαντικό διπλωματικό γεγονός που φιλοξενεί η Κίνα φέτος– μιας αλυσίδας σημαντικών εξελίξεων που συμβαίνουν με επιταχυνόμενο ρυθμό σε μια κατεύθυνση αποσύμπλεξης από τη Δύση. Η ιρανο-σαουδαραβική προσέγγιση υπό κινεζική μπαγκέτα, η κινεζική πρόταση για διαδικασία επίλυσης του Παλαιστινιακού, μια σειρά κινήσεων αποδολαριοποίησης (Βραζιλία, Τυνησία, Αλγερία), ένας αυξανόμενος αριθμός κρίσιμων χωρών που προσεγγίζουν τους BRICS, και βέβαια η αύξηση της διάθεσης παρέμβασης για την επίλυση της ουκρανικής κρίσης (με την Κίνα να παίζει κομβικό ρόλο, έχοντας ήδη στείλει απεσταλμένο σε Ρωσία και Ουκρανία), είναι μόνο μερικοί κρίκοι της αλυσίδας.
Η εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο αυξάνει τις κοινές δυσκολίες Κίνας και Κεντρικής Ασίας, φέρνοντας τις δύο πλευρές κοντά, αφού οι κύριοι δρόμοι τους προς την Ευρώπη περνούν μέχρι τώρα μέσα από τη ρωσική επικράτεια
Η ομιλία του Σι Τζινπίνγκ συνοψίζει τα αποτελέσματα της συνόδου
Η ομιλία αυτή, η οποία πραγματοποιήθηκε χθες και είχε προαναγγελθεί ως «πολιτικά σημαντική» (υπό τον τίτλο «Εργαζόμενοι από κοινού για μια κοινότητα Κίνας-Κεντρικής Ασίας, προσβλέποντας σε ένα κοινό μέλλον αμοιβαίας υποστήριξης, κοινής ανάπτυξης, καθολικής ασφάλειας και σταθερής φιλίας») δίνει τις προτεραιότητες. Πέρα από τα θέματα που σχετίζονται με την οικονομία και την ανάπτυξη, στα οποία ήδη αναφερθήκαμε παραπάνω, γίνεται εκτεταμένη μνεία στα θέματα ασφάλειας που αντιμετωπίζει η περιοχή. Υπάρχουν έμμεσες αναφορές στην ανάγκη αντιμετώπισης εξωγενών (βλέπε κυρίως αμερικανικών) σχεδιασμών αποσταθεροποίησης. Εύγλωττη, με βάση τις ποικίλες εστίες αντιθέσεων στην περιοχή και των δρόμων διάδοσής τους από χώρα σε χώρα, είναι η αναφορά του Σι στην προτεραιότητα απόκρουσης «των αποσχιστικών κινήσεων, του εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας».
Το θέμα, εκτός από την ανάγκη απόκρουσης των «πορτοκαλί επαναστάσεων» που έχουν επιχειρήσει οι ΗΠΑ, έχει και την ιδιαίτερα ανησυχητική πλευρά της διάθεσης της Κίνας να κάνει εξαγωγή των συστημάτων «ελέγχου του πληθυσμού» και της σχετικής τεχνογνωσίας που έχει αναπτύξει. Πίσω από τις ωραίες φράσεις περί οικοδόμησης δεσμών φιλίας και αλληλεπίδρασης μπορεί κανείς να βρει πολλά δείγματα του ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου δεν είναι καθόλου απίθανο οι λαοί να πρέπει να αντιμετωπίσουν, πέραν των μηχανισμών άσκησης ελέγχου και επιβολής από πλευράς ΗΠΑ, και άλλους αντίστοιχους με «κινεζικά χαρακτηριστικά».
Η ομιλία του Σι δεν κάνει καμία άμεση αναφορά στην Ουκρανία, αν και έγινε γνωστό ότι το θέμα συζητήθηκε σε διμερείς συνομιλίες, και δεν αποκλείεται να υπάρξουν σχετικές πρωτοβουλίες ενισχυτικές της κινεζικής γραμμής για ειρήνευση. Η εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο δημιουργεί μια περίπλοκη κατάσταση. Από τη μια, ενισχύει τις κινεζικές διαθέσεις για αύξηση επιρροής λόγω της αναπόφευκτης σχετικής χαλάρωσης της ρωσικής λαβής επί της κεντρικής Ασίας (η Ρωσία απουσιάζει από τη σύνοδο, αλλά ένα προσεκτικό διάβασμα των κινεζικών κινήσεων δείχνει τις λεπτές ισορροπίες). Από την άλλη, η παράταση του πολέμου εντείνει τις πολύμορφες πιέσεις των ΗΠΑ στις χώρες της Κεντρικής Ασίας να διαλέξουν στρατόπεδο, και εξηγεί τις δύσκολες ασκήσεις ισορροπίας των τελευταίων (το Καζακστάν, παρά τις στενές σχέσεις με τη Μόσχα, τηρεί αποστάσεις από την αναγνώριση των ρωσικών προσαρτήσεων ουκρανικών εδαφών). Και βέβαια αυξάνει τις κοινές δυσκολίες Κίνας και Κεντρικής Ασίας, φέρνοντας τις δύο πλευρές κοντά, αφού οι κύριοι δρόμοι τους προς την Ευρώπη περνούν μέχρι τώρα μέσα από τη ρωσική επικράτεια.
Η Κίνα σε κίνηση. Το ευρύτερο πλαίσιο των επιδιώξεών της
Η Κίνα επιδιώκει να λειτουργήσει ως η κινούσα δύναμη για την ανάδυση μιας νέας διεθνούς πολυπολικής τάξης. Όπως τελευταία εκτιμάται από κινεζικής πλευράς, και επαναλήφθηκε και στη σύνοδο αυτή: «Ο κόσμος μετασχηματίζεται με ολοένα επιταχυνόμενους ρυθμούς, που δεν έχουμε δει για πάνω από έναν αιώνα. Οι αλλαγές του σημερινού κόσμου και της ιστορικής του πορείας συντελούνται με τρόπους που δεν έχουν συμβεί ποτέ πριν». Η πορεία αυτή είναι χωρίς εγγυήσεις. Οι ανταγωνισμοί μεταξύ των κοσμοκρατορικών δυνάμεων εκτοξεύονται και οι ΗΠΑ φλερτάρουν με τη στάση πληρωμών και με την απειλή ενός παγκόσμιου κραχ. Υπέρβαση των (εν τέλει καπιταλιστικής λογικής) ανεπίλυτων συσσωρευόμενων αντιθέσεων δεν φαίνεται πως μπορεί να υπάρξει χωρίς τη μαζική, ενεργητική επανάκαμψη του λαϊκού παράγοντα στη διαμόρφωση της ιστορίας.
